Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2024ko apirilaren 19an
Bikoizketa hotsez hots: Ahotsa mailegutzan
Ohitu gara filmetan edo telebistarako saioetan atzerriko aktoreak frantsesez, gazteleraz nahiz euskaraz entzuten. Tramak harrapatzen gaitu eta une batez, Uma Thurman beraren ahotsa dela sinets dezakegu, bikoiztaile bikain baten lan onari esker.
Besaulkian eserita dagoen hori filmak kontatzen duen errealitate horren parte sentitu dadin bilatzen du, izan ere, zine narratiboaren errepresentazio modu ohikoenak, kameraren objektiboarekin identifika dadin lortzea. Paradoxikoki estrategia artifizialak erabiltzen ditu horretarako eta horietako bat bikoizketa izan daiteke.
Besaulkian eserita dagoen hori filmak kontatzen duen errealitate horren parte sentitu dadin bilatzen du, izan ere, zine narratiboaren errepresentazio modu ohikoenak, kameraren objektiboarekin identifika dadin lortzea. Paradoxikoki estrategia artifizialak erabiltzen ditu horretarako eta horietako bat bikoizketa izan daiteke.
Ezpainak sinkronian
Baina nola lortzen da hori? Ahotsaren ordezkapen sinkronikoa ez da nahikoa izaten, aktore atzerritar batek euskaraz dakiela imajina dezagun. Aktorearen keinua, ezpainaren mugimendua, begirada, eszena horretan gertatzen ari den guztia kontuan izan behar du bikoiztaileak. Hori guztia ongi koordinatu behar da, bikoizketa irudiarekin fidel izan eta istorioa sinesgarria izan dadin.
Bikoizketak badu bere teknika beraz, baina ez da matematika bezala ikasten eta trikimailu bakarra praktika dela diote aritzen direnek. Teknika hori ikasteaz gain, dramatizatzen ere jakin behar da eta horregatik gehienak aktoreak izaten dira, telebistatik, zinematik edo antzerkitik heldutakoak.
Miren Aranburu aktore eta abeslariak 25 bat urte egin ditu dagoeneko bikoizketan lanean. Berak azaldu digu, sinpleki, nola izaten den bikoizketa saio bat aktorearentzat: "Atrilaren aurrean jarri eta pare bat aldiz ikusten dugu bikoiztu beharreko film zatitxoa, jatorrizko hizkuntzan. Aktorearen mugimendu eta esaldi guztiak ikusi eta ikasitakoan, eta gainetik entseatutakoan, gure ahotsarekin grabatzen dugu". Hori, bikoizten ari diren pertsonaia agertzen den eszena guztiekin egiten dute.
Aldea izaten da eszena batetik bestera, batzuek askoz ere denbora gehiago eskatzen dute; batez ere, giroa sortzea behar baldin badute. Izan ere, protagonisten ahotsak, dialogoak, grabatzeaz gain, giro soinua ere bikoiztu behar izaten da: estadio bateko publikoa, taberna bateko algara... eta, gainera, ahots eta soinu guztiak ez dira aldi berean grabatzen.
Bikoizketak badu bere teknika beraz, baina ez da matematika bezala ikasten eta trikimailu bakarra praktika dela diote aritzen direnek. Teknika hori ikasteaz gain, dramatizatzen ere jakin behar da eta horregatik gehienak aktoreak izaten dira, telebistatik, zinematik edo antzerkitik heldutakoak.
Miren Aranburu aktore eta abeslariak 25 bat urte egin ditu dagoeneko bikoizketan lanean. Berak azaldu digu, sinpleki, nola izaten den bikoizketa saio bat aktorearentzat: "Atrilaren aurrean jarri eta pare bat aldiz ikusten dugu bikoiztu beharreko film zatitxoa, jatorrizko hizkuntzan. Aktorearen mugimendu eta esaldi guztiak ikusi eta ikasitakoan, eta gainetik entseatutakoan, gure ahotsarekin grabatzen dugu". Hori, bikoizten ari diren pertsonaia agertzen den eszena guztiekin egiten dute.
Aldea izaten da eszena batetik bestera, batzuek askoz ere denbora gehiago eskatzen dute; batez ere, giroa sortzea behar baldin badute. Izan ere, protagonisten ahotsak, dialogoak, grabatzeaz gain, giro soinua ere bikoiztu behar izaten da: estadio bateko publikoa, taberna bateko algara... eta, gainera, ahots eta soinu guztiak ez dira aldi berean grabatzen.
Marrazki bizidunetan aditu
Genero guztiak ere ez dira berdin izaten. Eta erabili beharreko ahotsa ere ez. Aranburuk marrazki bizidunekin izugarri disfrutatzen duela kontatu digu: "Heidirena egiten izugarri gozatu dut. Marrazkiak eta istorioa oso politak dira eta horrek asko laguntzen du".
ETB Europan haur programazio gehien emititzen duen telebista publikoa da eta, horrenbestez, Euskal Herrian badira marrazkietako ahotsak egiten espezialistak direnak. Gehienetan emakumezko helduak izaten dira neskato zein mutikoen ahotsak egiten dituztenak eta, asko eta kalitatezkoak egin arren, zaila izaten da haurren ahotsa egingo duenik aurkitzea. Aranbururen ustetan, nahi bezain ume izatea oso gutxik lortzen duelako gertatzen da hori. Horretarako ahots polita izatea ez omen da ezinbestekoa. Polita izan gabe ezaugarri jakin bat izan dezake eta xarma berezia izan hainbat rol egiteko.
ETB Europan haur programazio gehien emititzen duen telebista publikoa da eta, horrenbestez, Euskal Herrian badira marrazkietako ahotsak egiten espezialistak direnak. Gehienetan emakumezko helduak izaten dira neskato zein mutikoen ahotsak egiten dituztenak eta, asko eta kalitatezkoak egin arren, zaila izaten da haurren ahotsa egingo duenik aurkitzea. Aranbururen ustetan, nahi bezain ume izatea oso gutxik lortzen duelako gertatzen da hori. Horretarako ahots polita izatea ez omen da ezinbestekoa. Polita izan gabe ezaugarri jakin bat izan dezake eta xarma berezia izan hainbat rol egiteko.
Zarata, ahotsaren etsairik handiena
Miren Aranbururi, ahotsa bereziki zaintzen ote duen galdetuta, naturak eman dion oparia duela aitortu digu, erretzailea baita eta ahotsa zaintzeko beharrik ez duela izaten dio. Hala ere, soinu handia dagoen tabernetan egotea ekiditen omen du, baina batez ere hitz egitea deseroso suertatzen zaiolako.
Heidirena bereziki maite badu ere helduen ahotsak egiten ere ohituta dago. Bikoiztu duen azken film luzea eta Eléonore Faucherren Bordadoras izan da, gaztelaniara. Dena den, igaroko da denbora berak bikoiztutako bertsioaren kopia bat ikusi arte. Ez du eta lasai ikusi ahal izaten berak bikoiztu duen film bat, harik eta denbora pixka bat pasatzen den arte. Orokorrean obsesio txiki bat izaten dute bikoiztaileek horrekin. Gainera, guztiek elkar ezagutzen dutenez, besteenak ikustea ere kosta egiten omen zaie, ongi eta gaizki egiten dituztenez ohartu gabe. Distantzia hori lortzea ez da erraza izaten antza.
Heidirena bereziki maite badu ere helduen ahotsak egiten ere ohituta dago. Bikoiztu duen azken film luzea eta Eléonore Faucherren Bordadoras izan da, gaztelaniara. Dena den, igaroko da denbora berak bikoiztutako bertsioaren kopia bat ikusi arte. Ez du eta lasai ikusi ahal izaten berak bikoiztu duen film bat, harik eta denbora pixka bat pasatzen den arte. Orokorrean obsesio txiki bat izaten dute bikoiztaileek horrekin. Gainera, guztiek elkar ezagutzen dutenez, besteenak ikustea ere kosta egiten omen zaie, ongi eta gaizki egiten dituztenez ohartu gabe. Distantzia hori lortzea ez da erraza izaten antza.
Atzeko lana ez da entzuten
Bikoiztailea aktorearen atzean ezkutatuta dagoela iruditzen zaigu, baina gutxienik haren ahotsa entzuten dugu. Itzultzaile-egokitzailearen figura, teknikoarena edo zuzendariarena oraindik ere urrunago geratzen zaigu.
Film bat bikoizteko 10 bat egun inguru behar dira guztira. Emisio eskubideak erosi eta gero, zuzendariak zinta ikusi eta aktore bakoitzari bikoiztaile egokia bilatzen dio. Haiekin kontaktuan jarri eta rolak banatzen ditu. Bitarte horretan, itzultzaile-egokitzaileak gidoia euskaratu eta luze laburrera doitzen du.
Horretarako, Idoia Gillenea itzultzaileak azaldu digunez, oso esaldi errazak erabiltzea ezinbesteko izaten da. Horrez gain, hitz ordaina ezpainkaria den edo ez kontuan izan behar du; pertsonaiari pantailan aurpegia ikusten ote zaion edo ez... Hizkuntza galbahe asko igaro behar izaten ditu testuak eta azkenik estudio grabaketara heltzen denerako, hainbatek berrikusi du testua, gehienez 10 lerro izango dituzten takeetan banatuta. Horiek dira estudioan grabatuko direnak eta ondoren, azken bi egunetan, soinu teknikariek mahaian nahastuko dituztenak.
Film bat bikoizteko 10 bat egun inguru behar dira guztira. Emisio eskubideak erosi eta gero, zuzendariak zinta ikusi eta aktore bakoitzari bikoiztaile egokia bilatzen dio. Haiekin kontaktuan jarri eta rolak banatzen ditu. Bitarte horretan, itzultzaile-egokitzaileak gidoia euskaratu eta luze laburrera doitzen du.
Horretarako, Idoia Gillenea itzultzaileak azaldu digunez, oso esaldi errazak erabiltzea ezinbesteko izaten da. Horrez gain, hitz ordaina ezpainkaria den edo ez kontuan izan behar du; pertsonaiari pantailan aurpegia ikusten ote zaion edo ez... Hizkuntza galbahe asko igaro behar izaten ditu testuak eta azkenik estudio grabaketara heltzen denerako, hainbatek berrikusi du testua, gehienez 10 lerro izango dituzten takeetan banatuta. Horiek dira estudioan grabatuko direnak eta ondoren, azken bi egunetan, soinu teknikariek mahaian nahastuko dituztenak.
Ahotsen sukaldaritza
Teknologia berriei esker postprodukzio lana asko erraztu da. 40ko hamarkadan zuzenean soinu pelikularen gainean grabatzen zen ahotsa eta ezin zitekeen akatsik egin. Aurretik asko entseatu behar izaten zuten, negatiboa oso garestia zelako eta positibatu arte ezin zelako grabatutakoa berriro entzun. Magnetiko eta digitalarekin nahi beste aldiz grabatu eta ezabatu liteke ahotsa.
Digitalak abantaila bat gehiago du: lehen sei pertsona atril aurrean jarri behar ziren eszena bat, edozein, grabatzeko. Orain pertsonaia bakoitzak bere zatiak graba ditzake, solaskide duen aktorea sofan kuluxkatxoa egiten ari den bitartean, edo elkarrizketaren bere zatia New Yorketik grabatzen ari dela. Bakoitzaren ahotsa pista ezberdinetan grabatu eta nahasketa mahaiaren bidez uztartzen dituzte ahots biak.
Digitalak abantaila bat gehiago du: lehen sei pertsona atril aurrean jarri behar ziren eszena bat, edozein, grabatzeko. Orain pertsonaia bakoitzak bere zatiak graba ditzake, solaskide duen aktorea sofan kuluxkatxoa egiten ari den bitartean, edo elkarrizketaren bere zatia New Yorketik grabatzen ari dela. Bakoitzaren ahotsa pista ezberdinetan grabatu eta nahasketa mahaiaren bidez uztartzen dituzte ahots biak.
Euskarazko bertsioa pantaila handian ere bai
Film bat bikoiztu edo azpitituluak jartzeko Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailak diru laguntzak eskaintzen ditu. Laguntza hori jasotzeko, euskarazko bertsioa gaztelaniazkoarekin batera estreinatu behar da, hori bai. Urtean, Tinko elkartearen hiruzpalau filmen bikoizketa laguntzen du diruz adibidez.
Tinko elkarteak, Rec grabaketa estudioaren bitartez, euskarazko zinea areto komertzialetara helarazteko asmoz lan egiten du, 1993az geroztik. Telebistarako bikoizketaren krisialdia heldu zen orduan, ETBk barne produkzioa indartu baitzuen eta bikoiztaile talde bat lanean hasi zen ikusleriari euskara zineman natural egin zekion. Marian Galarraga talde horretan zen eta 13 urte geroago kontatu digu zergatik hasi ziren haurrentzako filmak bikoizten eta banatzen, naturaltasun hori lortu asmoz: "Orduan haurtxoak ziren horiek 14 urte dituzte orain eta nahiago dute euskarazko bertsioa gazteleraz bikoiztutakoa baino. Bihar 20 edo etzi 30 urte izango dituzte eta filmak euskaraz ikustea nahiago izango dute".
Hasi zirenean helburu hori lortzea ametsa zela esan zieten eta ametsak ezin zirela diruz lagundu. Ekinaren ekinez, ametsa betetzen ari dira eta diru laguntzak jaso dituzte. Lanean jardun duten lehen hamarkadan guztira 43 filmen eskubideak erosi zituzten.
Apurka ari dira bidea egiten eta zailtasunak zailtasun mundu osoko filmak bilatzen jarraituko dute, egunen batean zinemara joan eta helduentzako estreinaldiak euskaraz ikusten ari garela ohartu ere ez gaitezen. Orduan ere tramak harrapa gaitzala!
Tinko elkarteak, Rec grabaketa estudioaren bitartez, euskarazko zinea areto komertzialetara helarazteko asmoz lan egiten du, 1993az geroztik. Telebistarako bikoizketaren krisialdia heldu zen orduan, ETBk barne produkzioa indartu baitzuen eta bikoiztaile talde bat lanean hasi zen ikusleriari euskara zineman natural egin zekion. Marian Galarraga talde horretan zen eta 13 urte geroago kontatu digu zergatik hasi ziren haurrentzako filmak bikoizten eta banatzen, naturaltasun hori lortu asmoz: "Orduan haurtxoak ziren horiek 14 urte dituzte orain eta nahiago dute euskarazko bertsioa gazteleraz bikoiztutakoa baino. Bihar 20 edo etzi 30 urte izango dituzte eta filmak euskaraz ikustea nahiago izango dute".
Hasi zirenean helburu hori lortzea ametsa zela esan zieten eta ametsak ezin zirela diruz lagundu. Ekinaren ekinez, ametsa betetzen ari dira eta diru laguntzak jaso dituzte. Lanean jardun duten lehen hamarkadan guztira 43 filmen eskubideak erosi zituzten.
Apurka ari dira bidea egiten eta zailtasunak zailtasun mundu osoko filmak bilatzen jarraituko dute, egunen batean zinemara joan eta helduentzako estreinaldiak euskaraz ikusten ari garela ohartu ere ez gaitezen. Orduan ere tramak harrapa gaitzala!
Euskarazkoaren hastapenak
Euskarazko bikoizketa 80ko hamarkadan heldu zen euskal telebistarekin batera. Sortzera zihoan euskarazko telebista batean lan egiteko, euskaraz ongi moldatzen ziren pertsonak bilatzen zituzten.
Donostiako Prim kalean zegoen Irrati Telebista Eskolan ikasi zuen hainbatek, artean telebista sortu gabe zegoela. Kataluniatik heldu ziren bikoizketaren profesionalek irakatsi zieten bikoizketaren ofizioa eta laster hasi ziren lanean.
Ez zen lan makala izan nazioarteko ikus-entzunezko merkatuan lehenengo produktuak erosi ahal izatea. Bulgariako marrazki bizidun batzuk izan omen ziren aurrenak. Geroago TV3 kate kataluniarrarekin egindako hitzarmenari esker, Dallas erosi ahal izan zuten, besteak beste. Hala, kate berriarentzat erreserban gordetzeko materiala pilatzen hasi ziren.
Guztia zegoen egiteko eta gelditu gabe lan egin behar izan zuten hamarkada hartan bikoizketan hasi berri ziren haiek, Euskal Telebista, batez ere, kanpo produkzioaz hornitzen baitzen eta batez ere entretenimendu saioez.
Luze gabe, ekimen pribatuaren esku geratu zen bikoizketa. Euskal Herrian ireki zen lehen bikoizketa etxea Irusoin izan zen, Eresoinka izenez 1982an. Bigarrena, egungo K-2000 izan zen, Galdakao Estudios izenez hau, 1983an. Beranduago, 1985ean, Edertrack sortu zen, Galdakao Estudiosen gertatu zatiketaren ondorioz.
Egun, 2004ko uztailaz geroztik, Edertrack eta Irusoin batu egin dira bikoizketa lanak egiteko eta Mixer Producciones Audiovisuales S.L. izenpean sinatzen dituzte alor honetan egiten dituzten lanak. Eurak dira egun ETBren hornitzaile nagusia orain bi urte irabazi zuten lizitazio bati esker, nahiz eta K-2000k eta Rec grabaketa estudioek ere egiten dituzten gauza bakan batzuk.
Ikastaroak: Ahots berrien unibertsitatea
Ez dira asko Euskal Herrian bikoizketatik bakarrik bizi direnak. Gehienak aktoreak izaten dira eta lan bakan batzuk egiten dituzte. Hala ere, Euskal Herrian hainbat ikastaro egiten dira bikoizketaren teknika ikasteko; batez ere ahots berriak aurkitzeko asmoz.
Bikoizketaz kontzeptu orokor batzuk ikasten dituzte, baina, batez ere, atrilean praktikak eginez trebatzen dira ikasleak. Horretarako, irakurketa eta memoria ariketak egiten dituzte.
Zinemarako, dokumentaletarako edo marrazki bizidunetarako izan, ahotsa nola erabili eta zein modutan dramatizatu ikasiko dute hilabete gutxiren buruan. Ikastaroak non egin daitezkeen? Adibidez:
- REC grabazio estudioa (Donostia): 943312112
- IMVAL eskola (Bilbao): 944756078
- IVIM eskola (Donostia): 943293716
- Take one (Iruñea): Alfontso Borrokalaria 10, tarteko solairua A
Bikoizketaz kontzeptu orokor batzuk ikasten dituzte, baina, batez ere, atrilean praktikak eginez trebatzen dira ikasleak. Horretarako, irakurketa eta memoria ariketak egiten dituzte.
Zinemarako, dokumentaletarako edo marrazki bizidunetarako izan, ahotsa nola erabili eta zein modutan dramatizatu ikasiko dute hilabete gutxiren buruan. Ikastaroak non egin daitezkeen? Adibidez:
- REC grabazio estudioa (Donostia): 943312112
- IMVAL eskola (Bilbao): 944756078
- IVIM eskola (Donostia): 943293716
- Take one (Iruñea): Alfontso Borrokalaria 10, tarteko solairua A
Tradizio kontua
Gazteleraz 30eko hamarkadan egin ziren lehenengo saiakerak, Parisetik gertu amerikarrek zituzten estudio batzuetan, baina 1940 edo 1941ean, behin gerra amaitu zenean, ezarri zuen Francok bikoizketa Espainian. Are gehiago, jatorrizko bertsioa ikustea debekatzen zuen dekretua jarri zen indarrean.
Arrazoi politiko, linguistiko eta historikoen ondorioz, Frantzian, Italian eta Alemanian ere sistema hori gailendu da. Europako herrialde askotan berriz, ohikoena, zinea azpitituluekin ikustea da, jatorrizko hizkuntzan.
Arrazoi politiko, linguistiko eta historikoen ondorioz, Frantzian, Italian eta Alemanian ere sistema hori gailendu da. Europako herrialde askotan berriz, ohikoena, zinea azpitituluekin ikustea da, jatorrizko hizkuntzan.
Azpitituluak vs bikoizketa
Bikoizketaren aurkakoek, hainbat arrazoi erabiltzen dituzte: aktorearen interpretazio tresna garrantzitsuena, ahotsa, mutilatzen duela; erregimen autoritarioek erabili izan dutela zentsura moral edo politikoa egiteko, edo itzulpen semantikoki ez fidelak egiten direla, adibidez. Aldekoek berriz diote, azpitituluak traba direla argumentua jarraitu eta irudiaz bere osotasunean jabetzeko.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Jon Azkune Torres
#2
Txema Landa Aizkorbe
#3
#4
El Salto
|
Raquel Andrés Durà
#5
Josune Azurmendi
Azkenak
2024-04-21
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
'Cristóbal Balenciaga' telesaila
"Nabaritu dadila euskaldun batzuok euskaldun baten istorioa kontatu dugula"
Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]
2024-04-21
Iker Iraola Arretxe
Gipuzkoa: Biren arteko jokoa
Eguneraketa berriak daude