Bikoizketa hotsez hots: Ahotsa mailegutzan
Besaulkian eserita dagoen hori filmak kontatzen duen errealitate horren parte sentitu dadin bilatzen du, izan ere, zine narratiboaren errepresentazio modu ohikoenak, kameraren objektiboarekin identifika dadin lortzea. Paradoxikoki estrategia artifizialak erabiltzen ditu horretarako eta horietako bat bikoizketa izan daiteke.
Bikoizketak badu bere teknika beraz, baina ez da matematika bezala ikasten eta trikimailu bakarra praktika dela diote aritzen direnek. Teknika hori ikasteaz gain, dramatizatzen ere jakin behar da eta horregatik gehienak aktoreak izaten dira, telebistatik, zinematik edo antzerkitik heldutakoak.
Miren Aranburu aktore eta abeslariak 25 bat urte egin ditu dagoeneko bikoizketan lanean. Berak azaldu digu, sinpleki, nola izaten den bikoizketa saio bat aktorearentzat: "Atrilaren aurrean jarri eta pare bat aldiz ikusten dugu bikoiztu beharreko film zatitxoa, jatorrizko hizkuntzan. Aktorearen mugimendu eta esaldi guztiak ikusi eta ikasitakoan, eta gainetik entseatutakoan, gure ahotsarekin grabatzen dugu". Hori, bikoizten ari diren pertsonaia agertzen den eszena guztiekin egiten dute.
Aldea izaten da eszena batetik bestera, batzuek askoz ere denbora gehiago eskatzen dute; batez ere, giroa sortzea behar baldin badute. Izan ere, protagonisten ahotsak, dialogoak, grabatzeaz gain, giro soinua ere bikoiztu behar izaten da: estadio bateko publikoa, taberna bateko algara... eta, gainera, ahots eta soinu guztiak ez dira aldi berean grabatzen.
ETB Europan haur programazio gehien emititzen duen telebista publikoa da eta, horrenbestez, Euskal Herrian badira marrazkietako ahotsak egiten espezialistak direnak. Gehienetan emakumezko helduak izaten dira neskato zein mutikoen ahotsak egiten dituztenak eta, asko eta kalitatezkoak egin arren, zaila izaten da haurren ahotsa egingo duenik aurkitzea. Aranbururen ustetan, nahi bezain ume izatea oso gutxik lortzen duelako gertatzen da hori. Horretarako ahots polita izatea ez omen da ezinbestekoa. Polita izan gabe ezaugarri jakin bat izan dezake eta xarma berezia izan hainbat rol egiteko.
Heidirena bereziki maite badu ere helduen ahotsak egiten ere ohituta dago. Bikoiztu duen azken film luzea eta Eléonore Faucherren Bordadoras izan da, gaztelaniara. Dena den, igaroko da denbora berak bikoiztutako bertsioaren kopia bat ikusi arte. Ez du eta lasai ikusi ahal izaten berak bikoiztu duen film bat, harik eta denbora pixka bat pasatzen den arte. Orokorrean obsesio txiki bat izaten dute bikoiztaileek horrekin. Gainera, guztiek elkar ezagutzen dutenez, besteenak ikustea ere kosta egiten omen zaie, ongi eta gaizki egiten dituztenez ohartu gabe. Distantzia hori lortzea ez da erraza izaten antza.
Film bat bikoizteko 10 bat egun inguru behar dira guztira. Emisio eskubideak erosi eta gero, zuzendariak zinta ikusi eta aktore bakoitzari bikoiztaile egokia bilatzen dio. Haiekin kontaktuan jarri eta rolak banatzen ditu. Bitarte horretan, itzultzaile-egokitzaileak gidoia euskaratu eta luze laburrera doitzen du.
Horretarako, Idoia Gillenea itzultzaileak azaldu digunez, oso esaldi errazak erabiltzea ezinbesteko izaten da. Horrez gain, hitz ordaina ezpainkaria den edo ez kontuan izan behar du; pertsonaiari pantailan aurpegia ikusten ote zaion edo ez... Hizkuntza galbahe asko igaro behar izaten ditu testuak eta azkenik estudio grabaketara heltzen denerako, hainbatek berrikusi du testua, gehienez 10 lerro izango dituzten takeetan banatuta. Horiek dira estudioan grabatuko direnak eta ondoren, azken bi egunetan, soinu teknikariek mahaian nahastuko dituztenak.
Digitalak abantaila bat gehiago du: lehen sei pertsona atril aurrean jarri behar ziren eszena bat, edozein, grabatzeko. Orain pertsonaia bakoitzak bere zatiak graba ditzake, solaskide duen aktorea sofan kuluxkatxoa egiten ari den bitartean, edo elkarrizketaren bere zatia New Yorketik grabatzen ari dela. Bakoitzaren ahotsa pista ezberdinetan grabatu eta nahasketa mahaiaren bidez uztartzen dituzte ahots biak.
Tinko elkarteak, Rec grabaketa estudioaren bitartez, euskarazko zinea areto komertzialetara helarazteko asmoz lan egiten du, 1993az geroztik. Telebistarako bikoizketaren krisialdia heldu zen orduan, ETBk barne produkzioa indartu baitzuen eta bikoiztaile talde bat lanean hasi zen ikusleriari euskara zineman natural egin zekion. Marian Galarraga talde horretan zen eta 13 urte geroago kontatu digu zergatik hasi ziren haurrentzako filmak bikoizten eta banatzen, naturaltasun hori lortu asmoz: "Orduan haurtxoak ziren horiek 14 urte dituzte orain eta nahiago dute euskarazko bertsioa gazteleraz bikoiztutakoa baino. Bihar 20 edo etzi 30 urte izango dituzte eta filmak euskaraz ikustea nahiago izango dute".
Hasi zirenean helburu hori lortzea ametsa zela esan zieten eta ametsak ezin zirela diruz lagundu. Ekinaren ekinez, ametsa betetzen ari dira eta diru laguntzak jaso dituzte. Lanean jardun duten lehen hamarkadan guztira 43 filmen eskubideak erosi zituzten.
Apurka ari dira bidea egiten eta zailtasunak zailtasun mundu osoko filmak bilatzen jarraituko dute, egunen batean zinemara joan eta helduentzako estreinaldiak euskaraz ikusten ari garela ohartu ere ez gaitezen. Orduan ere tramak harrapa gaitzala!
Euskarazko bikoizketa 80ko hamarkadan heldu zen euskal telebistarekin batera. Sortzera zihoan euskarazko telebista batean lan egiteko, euskaraz ongi moldatzen ziren pertsonak bilatzen zituzten.
Donostiako Prim kalean zegoen Irrati Telebista Eskolan ikasi zuen hainbatek, artean telebista sortu gabe zegoela. Kataluniatik heldu ziren bikoizketaren profesionalek irakatsi zieten bikoizketaren ofizioa eta laster hasi ziren lanean.
Ez zen lan makala izan nazioarteko ikus-entzunezko merkatuan lehenengo produktuak erosi ahal izatea. Bulgariako marrazki bizidun batzuk izan omen ziren aurrenak. Geroago TV3 kate kataluniarrarekin egindako hitzarmenari esker, Dallas erosi ahal izan zuten, besteak beste. Hala, kate berriarentzat erreserban gordetzeko materiala pilatzen hasi ziren.
Guztia zegoen egiteko eta gelditu gabe lan egin behar izan zuten hamarkada hartan bikoizketan hasi berri ziren haiek, Euskal Telebista, batez ere, kanpo produkzioaz hornitzen baitzen eta batez ere entretenimendu saioez.
Luze gabe, ekimen pribatuaren esku geratu zen bikoizketa. Euskal Herrian ireki zen lehen bikoizketa etxea Irusoin izan zen, Eresoinka izenez 1982an. Bigarrena, egungo K-2000 izan zen, Galdakao Estudios izenez hau, 1983an. Beranduago, 1985ean, Edertrack sortu zen, Galdakao Estudiosen gertatu zatiketaren ondorioz.
Egun, 2004ko uztailaz geroztik, Edertrack eta Irusoin batu egin dira bikoizketa lanak egiteko eta Mixer Producciones Audiovisuales S.L. izenpean sinatzen dituzte alor honetan egiten dituzten lanak. Eurak dira egun ETBren hornitzaile nagusia orain bi urte irabazi zuten lizitazio bati esker, nahiz eta K-2000k eta Rec grabaketa estudioek ere egiten dituzten gauza bakan batzuk.
Bikoizketaz kontzeptu orokor batzuk ikasten dituzte, baina, batez ere, atrilean praktikak eginez trebatzen dira ikasleak. Horretarako, irakurketa eta memoria ariketak egiten dituzte.
Zinemarako, dokumentaletarako edo marrazki bizidunetarako izan, ahotsa nola erabili eta zein modutan dramatizatu ikasiko dute hilabete gutxiren buruan. Ikastaroak non egin daitezkeen? Adibidez:
- REC grabazio estudioa (Donostia): 943312112
- IMVAL eskola (Bilbao): 944756078
- IVIM eskola (Donostia): 943293716
- Take one (Iruñea): Alfontso Borrokalaria 10, tarteko solairua A
Arrazoi politiko, linguistiko eta historikoen ondorioz, Frantzian, Italian eta Alemanian ere sistema hori gailendu da. Europako herrialde askotan berriz, ohikoena, zinea azpitituluekin ikustea da, jatorrizko hizkuntzan.
"Prebentzio neurriek egiten dute huts behin eta berriz", salatu du LAB sindikatuko lan osasunerako Nafarroako arduradun Inko Iriartek. Atzo izan zen azken lan heriotza. Andosillako lantoki batean karga gainera erorita zendu zen 49 urteko errioxarra. Hamaika egunean... [+]
Gladys Gogoan elkarteak eta Eguzkik Gladys del Estal ekologistaren omenezko ekitaldia antolatu dute igande honetan. Gladys del Estal duela 46 urte hil zuen Guardia Zibilak Tuteran, nuklearren aurkako mobilizazio batean. 1979ko ekainaren 3an gertatu zen, energia nuklearraren eta... [+]
Unibertsitatera Sartzeko Probaren (USAP) eredu berriari egingo diote aurre Hego Euskal Herriko milaka ikaslek, ekainaren 3tik 5era. Batxilergoko bi irakasle elkarrizketatu ditu ARGIAk: “Azterketa berria konpetentziala bihurtu nahi dute, baina memorian oinarritua izaten... [+]
Gazteen Euskal Behatokiak EAEko gazteen sare sozialen inguruko inkesta baten emaitzak zabaldu ditu. Datuen arabera, euskararen erabilera sare sozialetan 15-29 urteko gazteen artean ehuneko 6,6 puntu hazi da azken hiru urteetan, % 43,6an kokatuz (2022 eta 2025eko neurketak... [+]
VII. Nazimetroaren emaitzak aurkeztu dituzte Telesforo Monzon eLab-ek, Aztikerrek eta Parte Hartuzek. Joera erreakzionarioen hazkundea bi eremutan identifikatu dute nagusiki: migratzaile eta kultura aniztasunarenean, eta genero berdintasun eta feminismoarenean. Joerak... [+]
Bordeleko Errektorearekin hitzartu du "behin-behineko" akordioa Seaskak. Horrez gain, Euskararen Erakunde Publikoarekin eta Frantziako Hezkuntza Ministerioarekin hitzarmena sinatzeko negoziaketak abiatuko dituzte hurrengo astean. Azterketak euskaraz egiteko aukera... [+]
Tubos Reunidos enpresan ari zen lanean eta teilatutik behera erorita hil da, sindikatuek jakinarazi dutenez. azken honekin 22 dira 2025ean hil diren langileak.
Maiatzaren 16tik 18ra EH Bizirik sareak deituta kanpaldia egin berri dute Uribarri Jauregin. Hainbat ekintza, hitzaldi eta tailer egin zituzten bertan. Besteak beste, Lemoizko zentral nuklearraren, Pasaiako superportuaren eta Olaztiko erraustegiaren aurkako borroketan ibilitako... [+]
Lizarra-Garaziko akordioan hartu zuen parte, Abertzaleen Batasunaren ordezkari gisa. Alderdi horretako bozeramaile izan zen. Frantziako Legebiltzarrerako hauteskundeetara aurkeztu zen 1988an, 1993an, 1995ean eta 1997an. Azken hamar urteotan Hendaiako auzapezorde izan da.
Dantza, xake edo kirol topaketak egiten diren bezalaxe, literatura gustuko duten haur eta gazteek ere zaletasuna partekatu, elkar ezagutu eta egunpasa ludikoa egiteko aukera izango dute, datorren igandean. Ikasturtean zehar elkarri gutunak idazten aritu diren 130 gaztetxo... [+]
2009an sortua, euskal sukaldaritza tradizionala sustatzea du helburu Ja(ki)tea elkarteak, abeltzain, laborari edota arrantzaleen jarduna nabarmentzearekin bat. Hamaika modura egin dakieke aitortza, eta oraingoan liburu berria plazaratuta azaldu die elkarteak esker ona,... [+]
Aroztegiko epaiketaren akusazioen –fiskaltza eta akusazio partikularra– idazkiak irakurrita, pentsatzekoa zen epaiketan aterako zituztela froga argiagorik, horrekin bakarrik talde kriminalaren akusazioa oso larria baitzen. Ez ba, bost eguneko epaiketa zuzenean... [+]
Erresuma Batuko ika-mika parlamentarioaren mamia zen Keir Starmerren gobernuak, azkenean, sinatu duela Maurizioko Errepublikarekin Txagos uhartediaren subiranotasuna hari aitortzen dion tratua. Hori bai, bertan AEBek (Erresuma Batuaren presentzia hutsaren hurrengoa baita) duten... [+]
Foruzaingoaren esanetan, ezbeharra gertatu den lekuan bertan hil da 50 urteko langilea. LAB sindikatuaren zenbaketaren arabera, urte honetan dagoeneko 21 langile hil dira beharrean ari zirela.