Xabier Lasa: «Elkarrizketatuak hiltzean hilko den hizkera biltzea izan da garrantzitsuena»
Xabier Lasa euskal filologian lizentziaduna eta Elgoibarko Ermuaran Bide Ikastolako irakaslea da. Elgoibarren bertan jarri dugu zita eta liburuaren inguru-mariez egin diogu galde.
Zergatik liburu hau? Zergatik bildu duzu Urretxuko eta Zumarragako euskara?
Zintzo Mintzo Euskaltzale Elkarteak beka baterako deialdia egin zuelako ekin genion lan honi batez ere. Horrezaz gain, ama Brinkolakoa, Legazpikoa dut eta nik hango euskara ikasi dut. Hori, ordea, ez da nire herriko hizkera. Txikitatik arreta ematen zidan nire bi amonek ez zutela berdin hitz egiten eta horregatik betidanik izan dut bi hizkera horiek aztertzeko gogoa. Abiapuntua, beraz, beka izan da baina asmoa betidanikoa.
Zein dira Urretxu eta Zumarragako euskararen berezitasunak?
Bi herriak oso erdaldunduak dira. Kalean bertako hizkerarik ez da entzuten, baserritarrek bakarrik gorde dute. Batuan gehiago egiten da, gazteek esaterako horixe ikasten dute ikastoletan, baina kalekoa, bertakoa, nekazari eta mendi auzokoa adinekoek baino ez dute gorde. Kaleko hizkerak ez du berezko nortasunik baserrikoaren aldean.
Bertako euskarari dagokionez, i eta u bokalen ondoren mugatzailea ez da e bihurtzen, hau da, inguruko herrietan lagune, ogie esaten da baina ez hemen. Gurean ogiya egiten da. Inguruko herrietan, Azkoitian eta Ezkion bai baina Zumarraga-Urretxun ez da lege linguistiko hori betetzen. Kontsonante epentetikoa ere oso erabilia da, iya esaten da, u eta a artean ere sartzen da b epentetikoa, eskuba esateko. Joera hori oso da bitxia, Villabonan, Adunan eta inguru horietan ohikoa da baina hemen ez. Haura erakuslea fosilizatuta dago, ez da hauraxe erabiltzen. Aditzean ere bada berezitasunik, Goierri aldeko tankeran jokatzen baita, gertuago dago hortik Azkoitia eta Zumaia ingurutik baino.
Zertarako nahi zenuke erabiltzea zure lana. Hau da, zer izan duzu helburu nagusi?
Deskubritu ez dut ezer deskubritu, kalean zegoena jaso baitut, baina materiala biltzea izan da garrantzitsuena. Hizkera hori, elkarrizketatuak hiltzean hilko dena, jasotzea zen garrantzitsuena. Oraindik euskara horrelako azterketetan ez da asko landu eta inguru hori nahiko ilun egon da. Horregatik, materiala bildu eta horri argia ematea izan da asmoa.
Euskara zuzena, egokia eta jatorra (ona) hainbat aldiz izan dugu hizpide azken egunotan. Zuk zeuk lan honen hitzaurrean diozu garrantzia berezia eman diozula euskara egokiari. Zergatik?
Euskara egokia egoera eta testuinguru bakoitzari ongi lotzen zaiona da. Azken batean, kaleko hizkera galtzean egoera informaletan euskaraz jarduteko modu bat galdu dugu. Urretxun eta Zumarragan euskararen erabilera oso txikia da. Jakin jende askok daki, kopurua nahiko altua da (%45), baina erabilera oso bestelakoa da, %22koa. Erdalduntze prozesu handia gertatu da bi herrietan, baita Legazpin eta inguruetan ere. Kalitatea ere galdu egiten du erdaldundu ahala. Berriemaileen hizkuntza kalitate onekoa dela iruditzen zait, konplexuak dituzte baina auzo eta baserrietan gorde da.
Nolako etorkizuna izango du Urretxu eta Zumarragako herriko euskarak?
Ikastolak, gau eskolak eta euskaltegiak sortu zirenetik mugitu dira baina bertako euskarak ez du oso etorkizun luzea, galdu egingo da. Hori, ordea, ez da hain dramatikoa. Bertako euskara ez da nortasun berezi eta handikoa, erdaldundu ere azkar egin baitzen. Norteko trena sartu zenetik XIX. mende erdialdean 1920rako erdaldun asko zegoen inguru honetan. Bertako euskarak ez du iraungo, baserri inguruetan ez bada eta belaunaldi berriak goierritar hizkera jasotzen ari dira.
