Ideia aspaldi neukan, gure orrietan askorik ikusten ez genituen figura edo istorio batzuk pertsonalki hurbil nituenak agertzeko gogoa. Espainia aldetik etorritako emigrazioa -batzuk euskaldundu direnak, beste batzuk ez-, langile jendearen istorio arruntak eta Bilboko txoko batzuk ere bai. Izan ere, norbaitek zioen idazlea libre zela istorioa nahi zuen lekuan kokatzeko, Latinoamerikan edo Afrikan; baina hala eginez gero latinoamerikarrak beti izango zirela oso idazle onak, ez bakarrik berez idazle onak direlako, baizik hango errealitatea ezagutzen dutelako; eta guk nahi genezakeen lekuan koka genezakeela gure istorioa, baina beharbada geuretik abiatu beharko genukeela.

Alde batetik bai. Baina pertsonen hiri horri. Gurean metropoli kutsua duen hiri bakarra izan daiteke Bilbo. Erdi mailakoa, e! Ez da beste munduko hiria, azken batean hirurehun mila biztanle ditu eta inguruarekin ez da milioira iristen. Beharbada ez da guk nahiko genukeen bezain euskalduna, baina badauka giro hori ere. Eta horiek guztiak azaltzea polita delakoan nago. Diglosia ere nola barneratu dugun, euskaldunok nola hiria hartu dugun, baina beste alde batetik oraindik ere gure kontraesanak eta arazoak badauzkagun. Beraz, hiria interesgarria iruditzen zitzaidan pertsonaia bezala eta Bilbo zen nik hurbilen nuena.

Nik garbi neukan liburua euskara batuan idatzi behar nuela. Baina garbi dago euskara zabala izan behar dela. Aditzean-eta bat gatoz, beharbada deklinabidean ere, baina hortik kanpo iturri guztietatik edan behar duen euskara bat osatu behar dugu. Ni behintzat ikuspuntu horretakoa naiz. Eta beraz, liburuan agertzen dena euskara batu bizkaiera kutsukoa da. Pertsonaia batzuek bizkaieraz hitz egiten dute une puntual batzuetan, eta beste batzuek ez. Liburua euskaraz denez, pertsonaia guztiak euskaraz jarri nituen, ez zeukalako zentzurik erdaraz agertzea, baina uste dut suma daitekeela batzuetan pertsonaia horiek elkarren artean ez direla euskaraz ari, edo gaztelaniaz ariko dira, edo afrikarrak, eslaviarrak edo beste nonbaitekoak badira, beraien hizkuntzaren batean. Zailagoa izango da nabarmentzea noiz den hiriko euskara -euskara batua- eta noiz den beste emigrazio txiki horretakoa -Euskal Herri osotik baina bereziki Bizkaiko Arratia, Durangaldea eta Txorierritik Bilbora etorritakoak, apur bat baserriarekiko lotura izan dutenak baina hirian ere integratuak daudenak-. Eta gero bilbotar asko dago ere euskaldun hazi dena, ikastoletatik datorrena, bai familiatik zekartelako edo euskaldundu zirelako euskaldun hutsak direnak, eta beraien euskalkia euskara batua dena. Hori gero eta gehiago dago. Horiek guztiak agertu ditut.

Kasu horretan arrazoia fonetikoa da. Momentu goxo horretan ia voyeur hutsak gara: egun euritsu batean kafetegian sartu gara eta gainera inoren elkarrizketa entzuten hasi gara.

Zer den zaborra ere! Gaur egun erabil daitezkeen gauza asko eta asko botatzen ditugu zaborretara, duela hogeita hamar edo berrogei urte zabor gisa hartuko ez zirenak, behintzat natural berrerabiltzen zirenak. Zabor biltzaile horiek kaleetan dagoena jaso egiten dute; eta nolabait abiapuntua ematen dute kaleetan jasotako hori guztia kontatzeko. Gero bizitzak jarraitzen du.

Beharbada topikoa da, baina nik pentsatzen dut jendea dela. Izan ditzake eraikinak, monumentuak, kaleak... ikusteko. Turistikoki aspaldian egiten ari da ahalegin hori, eta arrakasta apur batekin antza, erabiltzen den parametroen arabera, baina nik beti pentsatu dut halako erdi tamainako hiria bizitzeko dela. Badago Bilbon zer ikusia eta zer ikasia, baina batez ere bizi eta gozatzeko da, eta horretarako murgildu egin behar da. Eta altxorra beharbada hor dago, txoko horietan, elkar harremanetan. Dena ez da bikaina, jakina, baina nik uste dut hor dagoela batez ere.

Noski, Bilbon badaude. Auzoak da liburua, eta hain zuzen auzoetan ez daude hainbeste, segur aski. Badaude Bilboko bazter batzuk oraindik ere nondik zoazen ate batetik edo bestetik sartuko zarena, hori dagoen errealitate bat da, hainbeste interesatzen ez zaidana. Niri gehiago interesatzen zait atzeko atetik sartu behar duen horren istorioa. Aberatsen etxean dagoen beste pobre hori-edo. Gaur egun ziur aski etorkinek beteko dute lan hori. Hala ere, zer da aberatsa? Euskal Herrian bizi garen gehien-gehienok mundu mailara begiratuta aberats samarrak gara; bai, pobrezia poltsak badaude, baina orokorki ez daukagu kexatzeko arrazoi handirik. Nolanahi ere, ez dut uste miseria handirik ateratzen dudanik. Klase ertainetik beherantz jotzen duena, jende arrunt-arrunta da. Batzuk estuago dabiltzanak, eta beste batzuk lasai asko bizi direnak.

Aipatu baino gehiago, ahalegin handia egin dut behar ez direnak pertsonaien ahotan ipintzen. Hor badago udaltzain bat bere kontraesan horretan oso lasai bizi dena, eta berak hori ikusten du. Egia da ijitoen artean droga trafikoa egon dela. Baina uste dut oso nabarmena dela inondik ere ez diedala paper hori eman nahi ez ijitoei, ez etorkin afrikarrei. Denok dakigu trafikatzailerik handienak eta mugimendu horiek guztiak egiten dituztenak ez daudela ez Afrikan ez ijitoen artean. Baina era berean egia da kolektibo horiei ere bereziki erasan diela, eta kasu batzuetan -beltzak adibidez- paperik ezean beraiek kontsumitzaile izan gabe aurkitu duten bide bakarra izan dela batzuentzat. Bide erraza da, nolabait gizarte honek besterik ez die eman -eskaria duten lan horiek egiteko paperik ez die eman-, eta gainera gizarte honek badauka droga eskaria. Hala ere uste dut liburuan badagoela zabaltzeko ahalegina, bestelako ijito mota batzuk, beste etorkin jende bat agertzekoa. Hau da, ez nuen gaur egun modan dagoen ukitu exotiko hori eman nahi, desberdinak diren guztiak ukitu erdi erromantikoz azaldu. Atzean oso arazo latzak dauzkaten kolektiboak dira, eta beraz errealitate puntu hori agertu nahi nuen. Besteon artean bezala, jende txarra, ona eta denetik dagoela. Hor barruan dauden pozak eta miseriak denak atera nahi nituen.

Bere egunean ijitoen gaineko erreportaje batzuk egin nituen eta liburuan erromintxelezko hitz batzuk sartu ditut, gehiegi ere ez.

Ez. Hori lizentzia bat da, gaztelaniatik zuzen-zuzenean hartutako hitza, baina erabiltzen dena. Nik ezagutzen ditudan euskaldun arruntek era normalean erabiltzen dute. Makineto diskoteka zale-edo izango litzateke. Beharbada hor dugu kontraesan zailenetako bat: idazle erdaldun batek nahi izango balu mundu zehatz batera hurbildu, kulturalki oso jasoa ez den mundu batera -dela lumpena, dela gazte mundua- egin behar duena da etxetik irten eta horra belarria jartzea da, ea zer hizkera darabilten. Eta gurean kontrakoa pasatzen da. Mundu hori gehienetan edo erdalduna da, edo euskaraz egiten badu erregistro horiek guztiak zuzenean gaztelaniatik hartzen ditu, apenas sortzen duen. Eta beraz ez zaigu oso egokia iruditzen paperean jartzeko. Nahi dugu ahozkotasunik zuzenena eta mundu hori ahalik eta ondoen islatu, baina hiztegia falta zaigu.