Zumaia gorri, urdin, berde...


2005eko ekainaren 26an

Moila
Ibilbidea moilatik hasiko dugu, "Errotako izkina"-tik, Parrokiaren atzealdean Amaiako plaza eta Erribera kalea elkartzen diren tokitik. Bertan dago Aita Mariren bustoa, garai bateko itsas ekaitzen, urperatze tragikoen eta elkartasunezko bihotz-zabaltasunaren lekuko. Bertatik, ibaiari bizkar eman eta San Telmo kalera abiatuko gara. Estua da, antzinako kaleen estilokoa. Aldapa hasi eta berehala, santuaren irudi txiki bat ikusiko dugu, horman sartuta, ezkerraldean. Gora egin ahala, zabaldu egingo zaigu ikuspegia, batez ere ezkerraldetik: bailaraz bestaldean, Arritokieta aldeko etxe txikiak eta ermita; bidearen eskuinaldean, Larretxoko etxeak, etxegintza neurrigabearen adibideak. Aldapan gora eginda, ermitara iritsiko gara.


San Telmo

Ermita txikia da, baina berezia, batez ere ikuspegi ikusgarria daukalako itsasoaren gainera: Itzurun hondartza ezkutu bezain ederra; itsasoa eta olatuak; Algorri aldeko labar etzan bertikalak... Hemen, bereziki zoragarriak dira ilunabarrak, eguzkia Matxitxakoren ondoan etzaten denean, gorri-gorri...

Ermitaren ondoan, marka zuri-gorriak ikusiko ditugu, Gipuzkoari bira ematen diotenak, eta horiei jarraituko diegu, oraingoz, Algorrira bidean. Bidea estutu egingo da, landaretzak ezkutatuta, harik eta labarraren bizkar gainera irten arte, txabola baten ondoan. Kaxeta horretatik garai batean txapelokerrek kostaldea zaintzen zuten, kontrabandoaren peskizan. Metro gutxi batzuk aurrerago, lurrean, ikurrina bat: Xabier Kalparsoro Anuk gudariaren betiko atsedenlekua. Zenbat eta aurrerago bidean, orduan eta gorriagoak dira lurra eta haitzak.

Marka zuri-gorriek ezkerrera, behera, eraman nahi gaituzte, Algorriko senaiara, baina guk aurrera egingo dugu, labarraren gainean, muturreraino, bista zoragarriak merezi baitu: Algorriko senaia, Deba eta Bizkaia alderako kostaldea, itsaso zabala, Mariantonaitz lurmuturra -eskalada-eskola ondo ezkutatuta duela-, Talaimendi, Itzurungo hondartza, parrokia... Marea behean tokatzeko zortea izan badugu, are politagoa izango da ikuskizuna, marea arteko gune zabala ageriko baitzaigu Deba aldera.

Algorri muturretik bidexka ugari jaisten dira behealdera eta horietako bat hartuko dugu.


Algorri

Animatuz gero eta mareajea zainduta, paseo polita dago Debaraino, harraldetik -hau da, haitzetatik-: Pikotepe, Palankamugarri, Baratzazarreta, Aitzbeltz, Sakoneta, Mendata, Aitzuri... pasako ditugu. Baina gaurkoan mendialdera egin behar dugu, marka zuri-gorriei jarraituz. Langa iraganda gora egingo dugu eta laster bideak Deba alderako norabidea hartuko du, mendiari buelta emateko asmotan. Bidean gelditu beste aldera eta Algorriko lurmuturrari begiratuta, bere edertasun osoan ageriko zaigu.

Aldapa etzan egingo da, eta Pikote azpiko itsaslabar bertikalak ageriko zaizkigu. Mendi berdea kolpetik moztuta bezala ageri da, labana sartu izan baliote bezala. Eta ez da gutxiagorako: behealdean itsasoak, goialdean haizeak eta euriak, egunen joan etorrian gastatu eta gastatu ari dira etengabe… Nahi izanez gero, ausartenentzat bidexka bat doa itsaslabarraren ertz-ertzetik, Pikote baserri aldera.

Gure bidea behera doa, eta punturik beherenera iritsiko gara, langa batera, eta hortik gora hasiko gara, sakonunean. Tarteka lokaztuta ageriko zaigu bidea, eguraldirik lehorrenean ere ura baitarie inguruko iturriei. Laster errepidera irtengo gara.

Buenabistako Zabala

Mendiartetik irten eta errepidera iristearekin batera, ikuspegia zeharo zabalduko zaigu, hegoaldera eta ekialdera, batez ere: Izarraitz eta Arroa aldea, Indamendi, Pagoeta... Eskuinaldera egin behar dugu, mendebaldera; ezkerraldera hartuta, Zumaiara itzuliko ginateke.

Errepidea jarraituta, bidea bi baserriren artean pasatzen da: Andikaraberri eta Andikarazahar -jatorrizko izena "Antequera" dute-, eta Debako lurretan sartuko gara. Urrutian, itsasoarekin kukuka jolasean eta ez ikusteko makurtuta, Pikote baserria. Zenbat olagarro lehortu ote dituzte hor… Laster errepidea porlanezko pista bihurtuko da, eta gero gurdibide; marka zuri-gorriek ez ezik, orain gezi hori batzuek kostaldeko Donejakue bidean gabiltzala adierazten digute.

Gurdibideari jarraituta, gain batera iritsiko gara, Etartera, Andutz mendia aurrez aurre dugula. Egurrezko zutointxo bat dago bidearen eskuinaldean, eta ezkerretik bide bat dator, eta hortik hartu behar dugu, behera, San Martin baserrira.
San Martinen beherako errepide nagusia hartuko dugu -ez hartu Billabier aldera-, baserri batzuen aurretik: Endañeta -harri-jasotzaile ospetsuaren jaiotetxea-, Sarrondo -Goikoa eta Behekoa- eta Iparragirre. Sakonunean, eskuinaldean, Narrondo auzoa, erdia Zumaiakoa, erdia Zestoakoa, guztiena eta inorena ere ez. Ezkerraldean, Amezmendiren atzealdean ezkutatuta, Zumaia sumatzen da, eta laster agerian jarriko zaigu, batez ere zatirik berriena: Aita Mari eta Alai auzategiak, lantegiak, kirol-gunea, Puntanuetako etxeak... Hau ez da postaletakoa, baina Zumaia da; hazten ari da, gainera!

Errepidean behera jarraituko dugu, harik eta Jadarre auzoko etxeetara eta errepide nagusira iritsi arte.


Jadarre

Lehen Zumaiako auzo baztertua zena gaur egun izugarri gerturatu da, tartean etxeak egin direlako. Semaforoaren parean errepidea igaroko dugu, baita Narrondoerrekaren gaineko zubia ere, eta eskuinaldera hartuko dugu, erreka bazterreko espaloitik, burdinazko baranda bukatu arte. Bideak, ordea, aurrera darrai ibaiertzetik. Oikiara doan errepidera iritsi behar dugu, eta horretarako ezkerraldean bidezidor bat hartuko dugu (aldapatxoa). Errepidetik gora egin, Kanterako gainera, errepidea bihurgunean itotzen den lekura. Han, petriletik begiratuta, berehala konturatuko gara Urolaren gaineko balkoi eder batean gaudela.


Bedua

Zestoako lurretan gaude. Errepidetik segi eta gerturatu ahala garbiago ikusiko ditugu Beduako baserriak, ontziolaren hondakinak, kare hidraulikoaren ("hiraulika"-ren) lantegiaren arrastoak… Erraza da imajinatzea zenbateko garrantzia eta indarra izan zuen inguru honek iraganean.

Bedua pasa eta berehala, zubira iritsiko gara. Industrialdean sartuko gara, aurrealdeko mendiaren oinetara. Han, mendi barrenean, eskuinera hartuko dugu, pabiloien atzealdetik, harik eta ezkerraldean gora doan bidexka aurkitu arte. Bide horri jarraitu eta baserri huts batzuetara iritsiko gara: Txantonenea, Kaskante eta Juantonenea, eta errepide asfaltatura ere bai. Artadi auzora iritsi behar dugu, Sanmigelmendiren bizkar gainean. Bidea lehenengo zuhaitz artean doa, eta gero labore-lurren erditik. Eskuinaldean, autopistaren burrunda, eta gainaldean muino biribilak -Azkarategain, Olatxin…-; Oikia, auzo baino gehiago herri izan nahi duena. Autopista aurrera doa, Meaga aldeko tunelean ezkutatzera, suge zaratatsu izutia.

Laster Artadi ageriko zaigu aurrealdean, eta aldapa goratu egingo da. Ezkerraldera, ibai aldera, ikuspegia ireki egingo zaigu: Beduako Ihietak (Usurbiribillaga uharteak) eta lehen ibili dugun errepidea; atzerago, urrunean, ondo begiratuta, bide eta baserri ezagunak: San Martin, Endañeta, Andikarak, San Telmo ermita, Talaimendi, Paola… Ibaiaren ertzean, berriro ere harri gorria agerian, Algorriko berbera, ikusgarri landaretza artean.


Artadi

Elizaren ondoan biltzen dira etxeak eta pilotaleku txikia -nahikoa berezia, hiru horma baitauzka-. Errepideari jarraituko diogu, behera. Tartean, bideak doaz inguruko txaletetara eta baserrietara, baina guk bide nagusiari eutsiko diogu, artadi artean. Batzuetan etzanago, beste batzuetan pikoago, bidez Getariatik datorren errepidera iritsiko gara, kirol-portuaren parean.

Hemen, gogoa izanez gero, Santiago aldera ere egin dezakegu, hango dunek eta hondartzak bisitalditxoa merezi baitute. Baina bestela, Zumaia aldera egingo dugu. Urola zeharkatuko dugu Zubizaharraren gainetik eta Gernika parketik barrena moila aldera egingo dugu, abiapuntu izan dugun Aita Mariren azpialdera. Aurpegira ondo begiratuta, begia kliskatuko dizue, esanaz bezala, halako buelta eman ondoren, ondo merezia daukazuela Erribera kalean hartuko duzuen tragoa. Konbenientzia bada!

Flysch-a
Zumaiak oso natur gune interesgarriak ditu eta horietatik nagusietako bat Itzurun hondartzatik Debarainoko itsasertz liluragarri eta paregabea da, flysch-agatik eta urradura-plataformagatik.
Flysch-a historia liburu erraldoia da, liburuan orriak nola, itsaslabarretan ehunka harri-xafla dituena. Kareharriak eta material bigunak erritmikoki tartekatzen dira eta egitura geologiko tipiko hau eratzen dute. Fenomenoa nahikoa arrunta da mundu osoan, baina Zumaiakoak badauka berezitasun nabarmen bat: geruzak zutik egotea, bertikalean. Horregatik etortzen dira hainbeste geologo Zumaiako harraldera, Lurraren iragan urruna ikertzeko leku aproposa delako.
Halaber, bereziki nabarmendu beharra dago Algorriko beste altxorra: iridio-geruza. Izan ere, itsasoaren higadurak bistaratu egin du geruza hori, duela 65 milioi urte lurrean jo zuen meteorito izugarri baten ondorioz sortu omen zena. Badirudi meteorito horren eraginez desagertu zirela dinosauroak.

Aita Mari
Oso izen ezaguna eta erabilia da Zumaian: Aita Mari Arraun Elkartea, Aita Mari zinema, Aita Mari poligonoa..., eta Donostiako portuan ere badauka estatua. Bere irudia oso leku berezian dago, itsasaldera begira, nahiz eta azkenaldian, espigoi berria dela medio, itsasoa ez duen ikusten, hego haizeak olatuen gandorra altxatzen duenean ez bada...
Jose Maria Zubia Zigaran «Aita Mari», 1809an jaio zen Zumaian eta 1866 hil zen Donostian. Aita bezala, arrantzale hasi zen txikitatik. 1850 inguruan Donostian ezarri zen, txalupa batekin, patroi-lanetan, eta orduan erakutsi zuen zeinen marinel iaio eta trebea zen. Izan ere, orduan arrantzale itsasontzietan ez zegoen gaur bezalako tresneria eta ziurtasunik, eta gizon asko hiltzen zen itota itsasoan... Aita Marik askotan erabili zuen bere trebezia itsaso haserreari bere hatzaparretik arrantzaleak kentzeko. 1866ko urtarrilaren 9an ezin izan zuen, ordea. Elkano 2 izeneko itsasontzia Donostiara sartu nahian eta ezinean zebilen, ekaitza bete-betean zelako; hura ikusita, Aita Marik ez zuen zalantzarik izan: bere ontzia hartu eta laguntzera atera zen. Itsasoak erraldoiaren indarra zuen, ordea, eta denak irentsi zituen, Aita Mari barne.
Zumaiako irudiaren azpian, heriotzaren mendeurrena zela eta, hauxe jartzen du: "Mari! Aita Mari! / Hamaika bizi ostu / zuk itxasoari / itxasoak, baña, / bere amorruetan / zerorri ordaña. / Mari! Gure Mari!"

Santiagoko Divergentes
Santiago auzoak badauka, berez, zer ikusia: hondartza, dunak, Zuloaga museoa... Horrez gain, ordea, ekainaren hasieratik, beste bat ere badauka: "Divergentes". Proiektua nahikoa berezia da: mundu osotik etorritako hamar artista Euskal Herriko hamar enpresatan (ULMA, Irizar, AZTI, Tecnalia...) izan dira bi hilabetetan eta horietan ikusitakoan/ikasitakoan oinarrituta, beste hainbat artelan egin dituzte: "Sorgin-zubi", "Foro", "Quercus"... Lan horietako batzuk Zuloagaren etxe inguruan daude, eta beste batzuk Zumaiako hainbat lekutan -kirol-portuan, Inpernupen, Amaiako plazan...-.
Askotan bezala, arteaz eztabaida piztu dute lanek, zer den artea eta zer ez. Ikusitakoan, zeuk ere izango duzu zer esana, seguru...


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude