Kontu jakina da; Ludwig Wittgenstein, ihes egin nahi baitzion unibertsitateak eragiten zion egonezinari, Puchberg herrixkara joan zen bertako umeen maisu izateko. Eta anekdota ere ezaguna da. Puchberg-eko auzo batek, sozialista eta iraultza zalea bera, kontsulta egin zion behin filosofoari: mundua aldatu nahi zuela, ez zuela beste ametsik, baina ez zekiela nora jo, zer egin, nola lor zitekeen halakorik. «Zer egin beharko nukeela iruditzen zaizu?». Wittgensteinek erantzun zion: «Ba, hobe ezazu zeure bizitza, eta zure bizitzak aldatzeko premia balu, aldatu. Horixe da mundua aldatzeko egin dezakezun balentriarik handiena».

Inoren jarduna juzkatzeko tentaldia dugunetan, inor horren mokasinak jantzita ibiltzeko aholkatzen digu siuxen esaldi batek. Bestearen mokasinak jantzi, bestearen barne-muinak ulertzen saiatu. Ahalegin noblea, noblerik bada. Halakotik asko beharko dugu guztiok ere inoiz bakegintza lortuko badugu.

Bestearen mokasinak janzteko gogorik gabe eta geure baitara begiratzeko gogorik ez, etsitzen hasita gaude gure mundutxoaren aldaketak ez ote duen esaten diguten baino luzeago joko. Eta, bitartean, hor ari gara entzuten, monotonia iraingarri batez, bonben hotsak han eta hemen, farfailarenak hemen eta han.

Zentsura beti besteek egiten digutena?

Aldizkari gero eta txukunago honen orain bizpahiru asteko azken orrialdeak Aingeru Epaltzaren Durangotik Azkoitira izeneko artikulu ausart bezain eskertzekoa zekarren: Azkoitiko udaletxean gertatutakoa kontrajartzen zien Durangoko azokan izandako zentsurari buruzko hausnarketei.

Artikulu osoan ez dago alferrik galtzeko deus gizenik. Pasarte bat hautatzen hasita, hona bat: «Pistolak isiltzean dena posible izanen dela errepikatzen dutenek ez diote tamaina hartu gure indiferentziak zulatutako arrailaren sakonari».

Lexikoaren bideak, jainkoarenak bezala, ezin antzemanezkoak dira, horretaz konturatu nintzen orain gutxi.

Gurutzegrama bat egiten ari nintzen gaztelaniaz. Erantzun behar nuen definizioetako batek bitxikeria bat zekarren: Hermosas cuerdas? No, lagartijas. Hitz joko baten usaina hartzen nion, baina ez nuen erantzunaren arrastorik, eta aurrera segitu nuen, ea galdera kriptikoa argitzea lortzen nuen gurutzegramaren goitik beherako eta ezker-eskuineko hutsuneak bete eta gero. Halako batean bukatu nuen gurutzegrama, eta baita erantzuna topatu ere: sogalindas.

Ez nuen erantzuna ezagutzen

«Sogalinda, lagartijas, sogalinda, lagartijas…» hasi nintzen hausnarrean, eta pentsatzen nuen: «Sogalinda horrek ez dik ba zerikusirik izango gure sugandilarekin?».

Gurutzegrama bukatu berri, une hartan hasi zen, ordea, nire benetako entretenimendua. Gaztelaniazko hiztegian begiratu nuen lehendabizi. «Sogalinda. F. Vizc. Lagartija». Ederki, poztu nintzen ni, gaztelaniak bizkaieratik hartu dik hitza, sugandila hitzaren forma ugarietako batetik. Gauza bera esaten du Josu Gómezen Vocabulario popular de Bilbao hiztegiak ere. «Es voz vasca».

Kito, misterioa argitua geratu zen.

Bat-batean, ordea, orain urte batzuk umeentzat idatzitako ipuin batez gogoratu nintzen. Bertan ageri den sugandila protagonistak Dindirri du izena eta baita liburuak berak ere… Gogoan dut sugandilaren izenak ez ninduela batere bete, baina, izen hobeago baten faltan, Dindirri hura onetsi nuela.

Telefonoa hartu eta merkatuan dauden ale guztiak erretiratzeko eskatu nion editoreari. Berrargitalpena egin nahi nuela, liburuan ageri den protagonistari Sogalinda ez deitu izanaren barkamena eskatzeko modu bat izango zela berrargitalpena… Sugandilari Dindirri izena kendu eta Sogalinda deitu nahi niola. Prestatzeko liburuaren edizio berri bat.

Esan didatenez, editorea erotu egin ote naizen zabaltzen ari da bazterrik bazter.

Orain gutxi Txista-txista izeneko artikulu bat idatzi nuen Berrian. Adiskide batek: «Zer arraio da txista-txista?» Lehen kolpean, aitor dut, adiskidearen ezjakintasunari egotzi nion galdera. Baina nire lehen kolpea okerra zen, adiskidea ni baino iaioagoa baita lexiko kontuetan. Gainera lagun arte ugari samar batean nengoen eta inork ez zuen espresioa ezagutzen. Orduan? Adarra jotzen ari ote zitzaizkidan? Pazientzia bildurik, esan nien: «Ogi-mutur bat saltsa batean bustitzea duk txista-txista egitea!». Denek jarri zuten aurpegiagatik, berehala ohartu nintzen espresioa nirea eta nire inguruarena zela. Partikularra, mugatua, nire familiaren eremukoa. Baina nik, pentsaturik txista-txista egitea etxera joan edo lo egin bezain arrunta zela, titular bihurtu nuen nire irakurle gehienek ulertuko ez zuten espresioa.

Halatsu gertatzen zaigu sarri gure uste eta gure egiekin ere: gurea soilik dena mundu guztiarena behar duela pentsatzen dugu.

Neure buruari jarritako obligazioa da nire bizitzarekin zerikusiren bat izan dutenen -edozein klasetako zorren bat diedanen- hiletetara ahal dudan guztietan joatea. Azken bolada honetan hileta askotara joatea egokitu zait. Hileta batzuetan nire esker ona eta miresmena adierazi nahi izan diet euskal munduan oso ezagunak diren hainbat pertsonei. Beste hileta batzuk, berriz, kaletar xumeenak ziren: bizitzaren uneren batean nirekin topo egin eta ordutik esker ona eta mira gorde izan diedanenak: ikastolan ibili nintzen garaiko ikasleen gurasoren baten hileta… familiarteko baten bisitan joanda herriko zahar-etxean ezagutu dudan Alzheimerrak jotako egoiliarren batena…

Elizkizun horietan auskalo non ibiltzen den nire burua, baina ikasbide sotil bezain eraginkor bat barneratzen ari naiz -eta ez da etekin kaskarra- intsentsu-usaineko ordu horietan: denok berdintzen baikaitu, heriotza da ezagutzen dudan damarik demokratikoena.

Irudi xume bat: nire etxetik hurbil dagoen parketxoan agure bat adarra jotzen beste bati, bigarren honek bastoi bat daramalako.

- Hire edadean eta bastoiarekin? Hireak egin dik!

Bigarrenak, bastoia airean astindurik, mehatxu egin dio adar jotzaileari. Ez zaio txantxa gustatu.

Pitagorasek nahiago omen zuen esperientziaren bastoia, fortunaren gurdi gaztea baino. Baina garai batean bastoia, autoritatearen eta esperientziaren ikurra izateaz gainera, bazen dotorezia halako baten sinboloa ere: dandiek-eta bastoia erabiltzen zuten, ez haren premia zutelako, beren maila sozialaren zein finezia artistikoaren kategoria azpimarratzeko baizik. Gaur egun, berriz, inork ez du gustuko zahartzen hasi dela edo arazo fisikoak dituela erakustea. Bizitzaren aro deigarriena gaztaroa baita, hura imitatzera jartzen ditugu ahaleginak, egia handiak estaltzeko kremak eta gezur txikien ukenduak. Gaur bastoia behar duenak ere nahiago bastoirik gabe, ez baitu gogoko hirugarren hanka baten premia duela aitortzea.

Ahulezia fisikoa ez baitago ondo ikusia, zaharrek ere zaindu egiten dute beren irudia. Utikan bastoiak! Eta bastoiari uko eginez, uko egiten diote sinboloari -garai batean bastoiak adierazten zuen autoritateari-, eta errealitateari -bizitzan zehar irabazi bai, baina guk aitortzen ez diegun esperientziari-.