Da Vinci Codea irakurtzen ari nintzela harrapatu nau Inazio Mujikaren artikuluak. Adiskidea literaturaz ari zen, denbora pasako literaturaz hain zuzen, berak zutabearen minean metafora ederra josten zigula. Zer pentsa eman didatela aitor dut, bai batak eta bai besteak. Izpiritua alha ibili zait asteburu osoan, alha, Larrun mendian dabiltzan pottoka lasaien antzera. Eta ez dut aski belarrik eduki arras asetzeko.

Gustatzen zait, ezpainak tolestuz eta agian gorakoitasunez batzuetan, erraza deitzen dugun literatura. Ene ametsa da. Idaztea behintzat. Zaila da ardura denbora pasako literaturaren kometitzea Piarres Lafittek zioen eran, literatura krimen bat bailitzan, izkiriatzaleak denbora pasa zer den ez dakienean eta daukan denbora libre apurra paper belzten higatzen duenean. Gainerakoa, lanean. Baina galtzen ari naiz, nahi nuelako erakutsi moda segitzen nuela Da Vinci Codea leitzen ari nintzela agertzean.

Euskal kultura izendatzen dugun zurrunbiloan gehien maite dudana ez da preseski denbora pasako literatura, ez dut eskutik utziko ordea, baizik eta metaforak erabiltzeko gure ahalmen kolektibo zoragarria, gaiak minberatzen direnean. Eta jakina Euskal Herrian gai guztiak minbera dira. Inazio Mujika ttakunkideak auto zirkulazioaren eta gidatzeko baimenaren irudiak baliatzen ditu bizi dugun tregoa edo menia egoera honen aipatzeko: nori da prioritatea? Zeinek ez du gerrikoa lotu?

Erakunde armatuak urteetan ito gaitu bere ekina justifikatzeko metafora bukolikoekin, batean mila pusketan hautsi dupina, bestean labetik sutan ateratako urrezko giltza eta nik dakita zer gehiago. Haien agirien orrialdeak imajinazioaren pindarka sotilaren adibide galantak ziren. Baina hitzen bestaldean gordetzen zena ulertzeko eliza sainduko exegeta izan behar zen, ekintzen atzealdekoa aldiz, larruetako zuloak kontatuz, aise konprenitzen genuela.

Hartu dugu guk ere, ondorioz, zeharka eta metaforaz mintzatzeko ohitura. Behialako eliza sainduaren menpekotasunetik erdietsia genuenaren ildotik, egiaz. Baiki, metaforak ederrak dira eta dena da metafora, errealitaterik gordinenean txertatua uste dugun eguneroko bizitza barne. Ihesik ez daukagu. Ez dakit zein gaztelar idazlek zioen -la vida es un sueño- ez nago segur perpausa gramatikalki ongi dudala. Lagunek zuzen biezadate. Ametsa metafora da. Metafora ametsa da, noiztenka amets gaiztoa baldin bada ere.

Metaforak halaz, ametsak bezala interpretatzekoak dira. Zientzia okultoak, zentzurik ugarienean, premiazko suerta daitezke. Da Vinci Codean bezala pixka bat. Bistan dena, erakunde armatuaren 666 agiriak ez dira apokalipsiaren testuak, eta interpretazioa ardura, berez doakie. Geronen interpretazio-saioak dira maiz ilunak. Ez baikara ausartzen, aditzen biluztasunean bermatuz, bata-bestearekin solastatzera. Larruaren bestaldean ez dago inor, ez dago ulertuko gaituen inor, ez dago jujatuko ez gaituen inor. Balizko errudunak gara eta Bezu Fache gibeletik larderiatsu datorkigu.

Baina... tregoaren hasieraz geroztik, derragun, toteltzen gaituzten bilo kordelak ahotik kenduz, gozo dela bizitzea Euskal Herrietan, tregoa baino armen behin betirako baztertzea hobetsiko zen arren. Baina... urratsa egina da. Tregoak euskaldun gisa, sinpleki, pozten gaitu. Euskalduntasunaren zoriona dasta dezakegu hondarrean. Sekula gertatu al zaigu horrelakorik? Arazoak ez direla konponduak? Eiki: noiz dira bada arazoak oro konponduak? Beti izan da astean ostiral bat. Edo bi bakarrentzat.

Prefosta.