Ahots batek esaten dit -denok atxagatar- film honek ez duela horrela ibiltzerik merezi: erraz ikusten da eta erraz ahazten, eta kito. Hala ere, filma euskaraz ikusi, Obabakoak berrirakurri, hor nabil muskerra muinak jaten ari zaidala: zinema-aretoan sartuko zitzaidan, noski; ostera, erdaraz ikustera itzuli bainaiz, eta erotu baino lehen edo tinpanoa zeharo hondatu aurretik, mutikotan bezala futbolarien kromoak biltzen edo hasi aitzin, has nadin orri zuria belzten.

Leku handia hartzen du filman, esan dezagun zuzendariaren alter-egoarena egiten duen Lourdesek. Esan nahi dut eta esan nahi dutka Obabara iritsi aurretik zer egiten zuen kontatzen digu eta Obabako istorioak aurkeztu eta lotzearekin batera, bera nola doan obabako egiten, eta behin eta berriz egiten ari denaren balioarekiko zalantzak eta zalantzak jaulkitzen: quiero decir que eta quiero decir queka. Esaten ariko balitz bezala: nik ez daukat istorio bereziki hunkigarri edo miragarririk kontatzeko, oso erara datorrena Obabakoak liburuko narratzailearekin. Pello Errotaren harako susmo hura, belarrian txistua sentitzen eta hura sagarpean siestan zegoela sartutako sugandilaren batek egiten ote zionekoa, kanpotik zure baitara sartu eta barrua erabat aldatzen duenaren metafora bihurtu da Lourdesen bidez: dokumental egilea maistra famatuaren semearekin hasiko da harremanetan eta bertan bizitzea erabakiko du. Muskerra beldur irrazionalaren ikur ere bada. Gauez musker txabolan izu-laborriak jota.

Atxagarenean maistrak alde egiten du bertara errepiderik ez dagoen Albaniatik, bakardade ikaragarria pausoka kontatzen jardun ondotik. Mugatseko morroi ttikiaren alderako -12 urte- errukia eta onginahia edo ditu nagusi, baina ez maitasuna. Obaba filman bakardadetik 17 urteko mutil gaztearekin bizitzen jartzera eta haurrak izatera igaroko du. Beste ezer bainoago istorioak lotzeko eta Obabaren alderako atxikimendua biderkatzeko eta areagotzeko. Liburuko maistra bakarra filman bikoiztu egiten da, maistra gaztea (Pilar López de Ayala) eta berrogei urtetsura bertako eginda bizi den maistra heldua (Mercedes Sampietro); bertako egina, eta eskolan ateratako argazkian daudenak bertakotzen ari.

Oroimenaren eta eromenaren arteko sartu-irtenak ditu ardatz Lucas eta Marga anai-arreben istorioak; gehiegi oroitzeak eromenarekin duen harremana.

Amodio zapuztuaren eta gorrotoaren artekoak, berriz, Ismael eta Begoñarekiko harremanak (Iñake Irastortza), muskerren gaineko sineskeriaren bidez harilkatua, emakume zapuztuaren mendekuarekin finitzen dena.

Baina maistrarenarekin batera gehien nabarmentzen den istorioa aleman ingeniariarena da. Liburuan obabatar bat gehiago izan nahi duen Esteban semearen eta aleman nortasuna atxiki eta semeari helarazi nahi dion aitaren arteko gatazka. Filman areagotu egiten da bertakotzearen alderako jarrera: non zauden harako egiteak gehiago balio du norbere nortasuna atxikitzen tematzeak baino. Azken buruan, Obabatik alde egin duen Estebani damutzen zaio ez bertakotzea, eta aditzera ematen da Esteban itzultzekotan dela Obabara.

Nortasunaren auzi honi gagozkiola, Obabakoak euskal herrixka batean kokatua dago. Bertan Okerrak itsaso ondoan duen musker deritzan puba agertzen da -muskerra musu-okerretik bide dator Mogelen Peru Abarkaren arabera, eta okerra eta gaiztoa bat dira-; filman, aldiz, Hostal El Lagarto. Filman 1950eko hamarkadako haurrek gaztelaniaz jolasten dute. Artzain-bizimoduko Manuelek maistrarekin kantatzen duen gabon-kanta da herri euskaldun batean gaudekeela pentsarazten digun zer bakarra. Euskarara bikoiztutakoan ere El Lagarto ageri da. Alemana, berriz, aleman-doinu nabarmenez mintzo da gaztelaniaz. Tokikerien beldur ihesi hasita, erabateko ihesa ere egin zitekeen!

Obabakoak bere izaeragatik oso itzulgarria gertatzen da Europako zeinahi hizkuntzatara: fikzionatzea bera, bakardadea, maitasun-gorrotoak, oroimen-eromenak, beldurrak-eta direlako leitmotiv. Horretaz edo horretan ari garela: zer da obabaratzea? Nekazari herrixketako bizimodua erreibindikatzea? -Ez dago inon, espiritu bat da... Ez dut erremediorik!-.

Jose Mari Iturralderekin bat nator, aktoreak egon -Aupa Etxebeste!-, euskal liburu aski izan, eta zergatik ez euskaraz gehiago filmatu: esan nahi dut, quiero decir!