Txotxongiloen lilura: Panpinak ez dira haurrentzat bakarrik
- "Inoiz gertatu zaigu, antzezlana bukatuta, oihalaren atzealdetik atera eta agurtzera irtetean, umeak zur eta lur geratzea, txotxongiloak benetan bizirik zeudela uste baitzuten", kontatu digu harro Antoine Bastero Antzezkizuna taldeko arduradunak. Umeak ez ezik, aurreiritziak bazter utzi eta halako ikuskizun batez gozatzeko hautua egin duten helduek ere hori azpimarratu digute: xarma berezia dute txotxongiloek. Izan ere, bihotz eta bizi gabeko objektuak bihozdun, bizidun bihurtzeko abilezia dute txerpolariek eta txotxongilogintzan dabiltzanek. Ez da marka makala, gero. Hori horrela, hari, hagatxo eta eskularruen atzean dagoen mundua deskubritzea deliberatu dugu. Hona atzemandakoaren emaitza.
Hara, topikoak eta aurreiritziak zer diren! Askok halako irudikapena egingo lukete txotxongiloen mundua aipatuta. Izan ere, antzerkia egiteko molde honek zama ugari izan ditu: batetik, batez ere umeentzako ikuskizunak egitea -askorentzat horrek ez du helduei zuzendutakoa bezainbat "ondra"- eta bigarrenik, panpinak, objektuak edo jostailuak erabiltzea -horrek ez omen du, batzuentzat, hezur haragizko aktoreekin lan egiteak beste duintasun-.
Bitxia bada ere, zama "modernoak" dira honakoak. Izan ere, sorreran sona, garrantzi eta misterio handikoa zen txotxongiloen artea. Adituen arabera, gizakiak haitzuloen garaitik zerabiltzan gaur egun txotxongilotzat hartzen ditugun horiek. Suaren inguruan bildu eta baten batek itzalak deskubritu zituen harrizko paretan -hamaikatxo ibili ei ziren "mamu beltz" horien kontra borrokan, airera kolpeak emanda-. Sua eta gaua bera misterio eta sakratu izanda, itzalekin egindako joko eta trikimailuek ere erritual kutsua hartu zuten. Urteetan barrena, kondairak, istorioak eta tankerakoak jakinarazteko erabili zituzten. Gerora etorri ziren bufoien, zirkuko lagunen eta txerpolarien lanbideak.
Egun, baina, bestelako fama dute txotxongiloek; hala azaldu digu Josu Camara Kukubiltxo talde beteranoaren (28 urte) zuzendariak: "Konturatu gara daramatzagun urteetan errekonozimendua areagotu dela. Hasi ginenean, jendeak esaten zuen: Umeentzat egiten duzue! Horregatik bakarrik bigarren mailako espresiotzat hartzen zuten eta gero: Panpinak besterik ez dira! Txotxongiloak hartzen dituzue ez dakizuelako antzerkia egiten!, esaten ziguten" .
Taun Taun taldeko Itsaso Azkaratek adibidea jarri du egoera zertan den azaltzeko: "Nik txotxongiloen mundua komikiekin edo Tim Burtonen filmekin alderatu dut beti. Badirudi haurrentzako lanak direla, baina publiko helduari zuzenduta daude, oso arte garatuak dira, oso zainduak".
Galdera ibiliko zaio baten bati buruan jiraka: bi hilabeteko loraldiaren ondoren emanaldirik gabeko basamortua al dira gainerako hileak? Bada zorionez, ez. Dena dela, baieztapen horri hainbat zehaztapen egin dizkiete elkarrizketatu ditugun taldeek. Hala, Antoine Bastero Antzezkizuna taldeko arduradunak nabarmendu duenez, "pixkanaka-pixkanaka agertzen hasi gara programazioetan. Herri txikietan zabaldu dituzten areto txikietan izaten dugu lekua eta herriko jaietan, gainerakoan zaila da muturra sartzea".
Ezkorragoa da Itsaso Azkarate Taun Tauneko kidea, akaso batez ere helduentzako ikuskizunak egiten dituztelako. Haren esanetan, "txotxongiloen zirkuiturik ez dago Euskal Herrian. Haurrentzat ere egiten ditugu lanak eta horri esker bizi gara. Guk ez ditugu oso lan komertzialak egiten eta orduan zaila izaten da programazioan sartzea".
Horren adibide izan daiteke, hain zuzen ere, Barrainkua kalean dagoen Bilboko Txotxongiloen Dokumentazio Zentroa (Pantzerki). Espainiako Estatuan bakarra da eta Europan ere garrantzitsuenetakoa. Urte osoan zehar txotxongiloen, txerpolarien eta tankerakoen bilgune eta erreferente izatea lortu du. Zentro honek antolatzen du Bilboko Txotxongilo Jaialdia.
Irakaskuntzan, ordea, zulo handia dugu gurean, Euskal Herrian ez baitago txotxongiloen artean trebatzeko zentrorik. Antzerki eskoletan ere apenas lantzen da gaia. Talderik gehienak autodidaktak dira, ekinaren ekinez ikasitakoak. Panpinak manipulatzen ez ezik, txotxongiloak egiten ere ikasi behar dute txerpolariek eta konpainia gehienek, salbuespenak salbu, eurek egiten dituzte eszenaratuko diren "aktoretxoak".
Horretan trebatzeko ikastaroak izan dituzte lagun galdekatu ditugun taldeek eta mundu honetan denboratxoa daramatenen irakaspenak ere informazio iturri dira. Bada besterik: "Nire ustez besteek egiten dutena ikusita asko ikasten da, antzezlan piloa ikusitakoa nauzue: Tolosan, Bilbon..." azaldu digu Antoine Bastero Antzezkizuna taldeko arduradunak.
Txotxongilo munduan hasi berri gehienak antzerkigintzaren alorretik etorritakoak dira eta arlo oso diferenteak dira biak ere, gure elkarrizketatuek azaldu digutenez. Camararen iritzian, "txotxongilo bat ondo manipulatzeko erreprimitu egin behar da barnean daukagun aktore hori eta bizia eman behar diogu pertsonaiari; pertsonaia ez da gizakia bera baizik eta aurrean duen elementua, objektua edo panpina".
Alabaina, hezur-haragizko aktoreekin hartu ezin ditugun lizentziak har ditzake txerpolariak panpina erabiltzean. "Gizakiak egin dezakeena distortsiona dezake, askatasun handia du horretan eta, bestalde, gizakiak egin ezin dezakeena, ezin duena, egin dezake (hegan ibil daiteke, burua erori ahal zaio eta horrekin jolastu, futbolean esaterako...)".
Euren artean lehiarik ez dagoela nabarmendu digute taldeek, bakoitzak bere esparrua baitu. Erakundeekiko harremanak ere gainerako antzerki taldeek dituztenen pareko direla uste dute txotxongilo elkarteek. Horren harira, baina, aldarria zabaldu nahi izan du Kukubiltxo taldeko Josu Camarak. Haren ustez, txotxongiloen munduak eta antzerkiarenak, orokorrean, erroak egonkor botatzeko "erakunde para-administratiboak" sortzea ezinbestekoa da. Hau da, "kultura bideratzeko administrazio arruntetik kanpo dauden egitura batzuk eratu beharko lituzkete. Politikaren eta politikarien menpe kultura kudeatzen egoten diren lagunak lau urterik behin aldatzen dituzte askotan eta datorren berriak urtebeteko 'koltxoia' behar du denaz jabetzeko. Legegintzaldia amaituta, berriz aldatzen dute lekuz eta orduan, dena zerotik hasi behar da. Beraz, jarraipen bat behar da, proiektuei berme eta tarte bat emango dien erakunde bat".
Argi geratu denez, txotxongiloen munduak burukomin ugari ditu oraindik: gabeziak, erronkak, arazoak... baina txerpolariak panpinak maneiatzen ikustea besterik ez dago, horretan behintzat, perfekzioa akaso ez, baina asebetetzea lortzen baitu ikusleak.
Estetika zehazteko orduan, antzezlanaren beharrei erantzuten saiatzen dira taldeak. Inoiz diseinugileen eta artisauen laguntza izaten dute, baina normalean eurek erabakitzen dute zer eta nola egin. "Garrantzitsuena eroso sentitzea da eta beste batek eginda, kontrakoa gerta daiteke. Hasieratik eduki behar duzu panpina, frogatzeko, zeren batzutan uste duzu egokia dela baina gero jabetzen zara ez duela funtzionatzen" nabarmendu digu Taun Taun taldeko Itsaso Azkaratek.
Materialei dagokienez, latexa, beirazko zuntza, apar-goma eta poliesterra erabiltzen dute txotxongilo taldeek; badira material "sinpleagoak" ere: papera eta oihala, esaterako. Horren harira, iraultza handia izan dela azpimarratu digute taldeek; orain panpina garatuagoak, politagoak egin daitezke eta beharra izanez gero, robotizatu daitezke (aktore batek aldi berean hainbat panpina mugitu ahal izateko).
Manipulatzeko teknikak ere aparteko garrantzia dauka: harizko, hagazko, eskularruko txotxongiloak daude, baita bestelako teknikak ere (manipulazio zuzena, bunrrakua). Beharren arabera, bata edo bestea erabiltzen da. Hori bai, gehienen aburuz, harizko txotxongiloek erabilera mugatua dute: "zozo samarrak dira", esan digu Itsaso Azkaratek; "nahiago eskularruzkoak, bizitasun gehiago dute. Harizkoak oso geldoak dira, eta kalean zaila da erabiltzea, haizea egonez gero, akabo!", erantsi du Antoine Basterok.
Auzitegi Gorenak martxoan ebatzitakoari jarraiki, astelehenean irletatik penintsulako adin txikikoentzako zentroetara lekualdatuko dituzte zortzi asilo eskatzaile. Gobernuak adierazi du adin txikikoen babes sarean integratzeaz arduratuko den etorkinen %90 maliar jatorrikoak... [+]
Getariako txosnagunean eta Aian egin dute elkarretaratze isila. Jai batzordeak txosnak itxi zituen.
Gizona Bilorian (Araba) hil dute, ustezko hiltzailea atxilotu dute Añanan (Araba).
Hildako kazetarietako bat Anas al-Sharif da, palestinarren genozidioa zerrendatik kontatzen dutenen artean ezagunenetako bat. Al Jazeera hedabideak adierazi du Israel errudun dela Gazako sarraskia barnetik azaleratzen duten kazetariak nahita hiltzeagatik, eta horrela sarraskia... [+]
Larunbat gauean hasi zen sutea Zarrakaztelu eta Figerol lotzen dituen errepideko pinudi batean. Herritarrentzat arriskurik ez dago momentuz, gobernuak adierazi duenez. Gizakiek eragindako sutea dela jakinarazi du gobernuak.
Bizikleta hartu eta errepidera ateratzeko gogoa. Olatu gainean surf egiteak zein sentsazio eragiten duen probatzeko irrika. Mendirik mendi ibiltzearen plazera sentitzea. Mendian, hainbestean, baina emakumeak ez du erraza izan gizonenak izan diren kirol eremuetan sartzea... [+]
Okindegiko ilaran, bi emakume. Itxuraz erdi-ezagunak, hitz egiteko duten moduagatik. Pareko egunkaria hartzeko keinua egin du bietan zaharrena dirudienak, eta zera esan dio besteari: “Dauden albisteekin, agian gaur nahiago izango dut animalien dokumental bat ipini”... [+]
Ostiral goizeko albisteak erreakzio ugari piztu ditu Israelen zein nazioartean. Aurka agertu dira Israelgo bahituen familiak eta NBE. Alemaniak, Israelen aliatu tradizionalak, armak saltzeari utziko diola jakinarazi du.
25,6 eguneko batez besteko itxaron zerrendak daude Osakidetzako Osasun Mentaleko Zentruetan. Larrialdi kasuetan, aldiz, 24 eta 72 ordu arteko itxaronaldiak daude.
Lau hilabete daramatzagu greba mugagabean, hitzarmen propio baten eta lan-baldintza duinen alde. Lau hilabeteko greba honetan, udaltzainek piketeetan bortizkeriaz zapaldu gaituzte, hirian jarraitzen gaituzten eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzten polizia... [+]
Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Donostiako Udalak Oñatiko Arantzazu egoitza eskaini dute maliar migratzaileentzat. Bertan geldituko dira Espainiako Gobernuak haien asilo eskariak ebazten dituen bitartean.
Mugimendu Feministak azaldu duenez, Fermin Muguruzaren kontzertuaren aurretik gertatu ziren erasoak. Horiez gain, beste hiru eraso zenbatu dituzte: hiru gizonak atxilotu ditu poliziak.
Ostiral goizaldean eman du erabakiaren berri Israelgo Gobernuak, hamar orduz luzatu den bilera baten ondoren. Dena den, okupazioa gauzatzeko, gobernu osoaren baiezkoa behar du Netanyahuk: igandean izan daiteke bilera. Segurtasun Kontseiluak, halaber, mugak jarri dizkio... [+]
Sorkuntzarako, gozamenerako eta aldarrikapenerako espazio moduan dute oholtza musikari askok, baina bere ingurumarietan katramilatzen dira sarri, eta espazio "bortitz" bihurtzen da hegemonikoak ez diren gorputz askorentzat. Presio estetikoa, egiteko modu deserosoak,... [+]
Lautadako mamua
Xabier Montoia
Elkar, 2024
112 orrialde
Eleberri labur honetan egileak XIX. mendeko Euskal Herrira garamatza, sekulako sona hartu zuen Juan Diaz de Garaio hiltzailea duela protagonista. Arabako landa guneko jendarte tradizional eta giro hotzean barneratzen... [+]