Bertendonako irakasleen auzia izeneko kontu horrek asaldatuta dauka euskal gizartearen zati bat, oro har, euskararen egoeraz minberaturik, balizko erasoen kontra mobilizatzeko prest dagoena, eta mobilizazio horretatik erator litekeen aurkamendu sozialari beldurrik ez diona. Baina badago beste zati bat dagoeneko gaiarekin apur bat aspertzen hasita dagoena; eta ez gaia, berez, korapilatsua ez delako. Euskararen Legea eta lan eskubideak, euskararen inguruan sindikatu jakin batzuek duten jokaera eta Hezkuntza Sailaren jarduna, irakasle horiek izan duten ibilbidea eta hizkuntza ereduen politika; alde askotatik azter daiteke gaia. Egia esan behar badut, zintzo eztabaidatzeko aukera handirik ez diot ikusten arazoari. Kazetari batek esan zuen moduan, Hezkuntza Saila eta irakasleen arteko amaierarik gabeko soka-tira bihurtu da hauteskundeak izan arte, agian? Izan ere, ez dakigu apirilaren 17tik aurrera zer bilakatuko den afera, baina, ordura arte, ederto erabili dute alderdi politiko batzuek etekin politikoa atera guran, nire ustez, era lotsagarri batez.

Hara non, alderdi politiko horiei hautes-kanpainarako zeresana eman dieten irakasle horiek. Temati agertu zaizkigu, gaia behin eta berriz azaleraziz, zer esateko, ordea? Zentzugabekeria bat beste baten ostean -nire iritziz, berriro ere-. Dena dela, aipagarria iruditzen zait kritika horien guztien azpian egon den nolabaiteko hari eroalea, alegia, euskal nazionalismoak bere zerbitzurako erabiltzen duela euskararen aldeko hizkuntza politika. Eta altxor horretatik, noizean behin, harri-bitxiren bat irten izan da. Horietako bat izan da euskararen aldeko hizkuntza politikak «abertzaleen aurreritzi ideologikoekin bat» ez datorren jendea zigortzen duela; eta beste bat, euskal nazionalismoak «obsesio linguistikoa» duela, halako moldez non, muzin egiten baitie justiziaren oinarrizko irizpideei. Eta abar. Eta abar. Eta abar.

Nahiz eta eguneroko jardunak eta diskurtsoak erabat ezeztatzen duten ideia hori, topiko bihurtu da baieztatzea euskal nazionalismoa iliberala dela; hots, zerbait falta duela munduko gizarte aurreratuenetan dauden mugimendu edo pentsamendu politikoekin homologatu ahal izateko. Hortaz, administrazioaren hizkuntza politikak nazionalistak omen dira eta euskararen aldeko jokaera, oro har, fundamentalista. Eta hori abertzaletasunaren adar moderatuaz arituz gero, zeren eta ezker abertzalea hizpide baldin bada, entzun daiteke, entzun ere, gauza gordinagorik. Horrelaxe da. Erakunde eta gizaki abertzaleek etengabe adierazi behar dute, nola edo hala, eurentzat ere gizakiaren «askatasuna» eta «borondatea» balio sakratuak direla. Osterantzean, txakurrak zaunkaka hasten dira. Errugabetasuna etengabe frogatu behar da susmagarriz beteriko gizarte honetan.

Alta, sinesgaitza bada ere, euskarari buruzko diskurtso politiko batzuk baino eskandalugarriagoak iruditzen zaizkit zenbait intelektualen hitzak, azken batez, alderdi politikoak politikoak direlako; hau da, ezin dute zalantzan ipini egoera batzuen aurrean neurri politikoak hartu behar direla. "UPNk gorroto dio euskarari" esaten zidan lankide nafar batek; baina, hala eta guztiz ere, UPN ere behartuta dago hizkuntza politika bat abian jartzera. Baina, zer esan «euskarak inolako hizkuntza politikarik ez duela behar» baieztatzen duen unibertsitate katedradun famatu bati buruz? Ustezko liberalismo erradikalaren gailurretik hitz eginez, teorizatu egiten da hizkuntza baten normalizazioaren aldeko lana, berez, okerra dela, giza askatasunen aurkako neurrietan oinarritzen baita. Ildo beretik joanda, katedradunaren ustez, inozoena da euskara politizatu gura ez izatea, mota guztietako politikariek esaten duten moduan: gai honetan «nazionalista direnak eta ez direnak» baitaude gatazkan. Ez hori bakarrik; haren esanetan, demokrazia eta totalitarismoaren arteko gerra bat dugu hau, eta esan barik doa non kokatzen duen pentsalari honek bere burua.

Zinez harrigarria da nola ugaldu diren bai Euskal Herrian eta baita Espainia mailan ere halako liberalismo kamutsari eusten dioten pentsalariak. Guztiz salagarria, bestalde, azal liberal eta kospomopolitaren azpian, sarritan, espainiar nazionalismo amorratua ezkutatzen baita. Eta etsigarria ere, oso bestelakoa baita beste herrialde batzuetan loratu den pentsamendu liberal sotil eta emankorra, gizarte aniztasun kulturalak dakartzan erronkez jabeturik, erantzun zuzenen bila lanean dabilena, zintzoki, dogmatismorik gabe.

Egunokaz pentsatu izan dut Bertendonako irakasleek baino gehiago, euren defentsan ibilitako politikariek merezi dutela suspentsoa, eta intelektual batzuen kasuan, espedientea zabaltzea.