Hitzen itzal
Erruz ikusi ditugu horrelako saio eta interpretazioak, erruz ikusten segituko dugu. Hala behar du. Egiten ez den azterketa baten harira lotu nahi nuke, ordea, nire gaurko lerroon jardunbidea. Zera jakingo nuke nik gustura: orduko hizkeraren eta gaurkoaren artean ze aldaketa ideologiko gertatu dira, ze mundu desagertu zaizkigu, nolako esparru berriak sortu ditugu, hainbat eta hainbat hitzen esanahiak nolako bidea egin du, zenbateraino eraikitzen ari gara hizkera zuzenagoa edo zenbateraino ari gara hitzak erabiltzen errealitatearen estalgarri edo mareagarri...
Iragan mendearen hasieran gurdia bidetik edo trena errailetatik ateratzeari iraultza deitzen zitzaion. Indarkeria hitzeko keria horren arbuiorik ez du erakusten armak hartzearen alde dagoenak… Oraindik bada alderdia esaten segitzen duenik alderdi faltarik ez dagoen herri honetan. Gaur ez da atzoko gauza bera euskaldun hitza edo gizonki azaldu hura. Garai bateko bizi-alargun batek ez zuen dibortziaturik ezagutzen, banandu, berriz, borrokan ari zirenak egiten genituen. Gizaki eta andreki guztiak zioen Mendiburuk, baina gaur andre-gizonen multzoa -pertsona- adierazteko erabiltzen dugu gizaki hitza eta andreki desagertu egin da. Ikasi dugula dirudi -dirudi diot- etxeko lanak eta etxekoandrearen lanak ez direla gauza bera. Denok dakigu gazte batek nola ulertuko lituzkeen Orixeren "ezpainez urrupatzen zun xorta bat" edo "txorta eztia" espresioak. Zer esaten dio atzo goizeko hiztun bati eta gaurko azken orduko bati euskaldun fededun espresioak?
Hitza gertakari historikoa da, denbora jakin batean hartzen du bere egitatea. Baina hitza, ororen gainetik, giza ekintza bat da. Ez da xaloa: Rilke eta Goethe irakurtzen zituzten Auschwitz-eko arduradunek.
Boterearen bozgorailu ugariek -hedabideek, publizitateak, kontsumoak- arrunkeriaz janzten dituzte eta zehaztasun faltarekin mozorrotzen komeni ez zaizkien hitzak. Botereak sekula ez du hizkuntzaren erabilerarekin egiten dituen albo-kalteen ardurarik izan.
Boterea esaten dugu. Gurean, ordea, hizkuntzari dagokionez, ez dugu botere tradizionalaren zama bakarrik jaso. Botere armatuak ere egin -egiten- ditu bere albo-kalteak, eta ez txikiak. Hiztun jantziok hizkuntzaren botere nabarmena osatzen dugu. Aipatu beharra dago euskararen itxurak egiteko erabilera, fatxada txukun bat erakustea beste helbururik ez duena, eta hitz jokoak argi salatzen duena: fatxada fatxa da.
Baina hala ere...
Goetheren Fauston Mefistok:
- "Eutsi batez ere hitzari! Hitza da, izan, ate ziurrenak zabaltzeko giltza, jakintzaren tenpluan sartzeko baimena".
Hala da. Baina hitza da krimenaren estolderietan sartzeko giltza ere. Nork nor erasotzeko, menperatzeko, zapaltzeko armarik behinena da hitza. Geure neurriko errealitatea eraikitzen dugu hitzaren bidez. Hitzek egin dute posible urteotako gure tragedia, hitzak behar ditugu tragedia hori esplikatzeko.
"Ai, eskura banitu esaldi ezezagunak, espresio estrainioak, inoiz erabili ez den hizkera berri bat, errepikapenik gabea, gastatu eta mindutako hitzik gabea, antzinatik hona herdoilik erantsi ez zaiona...".
Gezurra badirudi ere, hitzok Kristo baino bi mila urte lehenagokoak dira: Khakheperresenb izeneko eskribau batek idatzi zituen Egipton.
"Gure herria izugarrizko irabazi-iturria da turismotik negozioa egiten dutenentzat. Bertako langileok, berriz, horren albo-kalteak jasaten ditugu: miseria eta esplotazioa", seinalatu dute mobilizazioa deitu duten Kontseilu Sozialistak eta Etxebizitza Sindikatu... [+]
Zer: “Requiem (s)”. Ballet Preljocaj.
Koreografia: Angelin Preljocaj.
Eszenografia: Adrien Chalgard.
Argiztapena: Éric Soyer.
Jantziak: Eleonora Peronetti.
Bideoak: Nicolas Clauss.
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren... [+]
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Ukabilkadak, bultzadak, blokeoa, izotz jaurtiketak eta abar jasan behar izan dituzte Bajadika aldarrikatzailea egin duten pertsonek.
Marijo Louis paristarra da sortzez, 1977an heldu zen Miarritzera Euskal Herriko borrokek erakarrita. Josetxo Otegi zizurkildarrak 1983an pasa zuen muga Gipuzkoatik Lapurdira, Poliziatik ihesi. AEK-ko irakasle eta ikasle zirela ezagutu zuten elkar. 1986an, GALen atentatuen,... [+]
Ibilbideen serie honetako ezberdinena dirudike Baiona Ttipiak, bere antzinako eraikinei beha jarriz gero: ez blokerik, ez adreilurik, ez maldarik.... herrixkatxo lasai bat da. Aitzitik, Errobi ondoko auzo honen historian barrena eginez gero, konturatuko gara borroka politiko... [+]
Kostako zaizu Adurtza baino auzo zaharragorik aurkitzea Euskal Herrian: aurten 1.000 urte bete ditu, Donemiliagako Goldea dokumentuan ageri denez (ikusi Gakoak honetan Josu Narbartek idatzitako erreportajea horri buruz), eta merezi bezala ospatu dute bertan bizi direnek. Baina... [+]
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Bizikleta hartu eta errepidera ateratzeko gogoa. Olatu gainean surf egiteak zein sentsazio eragiten duen probatzeko irrika. Mendirik mendi ibiltzearen plazera sentitzea. Mendian, hainbestean, baina emakumeak ez du erraza izan gizonenak izan diren kirol eremuetan sartzea... [+]
1985. NATOn mantentzearen kontrako manifestazioak egin ziren Hego Euskal Herriko hiriburuetan azaroaren 10ean, tartean Donostian. Milaka lagun irten ziren kalera Koordinadora Antimilitaristaren deiari erantzunez, orduko agintariak karikaturizatzen zituzten mozorroekin. Kanpaina... [+]
Hedabideen artean erakunde publikoek urtero publizitatearen bidez banatzen duten diru-zakua milioika eurotan zenbatu daiteke. Baina sistema garden eta justu baten faltan, medio batzuk argi eta garbi irabazten irteten dira banaketa horretan, eta Eusko Jaurlaritzaren... [+]
Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]