Kristautasuna zuhaitz baten modura irudika dezakegu, beraren historiaren so eginez behinik behin. Eta ez da zalantzarik adar askodun zuhaitza dela gainera. Adar batzuk oso lodiak dira, aspaldikoak. Urrun daude elkarrengandik. Arreta handiagoz begiratuta, batzuek eta besteek orbain galantak dituztela ohartuko gara; mendetan zehar elkarri egindako zaurien aztarna da. Erlijio-kontuek 30 Urteko Gerra eragin zuten Europan, orain mende batzuk; Inkisizio Santuak ere nekez zurituko luke bere burua Hagako epaitegian, gaur arte iraun balu. «Tira, garai hartan fanatiko hutsak ziren», aldarrikatuko du baten batek ulerkor. Egia, baina oraindik ere Espainiako Estatuko kristau ez katoliko askok »adin biblikoa dutenek, batez ere- kristorenak esaten dituzte, eta barka hitz jokoa, herriko abadeaz. Hori adibide bat baino ez da, eta badaude larriagoak.

Nolanahi, azken mendean asko baretu dira kristau arteko gorrotoak. Baita adiskidetasuna sortu ere. Mundu mailan, agerikoa da konfesio desberdinen arteko hurbilketa; hala da goi-karguei dagokienez, eta are nabarmenago herri mailan. Orain, posible da Bizkaiko eliza desberdinen ordezkariak, esaterako, elkarrekin bazkaltzera joatea. Giro on hori geuk ere igarri dugu, kristau familia zabaleko hiru kiderekin batu garenean. Batetik, Samuel Arnoso, Espainiako Eliza Ebanjelikoko ordezkaria, eta artzaina berau. Arima-artzain, jakina. Bestetik, Juan Muela, Euskal Herriko Ebanjeliko Kontseiluko presidentea, eta artzaina halaber, Bilboko eliza independente batean. Hirugarrenik, Jose Maria Angoitia, Bilboko Gotzaitegiko ordezkaria, katolikoa beraz. Tamalez, ortodoxoen ordezkariak ez du etortzerik eduki; ezta beste talde ebanjeliko birenak ere.

Ebanjelikoek -hau da, protestanteek- hainbeste ordezkari bidaltzeak azalpen erraza du: protestantismoa ez da Eliza Katolikoa edo Eliza Ortodoxoa bezain trinkoa. Kristautasunak hainbeste adar txiki edukitzea gaur egun, protestantismoari zor zaio gehienbat, eta haren ezaugarrien ondorio zuzena da: talde txikien autonomiaren defendatzaile sutsuak dira -batzuk beste batzuk baino gehiago- eta ez dituzte hierarkiak atsegin. Aldi berean -paradoxa edo halabeharra-, haiek izan ziren aitzindariak ekumenismoan, alegia, kristau arteko batasun-mugimenduan.

Batasun-haizeak ulertzeko, ordea, zatiketaren zergatietara joko dugu lehenbizi. Harrokeria galanta dateke kristautasunaren historia pare bat lerrotan laburtu nahi izatea, baina… Sintesi ahalegin horretan lagungarri, Juan Muelak hiru mugarri aipatu dizkigu: V., XI. eta XVI. mendeak. "Lehenengoan Kaltzedoniako Kontzilioa egin zen, eta hantxe hasi ziren eztabaidatzen ea Jesus gizona zen, Jainkoa zen… Azkenik, hainbat talde txiki baina esanguratsu banatu ziren Elizatik: Siriako Eliza, Armeniakoa, Etiopiakoa eta Eliza Koptoa". Adar horiek oraindik existitzen dira, eta gaur egun harreman ona daukate Erromako Eliza Katolikoarekin.

Lehenengo zatiketa handia XI. mendean gauzatu zen, eta arrazoi politikoak eduki zituen batik bat, doktrinaren inguruko aitzakiak erabili baziren ere. "1054an burutu zen bi multzoen arteko banaketa, baina liskarrak lehenagotik zetozen", dio Juan Muelak. Kontua da Erromatar inperioa izan zena Mendebalde eta Ekialde artean zatitu zenean, Eliza ere zatitu zela. Mendebaldean gaur egungo katolikoak geratu ziren; Ekialdean gaur egungo ortodoxoak. Multzo bien arteko muga 1054. urte hartan gertatu zen behin-betiko, Erromako Aita Santuak eta Konstantinoplako Patriarkak elkar eskomikatu zutenean.

Zatiketarik garrantzitsuena, zalantza barik, hirugarrena izan zen, XVI. mendekoa: protestantismoaren sorrera. Haren jaiotza-agirian, Martin Luteroren izena agertu ohi da aitari dagokion laukitxoan, baina erditze-lana beste batzuek hasi zuten. Hala ere, Luterok eman zuen azken bultzada. Orduko hartan ere, ez ziren fede edo sinesmen kontuak izan liskarraren sorburu nagusia, botere banaketa baizik. Protestanteek, Ipar Europan nagusi, uko egin zioten Aita Santuaren agintea onartzeari.

Protestantismoak aldaketa handi bi ekarri zituen: batetik, eliza antolatzeko bestelako modu bat ezarri zuen, autonomia handiagokoa, hierarkiarik gabekoa, edo hierarkia ahulagokoa behintzat. Bestetik, eta aurrekoarekin lotuta, kristautasunaren jatorrira itzultzeko ahalegina egin zuten protestanteek. Alegia, ebanjelioetara; horregatik dute -eta nahiago dute- ebanjeliko izena.

Erreforma protestantea, dena den, ez zen aldi bakarreko gertakaria zen. Protestantismoak ere ezagutu zituen bere baitako protestantismo "txikiagoak". Juan Muelak dioskunez, "Luterok funtsean zera esan zuen: ‘1500 urtean Eliza antzinako kristautasunaren ezaugarrietatik aldenduz joan da, beharrezkoak ez diren hainbat gauza ezarriz. Ken ditzagun sobera dauden gauza horiek’. Baina Lutero, gure ustez, erdi lanetan geratu zen. Hala, haren erreformaren ondorengo ehun urteetan, gutxi gorabehera, beste talde batzuk sortu ziren, are gauza gehiago ezabatuz".

XIX. menderako, ebanjelikoen barruko zatiketa izugarria zen. Izugarria izendapen kopuruari dagokionez, baina ez hainbeste sinesmenetan. Izan ere, gurekin bildutako hiru ordezkariek aitortzen dute sinesmen aldetik ez dagoela hainbesteko alderik katoliko, protestante eta ortodoxoen artean, zer esanik ez euretako bakoitzaren barruan. Hala, ebanjeliko taldeen arteko desberdintasunak, sarritan, oso txikiak dira. Luzeegi joko luke hemen guztien berri zehatza ematea, baina gidatxo bat topatuko duzue 5. orrialdean. Izen gehienak entzunda edukiko dituzue: metodista, bautista, pentekostal, presbiteriano…

Ekumenismoa XX. mendeko produktua da, Jose Mari Angoitia Gotzaitegiko ordezkariaren esanetan; "XX. mendean elkarrizketa-kultura agertu da, eta elkarrizketa hori ezinbestekoa bihurtu da edozein harreman politiko, sozial, erlijiosotan". Elkar-ulertze giro horrek bideratu omen du, beraz, kristauek irainak alboratu eta elkarrenganako hitz gozoak erabiltzen hastea, baina Angoitiak gogorarazten duenez, ekumenismoaren oinarriak kristautasunaren beraren hastapenetan daude, Jesusek berak emandako agindua baita kristauak batuta egon daitezen, Bibliaren pasarte baten arabera. Ordurako liskarrak hasita zeuden seinale?

Ekumenismoak, esan dugu dagoeneko, mundu ebanjelikoan izan zuen jatorria. Hala behar zuen, hantxe baitzegoen, eta dago, talde gehien, gehiegi beharbada. Hala ere, haientzat, salbuespenak salbuespen, ez zen zailegia izan batzea. "Hala, 1948an Munduko Eliza Kontseilua (MEK) sortu zen Amsterdamen", azaldu du Samuel Arnosok. Ia 40 urteko lan luzearen ondorioa izan zen hura, eta ia erabat protestantismotik egin zen lan hori, katolikoen esparrutik ahaleginen bat edo beste egin arren. Behe-mailako katolikoengandik beti. Vatikanoak, izan ere, izen bereko bigarren kontziliora arte itxaron zuen (1965) MEKengana hurbiltzeko; ordurako, ehunka eliza protestantek eta hainbat ortodoxok osatzen zuten MEK; eta halaxe segitzen dute, batzar bakoitzean kide kopurua handituz gainera. Eliza Katolikoak, berriz, harremanak sendotu ditu erakunde horiekin azken 40 urteotan, baina ez du oraindik egin kide izateko urratsa, eta ez du ematen bihar bertan egingo duenik ere.

Giroa, edozelan, ona da orain oro har, eta ekumenismoa, apurka-apurka, fruitu ematen ari da. "Hasteko, elkar ezagutu dugu, elkar aitortu, eta hori ez da gutxi", dio Juan Muelak. Hala ere, ebanjelikoengan min handia sortu zuen Vatikanok 2000. urtean argitaratutako Dominus Iesus agiriak, esaldi batengatik batez ere. Bertan esan zenez, benetako elizaren arima gaur egungo elizetako batean dago gordeta -Katolikoan, alegia-, eta gainerako elizak ez dira benetekoak, kristau izaera aitortzen zaien arren. Agiri hark ekumenismoaren ibilera moteldu zezakeen, eta are gehiago gaur egungo Aita Santuaren eskutik etorri zela kontuan izanda, baina kalteak, azkenean, ez dira larriak izan. Hura esan eta gero, Ratzinger ez da berriro abiatu bide horretatik, eta are gutxiago Benedikto XVI. denetik.

Ekumenismoak badu muga bat. Hots, ezinezkotzat jo daiteke kristautasunaren erabateko batasuna. Ekumenismoa hurbiltzea da, "ondo konpontzea", ahalik eta gauza gehien elkarrekin egitea… Baina alde batzuk gaindiezinak dira, eliza-antolaketari dagozkienak batez ere. Ebanjelikoak ez ei dira katolikoak eta ortodoxoak bezain hierarkiazaleak, eta batzarrean hartu ohi dituzte erabakiak. Apaiz izatea ere ez da gauza bera leku batean edo bestean. Protestanteek, izan ere, ez daukate klerorik, edonor izan daiteke artzain.

Desberdintasun gehiago topa daitezke beste kontu askotan. Sakramentuen izaeran, berbarako. "Guk ez daukagu sakramenturik", dio Muelak; "guk bai, baina ez katolikoek bezain beste", gehitu du Arnosok. Garrantzitsuena, seguruenik, ez da sakramentu kopurua, haien esanahia baizik. Katolikoen iritziz, Jaungoikoaren eskua igar daiteke sakramentuetan, protestanteentzat berriz askoz sinbolikoagoak dira. Jaunartzean ogia eta ardoa hartzen dituztenean, konparazio baterako, horixe ari direla hartzen uste dute, eta ez inoren gorputzik. Bestalde, erlijio katolikoa "erosoagoa" da haren jarraitzaileentzat, ez du fedea hain sendotasun handiz bizitzera behartzen. Protestanteek gehiago ‘borrokatu’ behar omen dute salbazioaren alde, eguneroko bizitzan.

Sinesmenak ez dira guztiz berdinak, baina desberdintasun horiek ez omen dira erabateko batasunerako oztoporik behinena. Indar handiagoa baitauka -sinesmen arloan beti ere- batzen dituenak, eta hori hitz bakar batean bil daiteke: Jesus. "Jesusek nahi duena bizitzeko gogoa, horrek batzen gaitu", dio Angoitiak. "Jesus da kristautasunaren mezu nagusia", dio Muelak, "ez eliza, ez Biblia… ez ezer, Jesusez gainerako guztia bigarren mailakoa da, eta ados egon daiteke ala ez". Gure hiru berbakideek, aho batez, doktrinaren inguruko aldeak gaindiezinak ote diren galdetuta, ezetz esan dute. "Nola izango dira gaindiezinak, Jesusek berak nahi badu batu gaitezen?". Ia hamar mendez, baina, jaramon gutxi egin diote nagusiari.