Arnoateko erromeriak eta bidelapurrak

XI. mendean dagoeneko zenbait agiritan ageri den Astigarribia nekazari auzoko San Andres eliza dugu abiapuntu (25m), Mutriku itsasertzeko herriko lurretan. Alabaina kostatik urrun gaude, ez ordea Deba ibaiertzetik. Izan ere ehunen bat metro beherago dugu garai bateko ibai portua eta ontziola, "molletxua" gisa ezagutua.

Arnorantz igotzen den galtzada zaharretik zuzendu ditugu lehen urratsak, egun, hormigoizko geruza batek estalia, zoritxarrez. Etxezabal eta Jauregi baserri artetik igaroz Mutrikura daraman errepidera irten gara. Zuzenean gora doa bide zaharra, baina sastrakak ez digu aurrera jarraitzen uzten. Beraz, errepidetik egin ditugu hurrengo urratsak, karobia atzean utzi eta metro gutxi batzuk aurrerago ezkerrera doan bidetik jo asmoz. Aparainera igotzen omen zen galtzada, Arnoko mendietan erromatarrek ustiatu omen zituzten meatzetaraino, baina lehen metrotan ez bezala, igo ahala erabat galtzen da bidearen arrastoa. Intsignis pinuak ustiatzeko erabiltzen diren pistetatik gora jarraitu dugu, ezkerreko mendi mazelan bihurgune batzuk eman eta Ormaolara doan pistara irteteko. Lepora iritsi aurretik ezkerrean, gaurkoan ezagutuko ditugun hilarrietatik lehena ikus dezakegu, Aparaingoa, hurrengoak bezala, hipotesi ugari egon arren, jatorri ezezagunekoa.

Aparaingo lepoan bidegurutze lokaztuaren alboan borda zahar baten teilatua ageri da (335 m) eta zutoin adierazle ugari ere inguruan. Horietako batek Done Jakue bidearen ikurra darama. Berau jarraituko dugu, Olatz, Korostola eta Arnoatera iritsi artean. Galtzeko aukera handirik ez dugu beraz, oraindik bederen. Pista zabalean behera garamatzate arrastoek, Abeletxera iritsitakoan ordea, ezkerrera eta behera jotzen duen bidetik jarraitu dugu. Eskuinean, bide bazterrean eguneko bigarren hilarria aurkitu dugu, Arrikrutzekoa. Olatzera doan errepidera jaitsi gara berehala, gurutzatu eta, beste ertzetik, behera abiatzen den bidetik jarraitu dugu, gutxira Olatzeko bailara itxian sartu eta zenbait baserriren ondotik igaroz San Isidro ermitara iristeko (202 m).

Bai Arno eta bai gertu dagoen Izarraitz gisako mendimultzo karstikoetan (kareharriz osatutakoak), higadura mota ugari gertatzen dira. Hauetako bat Olatzeko polje edo bailara itxia dugu, hau da, sakonune handi baten modukoa da, irteerarik gabekoa. Inguruotako beste ezaugarrietako bat, erreka eta errekastoen urritasuna da, izan ere, euri-ura lur barnera iragazten da, aise, lurraren erraietan egonez, beraz, benetako ibai sarea. Dena den, bailararen hondoan badira ere geruza iragazkaitz batzuk, errekasto txiki batzuk sortzen dituztenak. Hauek ordea, Olatzeko ermitaren atzean dagoen Kobaldeko hustubide ikusgarrian amaitzen dute beren bidea.

Ermita eta atsedenlekua atzean utzi eta metro batzuen buruan, bi adarretan banantzen da Olatzeko bailara. Eskuinekotik aurrera jo dugu, hainbat baserritako sarbideak alboan utzi eta hormigoizko bidetik, Añoerrekan gora hasieran, malda gogorragoan gora ondoren, Kostolamendi azpiko Korostola lepora iristeko, non izen bereko baserria dagoen (417 m). Bizkaia eta Gipuzkoa arteko muga den lepo honetatik Larruskainera jaitsi gabe, Done Jakue bideko balizak jarraituz Jangoikomendi inguratzeari ekin diogu, pinudi eta eukalipto landaketetan zabaldutako pista sare zabalaz baliatuz. Lepo zeharo zatar batera iritsi gara ondoren, laupabost basa-pisten elkargunera. Zenbait zutoin adierazle dago bertan, baina Santiago bidekoak jarraitu ditugu. Alanbre hesia gainditu eta pistan behera, hormigoizko beste batekin egin dugu bat. Metro gutxi batzuk aurrerago Damukorta baserri ondotik igaro eta hartxintxarrezko bide zabalak Arnoateraino eraman gaitu (405 m), matarrasean erabat soildutako mazela desitxuratu batzuetan barrena. Garai haietako kondaira zaharretako inguruneak seguru zerikusirik ez duela gaur egungo paisaiarekin, jatorrizko zuhaitz eta basoak galdurik baitaude. Haien ordez, baso industrialak eta kilometrotako pista amaigabeak paratu dizkigute.

Arnoateko lepoan iturriko estalpearen abaroan gure mendiek pairatzen dituzten triskantzez zenbait gogoeta egiteaz gain, atseden hartu dugu, bide luzea egin baitugu dagoeneko eta leku aproposa baita horretarako. Norabidez guztiz aldatuz, Mendarorantz jaisten dena ez, baizik eta Saratsuko gaina inguratuz Amegigurutzeko lepora gerturatuko gaituen bidea hartu dugu eta ordu erdi motzean Amegigurutzeko hilarri sonatuaren ondora heldu gara (485 m). Olatzera jaisten diren bideak utziz, eskuinera jo eta mazela erdian Pagabakarko punta inguratzen duen basa-pistatik jo dugu, Arnoko tontorretarantz zuzenduz. Laster beste bidegurutze batera iritsi eta kairn edo harri piloaz adierazitako sendatik artadi itxian barneratu gara (arrasto zuri-gorri-horiak). Artadi trinkoan barrena, zidor estuak, Arterreagako lepoa gainditu eta zenbait gora eta behera egin ostean, Arnoko gurutzea eta Banderako puntaren artean zabaltzen den Zazpizelaietako lepora igoarazi gaitu (580 m).

Beste aldean, metro batzuk beherago dagoen Morkaiko kirol taldearen aterpera jaitsi gabe, zuzenean Arnoko gurutzeraino daraman zidorra hartu dugu, puntu garaienean egon gabe, gandorrean baina Mutriku aldera dagoena (608 m). Ikuspegi ederra dugu bai Gipuzkoako Debabarrena eta Izarraitz mendigunera eta bai Bizkaiko Lea-Artibai eskualdeko mendi nagusietara ere. Primeran ikusten da itsasoa; diotenez, garai batean zelatari bat egoten zen itsas barrenera begira, baleak noiz agertu zain. Nahikoa gozatu ondoren beherako bidea hartu dugu. Zuzenean gandorretik behera jaistea badagoen arren, lehenik aterpera jaitsi gara, bertatik bide oso ibilian behera, arestian pasatako Aparaingo lepora iristeko (335m). Handik jada, ezaguna dugun bidetik, egiteko samurra dugu Astigarribiarako tartea.

Astigarribia auzoa
Ibaian behera bostehunen bat metrora, itsasotik gertuen dagoen pasabidea kokatzen da, Astigarribia (astigar ibia) eta bertatik gurutza zitekeen Deba ibaia. Hala ere, batez ere negu partean hura gurutzatzeko zeuden zailtasunak medio, gabarra-zerbitzu bat ere erabiltzen zuten, eta gerora zubi bat, hasieran zurezkoa eta gero harrizkoa eraiki zuten XVI. mendean Sasiola parean, XVIII. mende bukaera arte iraungo zuena.
Astigarribian gainera, ibaiertzean ontziola eta "molletxua" deitutako ibai portua zeuden, Debako kaitik ibaian gora eta Debaraino ibaian behera garraiatzen zituzten merkantzien zamaketarako. Garai batean Deba ibaia txaneletan nabigagarria zen Altzolaraino. Ibaian gora Somorrostrotik Debabarreneko burdinoletara zekarten burdin minerala eta ibaian behera burdingintzarekin lotutakoak, arma zuri eta su-armak, ferrak eta nekazaritzarako tresna ugari ere bai. Dena den ibaian behera Debako porturaino gehien garraiatu zutena Gaztelatik Flandria bidean zihoan artilea izan zen.
Astigarribian bestalde, San Andres eliza nabarmentzen da, XI. mendeko agirietan dagoeneko aipatzen dena. Elizak defentsarako gezileiho ugari edukitzeaz gain, mendebaldeko fatxadan ferra formako arkudun leiho berezia du, aurre-erromanikoa dirudiena. Kanpoaldeko murruek barruan duen eliza txikiagoa gordetzen dute.

Arnoate: hiru herritan banatutako baserria
400 metro pasatxoko altueran, Bizkaia eta Gipuzkoa lotzen dituen mendi lepoa da Arnoate, izenak berak dioen moduan Arnorako atea. Aspaldidanik bide ugariren bidegurutze garrantzitsu, bertatik pasatakoak dira besteak beste Markina eta Ziortza bidean Sasiola eta Astigarribiatik zetorren erromes andana, Urola bailaratik Larraskandan barrena Bizkaia aldera (eta alderantziz) zihoan hamaika merkatari, Mutriku eta Ondarroako kaietatik Elgoibar, Eibar eta urrutiagoko merkatuetara arraina zeramatenak, artzainak, ijitoak, eskaleak eta beste asko, izan ere mendi lepo hauek lehen behintzat banatu baino elkartu egiten zuten.

Baina paraje hauek, baserriz urri eta hain mendi itxiak izanik, gaizkile eta bidelapurren bihurrikerien testigu ere izan ziren, baita ezkutaleku ere. Haietako batzuk herriaren oroimenean geratu dira: Lapurtxulon ezkutalekua zuten Garai, Eskribania eta Trokela hirukotea esaterako; edo lanbidez ikazkina zen Txomin Beltza, lanik ez zuenean bidelapurretan aritzen zena; edo trabukoa eskutan aritzen zen Joakin Iturbe, Santua eta beste asko, Larrañaga, Urtzailles eta abar, anker eta bihotzgabeak batzuk, ez hainbesterako beste horrenbeste.

Arnoateko baserri aurrean, Markina, Elgoibar eta Mutrikuko udalerriak banatzen dituen mugarria dago. Baserria erre baino lehen, mugarria etxebizitza barnean zegoela esaten zen eta bertakoek harrotasunez ziotela, Mutrikun jeizten zituztela behiak, Elgoibarren bazkaltzen zutela eta Markinan oheratzen zirela, eta guztia baserritik atera gabe. 1983. urtean Mendaroko herria jaio zenez, orain Arnoate Markina eta Mendaroko mugalerroan dago kokatua.

Ezaguna zen Arnoaten egiten zen erromeria ere, asko izango ziren bertan ezagutu eta gerora ezkonduko ziren bikoteak. Arnoaten gainera, petrikilo ospetsu zenbait jaioak dira, Julian Arrillaga "Arnobate", esaterako. Batik bat hezur hausturak eta zainartatuak osatzeagatik Gipuzkoa eta Bizkaiko mugaz kanpo ere ospe handia izan zuen. Aita ere petrikilo zuen, eta Bizkaiko meatzetatik, zenbait egunetako bidaiaren ondoren, ohatiletan zaurituak ekartzen zizkiotela esaten da. Benta funtzioa ere bete zuen Arnoatek.

Sasiola, frantziskotarren komentua
Deba ibaiertzeko komentu honek garrantzi itzela izan zuen Done Jakue bidean, 1503an frantziskotar ordenakoek eraiki zutenetik. Ospitaleaz gain, klaustroa eta eliza zituen komentua eraiki zuten, behartsu eta erromesei aterpe eman asmoz. Berehala hartu zuen sona handia, asko baitziren bertatik igarotzen zirenak. Fraideek arreta handiz zaintzen zuten ospitalea, urteko gaztainondo eta sagastietako uztak behartsuen beharretarako erabiliz. Halaber, egur ikatza eta egurra saltzen omen zuten. Dena den, hasieratik izan zituen komentuak diru arazoak. Arazo ekonomiko larri hauek areagotu egin ziren 1833an lehen karlistaldian. Gerra amaitutakoan komentuko fraideek Sasiola utzi behar izan zuten. Geroztik gaur egun duen itxura tamalgarria hartu arte, etengabe eroriz eta hondatuz joan da. XVIII. mendeko erretaula bikaina duen eraikuntza itzela ahaztua eta zokoratua dago bide bazterrean erakunderen batek konponketa bere kargu hartu edo betiko noiz eraitsiko zain.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude