Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2024ko apirilaren 26an
Koldo Zuazo: "Orain hasi gara aipatzen hizkuntzarekin gozatu egin behar dela, eta hori da bidea»
Garbi dago Koldo Zuazo euskara batuaren kontuak aspalditik kezkatzen duela. Euskara irakasle izan zen Bilbon 1974. urte inguruan. Garai hartan Bizkaiko hiriburuan oso modan zeuden Lapurdiko idazleak eta alfabetatzera joan zenean eredu hori sartu zioten buruan: Eibarko euskara txarra eta Lapurdiko XVII. mendeko euskara ona. Baina halako batean ohartu zen bere ikasleek ikasten zuten euskara ez zela batere komunikatiboa, Bilbon irakasten zuen euskarak ez zuela Arratiako, Txoriherriko edo Durangaldeko jendearekin komunikatzeko balio. Konturatu zen euskaldun berriekin bidegabeki jokatzen ari zirela, oso zaila zela eurentzako euskara ikastea, garestia ere bazela, eta gainera, ikasten zuten hori ezin zutela berehala praktikatu. Eta hasi zen pentsatzen euskara batu horrek, beharbada, malguagoa izan beharko zukeela... Eta horregatik ekin zion tesia egiteari, 1980an Bordelen ikasten eta irakasten ari zela. Orduan arduradun nagusia Jean Haritschelhar zen eta bera izan zen tesiaren zuzendaria, eta bera izan zuen alboan euskara batuari buruzko liburua Baionan aurkeztu zuenean.
Zure azken lanaren izenburua Euskara batua. Ezina ekinez egina da. Zer adierazi nahi izan duzu horrekin?
Oso berandu iritsi zaigu euskararen batasun hori. Alderatzen badugu euskararen inguruko hizkuntzekin, gaztelaniaren batasuna XIII. mendean gertatu zen; frantsesarena XVI. mendean, eta guk 1968 arte-edo itxaron behar izan dugu.
Lau mende. Denbora luzea...
Bai, luzeegia. Nire ustez, bi arrazoi nagusi daude horretarako: batetik, Euskal Herria eta euskaldunok zatituta egon garela, eta bakoitzak bere herrialdea eta bere euskalkia izan dituela gogoan, ikusi gabe euskara eta Euskal Herria bere osotasunean. Eta bestetik, euskara ez dela sekula izan hizkuntza ofiziala; guk ez dugu izan eskola bat euskaraz, ez eta Administrazio bat euskaraz, komunikabideak hasi zirenean ere euskara beranduago sartu zen, gure literatura txikia izan da eta, azken batean, euskarak bere alde izan dituen indarrak fraideak, apaizak, idazle gutxi batzuk eta bertsolariak izan dira.
Baina euskara batuaren kezka aspalditik zetorren, ez da hala?
Bai, XVI. mendean Leizarragak hartu zuen agindua Testamentu Berria euskaratzeko, eta bere zailtasun handienetakoa euskalkien ugaritasun hori izan zen. Berak aurkeztu zuen eredu bat batasuna egiteko, baina ingurukoek ez zuten onartu.
Jantziegia ez al zen Leizarragaren eredu hori?
Eguneroko jarduneko euskararekin loturarik gabea zen, eta horrexegatik utzi zuten alde batera. Harrezkero ere horrela ibili gara. Ahaleginak ugari egon dira, baina ez da lortu euskaldun guztiengana zabaltzea.
Nolanahi ere, Iparraldean XVI. eta XVII. mendeetan egon zen euskara batua egiteko saiakera nahiko sendoa.
Jada XVII. mendean izan zen hori. Eta Axular eta horiek egin zutena, batik bat, Lapurdiko kostaldean egiten zen euskara oinarritzat hartzea izan zen. Nire ustez eredu erabat zuzena zen, Lapurdi erdian dagoelako eta euskaldun guztientzako nahiko erraza delako hango euskara ulertzea. Gainera, garai hartan ekonomikoki goian zegoen, indartsua zen, bertako gizartea euskalduna zen, euskalduna izatearekin lotsatzen ez zena. Gero, ordea, Lapurdi ere beheraldi ekonomikoan sartu zen... Horren ondoren, XVIII. mendeaz geroztik, Gipuzkoan egon zen euskararen indarra, Gipuzkoako idazleentzat Lapurdiko XVII. mendeko euskara hura oso urrun gelditzen zenez, bertako eredua bultzatzen hasi ziren, gehienbat Beterrikoa, Donostia-Tolosa bitartean egiten zen euskara.
Euskara batua egiteko saiakerei garrantzia handia eman diezu zure lanean. Zergatik?
Beharrezkoa delako gure iragan hori ezagutzea. Baina gero oraingo euskara batuarekin sartu naiz. Berrogeita bat urte dira hori egiten hasi zenetik, eta uste dut badela garaia balantzeren bat egiteko.
Eta zer-nolako balantzea da zurea?
Positiboa. Batuari berari, alde txarrik ez diot ikusten; izatekotan, batu hori erabiltzeko moduari ikusten dizkiot alde txarrak: ea zuzen erabiltzen ote dugun, edo behar diren lekuetan erabiltzen dugun. Hori beste kontu bat da.
Beraz, batua bera egokitzat jotzen duzu?
Bai. Eta beraren sei onura aipatzen ditut liburuan: Bata da euskaldun guztiok batak besteari erraz ulertzen diogula batua jakinez. Bigarren ondorioa da, garai batean euskaraz hitz egin bai, baina gai jasoak, edo laneko gauzak edo horrelakoez jarduteko erdarara jotzen genuela, eta gaur egun euskara bera ere gaitua dagoela horretarako. Hirugarren onura, euskaldun berriak izan dira; euskaldun berriak beti egon izan dira, baina euskara batua dagoenetik ikaragarri hazi da euskaldun berrien kopurua. Laugarren onura euskaldun berriekin, ikastolekin eta gau-eskolekin lotuta dago eta da, gaur egun euskarak ez daukala mugarik; ikusten baditugu euskararen mapa zaharrak, beti txikituz zihoan eremua; gaur egun, ordea, kontrakoa gertatzen da, zabalduz doa euskararen eremua; euskaldunak aurkitzen dituzu Nafarroako Erriberan, Araba osoan, Gipuzkoan, Bizkaian, Erronkarin, Baionan eta baita Euskal Herritik kanpo ere.
Bosgarren onura da euskara batuari esker, euskarak berak ere prestigioa irabazi duela. Eta seigarrena da, gaur egun euskara ez dela baserritarren hizkuntza; esan nahi dut, euskara batua egin denetik gure arteko mugak ere baztertu-edo egin direla; gaur egun, erabakiak hartzeko orduan Hegoaldekook Iparraldekoa kontuan hartzen dugu eta alderdi hartakoek ere Hegoaldea kontuan hartzen dute.
Bosgarren onura da euskara batuari esker, euskarak berak ere prestigioa irabazi duela. Eta seigarrena da, gaur egun euskara ez dela baserritarren hizkuntza; esan nahi dut, euskara batua egin denetik gure arteko mugak ere baztertu-edo egin direla; gaur egun, erabakiak hartzeko orduan Hegoaldekook Iparraldekoa kontuan hartzen dugu eta alderdi hartakoek ere Hegoaldea kontuan hartzen dute.
Baliteke, baina Iparraldean ez da oraindik euskara baturik.
Badauka. Iparraldekoek ere, Hegoaldekoengana iritsi nahi dutenean, badakite euskara batua erabiltzen. Gertatzen dena da Iparralde barrurako beste eredu bat sortu dutela, berak deitzen dute Iparraldeko batua. Niri egokia iruditzen zait Irulegi Irrati batean edo euren arteko jardunetan, zeren gurea nahiko urrun gelditzen zaie. Kontuan hartu behar dugu guk gaztelaniatik hitz eta esapide mordoa hartzen ditugula. Beharbada zerbait hobetu egin dezakete, baina gauzak bere osotasunean ikusita uste dut Iparraldeko batu hori egokia dela.
Batua dela-eta, kaltetuena Zuberoa izan al da?
Bai. Eta Bizkaia. Baina kontuan izan behar dugu bi horiek Euskal Herriaren bazterretan daudenak direla, beraietan egiten dela euskararik bereziena, eta normala dela galtzaile nagusiak izatea. Baina nik uste dut haiek ere izan beharko luketela orain artekoa baino protagonismo handiagoa, batez ere Bizkaiak: han jende asko bizi da, euskarak badu indarra, eta nik uste dut bizkaitarrek eurek ere badaukatela hor erantzukizun handiagoa euskara batuaren barruan.
Zer dauka txar edo konpondu beharreko egungo euskara batuak?
Batua gizarteratzeko moduan ikusten ditut nik arazoak. Gaur egun asko hobeto dugu, baina duela urte batzuk euskara batu hori non-nahi sartzen genuen, edozein lagunartetan. Ez genituen bereizten eremu erdaldunak eta eremu euskaldunak. Ikastoletan edo gau-eskoletan berdin jokatu dugu Tuteran edo Azpeitian, eta hori ez zen zuzena. Eta eremu euskaldunen barruan ere ez da berdin Azpeitian edo Barkoxen edo Lekeition erabili behar dugun eredua. Orain arte ez dugu sentiberatasun hori izan. Orain hasi gara, eta pentsatzen dut lortuko dugula oreka.
Azpeitia eta Azkoitiaren artean dauden ezberdintasunak nabarmendu dituzu lanean.
Izan ere, batzuetan jendeak dio euskara batua artifiziala dela eta euskalkiak naturalak direla. Eta ez bat eta ez bestea ez dira zuzenak. Euskara batua ez da artifiziala, gehienbat Gipuzkoako euskaran dago oinarritua, beraz, oinarri naturala dauka. Eta beste alde batetik, esaten denean euskalkiak direla naturalak, ba, ez beti. Adibidez Azpeitia-Azkoitia herrien kasuan: elkarren ondoan daude eta euskaraz oso diferenteak dira; eta hori da eurek, nahita, bata bestearengandik bereiztearren, gure artean ohikoak diren ezinikusi edo lehia horiengatik, hizkuntzak urrundu dituztelako.
Orduan, zeintzuk dira euskara batuaren erronka nagusiak?
Azken urte hauetan pentsatu izan dugu euskara, batua dela, edo asko jota, euskara batua eta euskalkiak. Ez garelako ohartzen hizkuntza oso zabala dela. Badagoela hor lagunarteko euskara, eta lanbideetako argotak, haur hizkera... Hori guztia kontuan hartu behar dugu. Hizkuntza bere osotasunean sendotu behar dugu. Ez dugu ezer egiten batua indartuta eta beste guztiak bertan behera utzita. Hiztun arruntak hizkuntza eguneroko zereginetarako behar du.
Eta hori nola konpon daiteke?
Era askotara. Adibidez, zenbat arau ematen ari den bolada honetan! Ondo dago arauak ematea euskara batuaren alde, baina nik uste dut hiztunari askatasuna eman behar zaiola, ez dela hainbeste estutu behar arauekin. Orain hasi gara aipatzen hizkuntzarekin gozatu egin behar dela, eta hori da bidea. Nik uste dut hizkuntza komunikatzeko dela, alde batetik, eta gozatzeko ere bai, bestetik. Eta hainbeste arau eta neurrirekin pentsatzen dut gozamen hori lortzea oso zaila dela.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Ahoztar Zelaieta
#2
Jenofa Berhokoirigoin
#3
Miel Anjel Elustondo
#4
Karmelo Landa
#5
Juan Aldaz Arregi
Azkenak
2024-04-28
Jenofa Berhokoirigoin
BOLLOTOPAKETAK
Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua
Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]
2024-04-28
Olaia L. Garaialde
Gorputz hotsak
"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"
Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]
2024-04-28
Axier Lopez
Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile
Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]
2024-04-28
Miel Anjel Elustondo
Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz
"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"
25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]
2024-04-28
Urko Apaolaza Avila
Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan
Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]
Eguneraketa berriak daude