Atzerriko ohorezko euskaltzainak: Isilpeko langileak euskararen bidean

  • Aspalditik behar zuen euskarak zainduko zuen erakunde bat, herritarrei egunerokoan eskuetatik ihes egiten zieten ñabardurei erreparatu eta horiek kutxa itxi batean gordeko zituena. Eta horren guztiaren haritik jaio zen hain ezagun bihurtu den Euskaltzaindia, euskararen akademia. Askotan kritika gogorrak entzun ditu, izan ere, oraindik arautu gabe dagoen hizkuntza baten gaineko erabakiak hartzea ez da lan erraza. Gaurko erabilerari, gure arbaso zaharrek erabili zuten moldeari eta euskara jatorrari so, eguzkiz eguzki gure hizkuntza arautzen eta normalizatzen aritzen dira bertan. Nortzuk baina?

2021eko ekainaren 30ean

Euskaltzaindiak Gobernu-Zuzendaritza bat du, bere Euskaltzainburuarekin, Buruorde, Idazkari eta Diruzainarekin. Zuzendaritzakide dira, halaber, Ikersailburua eta Jagonsailburua. Horiez gain, beste hainbat kargu daude. Euskaltzain osoek, euskaltzain urgazleek eta ohorezko euskaltzainek osatzen dute Euskal Akademia. Euskaltzain osoek Erakundearen Osoko Bilkura osatzen dute eta horiek dute hitza euskaltzain berriak hautatu eta Erakundea gobernatzerakoan. Euskaltzain urgazleek lan-batzordeetan hartzen dute parte. Horien guztien lana antolatzen dute Euskaltzainburuek. Badira, baina, erakundean bertan aritu ez arren beste euskaltzain batzuk ere, Ohorezko euskaltzainak. Horiek idazle, literaturgile, euskarazale porrokatuak izan ohi dira. Euskaltzaindiak ohorezko izendatzen ditu aurretik isil antzean gure hizkuntzaren alde suhar aritu diren herritarrak. Sarri askotan horiek dira guztiontzat ezezagunenak eta horien berri sakonago jakin nahi izan dugu.

Ohorezko euskaltzainak

Ohorezko euskaltzainak euskara aztertzen eta lantzen hainbat saio egindako pertsonak dira. Gure hizkuntzaren alde egindako lan eskerga aitortu asmoz izendatzen dituzte euskaltzain. Zehazki hautaketa prozesua honela izaten da: euskaltzain bik sinatzen dute proposamena eta, ondoren Osoko Bilkurak egiten du bozketa. Euskaltzaindiaren Arautegiak honako hau dio ohorezko euskaltzainen izendapenaren gainean: "Euskaltzain ohorezkoen mailan sartuko dira Euskaltzaindiaren ustetan euskarari mesede bikainak egindako lagunak. Izendatuak izateko, idatzizko proposamena behar da, nahiz Zuzendaritzak nahiz bi euskaltzain osok egina, eta batzarra berak onartzea". Euskaltzain ohorezkoei diploma bat ematen zaie aitorturiko ohorearen eta merituen lekuko eta diploma horretan honako hau irakur daiteke: "Euskaltzaindiak, euskararen aldeko haren merezimendu bikainak aitortuz, euskaltzain ohorezko izendatu du".

Gaur egun, ohorezko hemezortzi euskaltzain daude. Horiek guztiek gure hizkuntzari egindako ekarpena zabala da oso eta luze aritu ahal izango ginateke lan bat eta beste aztertzen. Ohorezko euskaltzainen artean badira baina Euskal Herrikoak ez direnak ere eta labur bada ere, horiek egindako lana ekarriko dugu hona.

Vahan Sarkisian

Erevan (Armenian) sortu zen, 1954ko martxoaren 12an. Filologia Zientzietan doktorea da. Erevan, Estatuko Unibertsitatean, irakaslea da, bai eta Filologia Erromaniko Katedraren zuzendaria ere. Armeniera-euskara Estudioen Saileko sortzaile eta irakaslea da Sarkisian eta Araxes izeneko Armeniera-euskara nazioarteko aldizkariaren sortzaile eta zuzendaria. International Linguistic Academy elkargoko zuzendaria da eta Asociación Internacional de Hispanistas delakoaren kidea. 1999an, Espainiako Gobernuaren bekadun izendatu zuten. Euskara ikasi du, baina ez du mintzatzen. Euskal Herriaren eta Armeniarren arteko lotura kultural eta linguistikoak aztertzearen eta sakontzearen aldeko da. Euskal kulturaz klaseak ematen ditu aspalditik Unibertsitatean eta, azken bi urteotan, euskara ikastaroak ere bai. Fontes Linguae Vasconum aldizkarian maiz idazten du. Horrezaz gain, hogeita hamar bat artikulu argitaratu ditu Armenian, Errusian, Argentinan eta Frantzian.

Jan Braun

Lodz-en (Polonia) jaio zen, 1926an. 1947tik 1951 arte Filologia Klasikoa ikasi zuen eta, amaitu orduko, beka bat jaso zuen kaukasiar hizkuntzalaritzan espezialitatea egiteko. Lau urtez, georgiar Filologia ikasten jardun zuen Tbilisiko Unibertsitatean eta bere lehen tesia aurkeztu zuen: Georgiar aditzaren pertsona-aniztasuna. 1995ean Varsoviako Unibertsitateko Ekialdeko Ikasketen Institutuan hasi zen lanean, georgiera zahar eta modernoaren irakasle. 1976an Tbilisiko Unibertsitatera eginiko bisitan, euskara ikastaro bat egin zuen eta ondorioz Euskal hizkuntzarako sarrera liburua argitaratu zuen, georgieraz. Ikastaldi horren haritik georgiar unibertsitateko talde bat euskara ikertzen hasi zen, Natela Sturua eta Salome Galbunia egun euskaltzain urgazle direnak tartean. Varsoviako Iberistika Katedran azken 25 urteotan oinarrizko euskara ikastaroak eman izan ditu. Bigarren tesia 1991n aurkeztu zuen, Euskaro-Kaukasikoa. Hainbat artikulu argitaratu du, euskara-georgiera hizkuntzen arteko ustezko loturei buruz. Bere ikasle izandako batek, Magdalena Czajkowzka-Vasquez-ek, Nevadako Reno Unibertsitateko beka bat jaso du euskal mitologiaren alorrean doktorego-tesia prestatzeko. Gaur egun, Varsoviako Unibertsitatean ari da, linguistika eskolak ematen. Euskaltzaindiak 2000ko urriaren 27an izendatu zuen euskaltzain ohorezko.

Yuri Zytsar

Euskaltzaindiak 1992ko otsailaren 1ean izendatu zuen ohorezko euskaltzain errusiarra (San Petersburgo). Honako lan hauek egin ditu: Sobre los nombres vascos de la leche (reconstrucciones), Correspondencia Zytsar / Michelena, Sobre el origen del Analitismo en la lengua vasca...

William Douglass

Renon jaio zen, 1939ko abenduaren 4an eta AEBetako mendebaldean bizi da. Nevadan, Renoko Unibertsitatean eta Madrilen ikasi zuen (Literatura Espainola). Madrilen zaletu zen antropologiarekin. Jon Bilbaorekin elkarlanean, Amerikanuak. Basques in the New World argitaratu zuen 1975ean, Mundu Berriko euskaldunen gaineko oinarrizko lana. 1999ko Gabon Zahar egunean erretiratu egin zen, 33 urteren buruan. Reno-Nevada Unibertsitateko Basque Studies Program-eko koordinatzaile da 1967tik. Geroztik, Antropologia irakasle ari da bertan. Antropologian doktore, 1967an irakurri zuen tesia. 1963an etorri zen Euskal Herrira, doktorego-tesirako lekuko lana egiten ari zela eta, Etxalarren eta Aulestin ibili zen lanean. Bi urtez izan zen eta gero Chicagora itzuli behar izan zuen, lizentziatura-tesia idazteko. Baina beste 3-4 urtean bueltatzen zen, noizean behin: udan-eta. Jon Bilbaorekin garatu zuen euskal biblioteka, Renokoa.

Georges Rebuschi

1949ko martxoaren 10ean jaioa, Parisen. Frantziako hiriburuan bertan egin zituen ingeles ikasketak, eta 1971n Agrégation izeneko goi-mailako irakasle titulua erdietsi zuen. Hizkuntzalaritzako ikasketak ere egin zituen, eta euskal mintzaira ikertzen hasi zen, Oñatin egonaldiak egin ditu horretarako. 1982an doktorego-tesia defendatu zuen Parisen, Structura de l'énoncé en basque lanarekin. 1984an argitaratu zen, Parisen. 1982tik 1989ra, Nancyko Unibertsitatean ingeles hizkuntzalaritzako irakasle izana da; orduz geroztik, Parise III.eko hizkuntzalaritza orokorreko irakasle da. Euskarari buruzko 50etik gora idazlan egin ditu. 1998an horietarik batzuk argitaratu zituen ASJU aldizkariaren gehigarrietan. Morfologia eta joskera landu ditu batez ere. Ezagunak dira bereziki euskarazko erlazio anaforikoez egin dituen ikerketak. Bere gain hartu du, bestalde, Bulletin de la Societé de Linguistique de Paris delakoan euskarari dagozkion berriak eta bibliografia urtez urte segitzeko lana. Euskalarien nazioarteko biltzarretan parte hartu du: 1980an, eta 1984an Iruñean. 1991n, berriz, Bilbon egin zen nazioarteko dialektologia biltzarrean izan zen, baita Baionan ere, 2001ean. Bestalde, Hizkuntz Atlasaren lantaldearen laguntzaile izan da hasieratik, morfojoskerari buruzko galderak prestatzeko bereziki. Badira hamar urte euskaltzain urgazle izendatu zutela.

Euskaltzainak

Ohorezko euskaltzainak:

Eugenio Agirretxe
Pierre Andiazabal
Jesus Atxa
Jan Braun
Junes Casenave-Harigile
William Anthony Douglass
Karmele Esnal
Karmelo Etxenagusia
Juan Garmendia
Xabier Gereño
Jose Mari Larrarte
Ander Manterola
Mari Jeanne Minaberry
Georges Rebuschi
Jose Antonio Retolaza
Vahan Sarkisian
Suzuko A. Tamura
Yuri Zytsar

Euskaltzain osoak:


Patxi Altuna
Jose Antonio Arana Martija
Adolfo Arejita
Miren Azkarate
Pierre Charritton
Jean-Louis Davant
Xabier Diharce "Iratzeder"
Patxi Goenaga
Jean Haritschelhar
Andres Iñigo
Xabier Kintana
Henrike Knörr
Emile Larre
Juan Mari Lekuona
Jose Luis Lizundia
Beñat Oihartzabal
Patxi Ondarra
Txomin Peillen
Pello Salaburu
Juan San Martin
Ibon Sarasola
Andres Urrutia
Patxi Zabaleta
Antonio Zavala

Suzuko Tamura

1934ko urtarrilaren 2an jaio zen, Tokion. Tokyoko Unibertsitatean doktoratua, Linguistika deskriptiboa, Linguistika historikoa, Fonetika eta Fonetika-fonologia eta Morfologia ikasi zuen. Honako ikerlan hauek egin ditu: Ainuera (Hokkaidon). Hizkuntza eta Hiztegiaz zenbait liburu: Inuktitut Kanadako eskimalen hizkuntza (Kanadan), Euskara. Euskal Herrian. Wasedako (Tokio) Unibertsitaten, Linguistika »fonetika-fonologia», ainuera eta euskara irakasten du. Euskaltzaindiaren X. Biltzarrean, euskarazko esaldien hitzetako ordenari buruzko ponentziaren egilea.


ASTEKARIA
2004ko urriaren 17a
Irakurrienak
Matomo erabiliz
Azoka
Azkenak
2024-09-22 | Eneko Atxa Landa
Donostiako Zinemaldia. 2.eguna
Ondo kiribilduta


Sail Ofiziala. 2.eguna
Mus jarraituan


2024-09-21 | Eneko Atxa Landa
Donostiako Zinemaldia. 1.eguna
Zerk egiten duen pertsona

Urduritasunaren alarmak mugikorrekoak baino ordubete lehenago jota hasi da niretzat Donostiako 72. Zinemaldia, edo halabeharrak edo oparitu didan rol honetan. Goiz gosaldu eta akreditazioaren bila joan ostean, Victoria Eugenia antzokira hurbildu naiz 9:00etarako saiora, Emilia... [+]


Bonba-jostailuen oroimena oraindik bizirik da Libanon

Ekialde Erdia dantzan jarri dute pertsona-bilagailuak eta walkie-talkieak lehergailu bihurtu dituzten erasoek. Israel isilik da, baina inork gutxik jartzen du zalantzan erasoen atzean hura dela. Besteak beste, iraganean aritu delako jada jolas hilgarri horietan, eta akusazio... [+]


2024-09-20 | Sustatu
Euskarabildua topaketa urriaren 17an: “Artifiziala ez den teknologia”

Aurtengo Euskarabildua topaketa teknologikoa (iAmetzak antolatzen duena urtero) urriaren 17an izango da Donostian, San Telmo Museoan. "Artifiziala ez den teknologia" jarri diote goiburu gisa, adimen artifizialaren oldarraldi garai honetan "inoiz baino... [+]


Sail Ofiziala. Irekierako filma
Apar gutxiko desioa


2024-09-20 | Gedar
Aurten ere, udako erailketa matxisten %15 egin dute poliziek edo polizia ohiek Espainiako Estatuan

Uda honetan, gutxienez hemeretzi erailketa matxista izan dira, eta horietatik gutxienez hiru kasutan, poliziak edo polizia ohiak dira hiltzaileak. Donostian, gainera, erailketa saiakera bat ere izan da ertzain baten partetik: bere bikotekidea hiltzen saiatu zen abuztuan.


2024-09-20 | George Beebe
Ez dago irismen luzeko misil nahikorik Mendebaldean Ukrainako egoera aldatzeko

(Baina Kievek Errusiari eraso egiten uzteak gerrara eraman gaitzake zuzenean).

George Beebe CIAko Errusiako analisi zuzendari ohia da eta bere artikulu hau Rafael Poch kazetariaren blogean argitaratu dute gaztelaniaz eta Brave New Europe webgunean ingelesez.


Edmundo González Venezuelako “presidente legitimo” gisa aitortu du Europako Parlamentuak

Europako Alderdi Popularrak ultrakontserbadoreekin eta eskuin muturrarekin landuriko ebazpenak aldeko 309 boto, kontrako 201 eta hamabi abstentzio jaso ditu. Ekaineko Europako hauteskundeez geroztik, lehen aldia da eskuina eta eskuin muturra baturik agertzen direla Estrasburgon.


Mozal Legearen erreforma eskatu du Nafarroako Legebiltzarrak

Foru Legebiltzarraren arabera, “oinarrizko eskubideak eta askatasunak murrizten dituen legea da, eta zigor-atal neurrigabea du, demokrazia aurreratu bati ez dagokiona”.


2024-09-20 | Euskal Irratiak
Maider Mourgiart eta Paul Laborde
“Pastoralari esker Xarnegu eskualdeko herritarrak elkar lotu gira”

Azken aukera asteburu honetan 'Inexa de Gaxen' pastorala ikusteko.


Internet demokratiko eta burujabe baten alde lanean

Internet hasieran askatasunaren espazio izan zen, baina gaur egun enpresa handien esku dagoen lurralde kontrolatu bihurtu da. Testuinguru honetan, teknologia burujabetza eta ongizate komuna lortzeko Internet berreskuratzeko beharra gero eta premiazkoagoa da. Egile eta aktibista... [+]


Eguneraketa berriak daude