Galdamesen daude Rolls Royce autoen munduko bilduma partikularrik handiena, Sauco edo Elvira meatzari herriak, baita Antonio Trueba jaio zen etxea eta Flandesko gobernadore izan zen Mateo de Layaren orubea ere. Ondoko koadroan dituzue horiek ikusteko aukera ematen duten ibilbideak. Antonio Trueba Galdamesko semea zenak adierazi zuenez, "Galdames benetako liburu batean jasotzeko moduko bitxikeria historiko, arkeologiko eta naturalez osatuta dago".

Bilbotik 25 bat kilometrora dago Galdames. Balmasedarako bidea hartu behar da eta Güeñesko bidegurutzean Güeñesera jo; han dago Galdameserako bidegurutzea. Autoz joan gura ez duenak, trenez heltzerik ere badauka, Bilbotik.

Behin herrira iritsita, Galdames San Pedro auzoko plazarantz, udaletxerantz, jo. Galdamesko San Pedro erreferentzi gunea izan zen hango burdina ustiatu zuten garaian, 1860tik aurrera. Ibarra eta Martinez Rivas familiek monopolizatzen zuten, beren bazkide ingelesekin batera, Trianoko mendietan ateratzen zen mineral guztia.

Plazan bertan ikusiko dugu 10 ibilbideak erakusten dituen panela. Bertatik hasten da aukeratu dugun ibilbidea »hamar proposamenetatik seigarrena»: garai bateko meatzaritzako azpiegituren aztarnaz jositako ibilbidea.

Bi ordu eta erdiko ibilbidea da. Hasiera gogor samarra du, ordu erdiz aldapa gora egin behar delako. Baina bidearen eskumarantz ikusiko dugu Pico de la Cruz gailurra: mendi bitxi, zuri-grisa. Kareharrizkoa, inguru guztia bezalatsu. 803 metro ditu eta tontorrean Gorbeia mendian dagoenaren antzeko gurutzea eta Larreinetako funikularraren formako gutunontzia.

Hala ere, ibilbide honi jarraiki, ez dugu gailurra zanpatuko, aldiz, Laia eta Ledo auzoak ezagutuko ditugu eta garai bateko La Elvira meatzari herrixka zegoen lekua bisitatuko. Horrela bada, zementuzko bidea alde batera utzi aurretik, Laia auzora iritsiko gara.


Goldea erabili ezin zen lur malkartsuetan laia erabiltzen zuten baserritarrek eta Laia auzoan dagoen kartel batek jasotzen duenez, "gure aldean ezinbestekoa zen laiaren erabilera". Amaia Yarto Mendinuetaren hormirudi batean irakurgai dago laiaren historia, Joxemartin Apalategi eta Ander Manterola antropologoek jasotako datuak batu ditu-eta Amaia Yartok. Laiaren jatorria azaltzeaz batera, Galdamesko 26 laiariren izenak jasotzen dira. Han dioenez, laiaririk onenak Ismael eta Angel Saratxaga Yartu anaiak eta Manuel Alvarez Alvarez izan ziren.


Hemendik aurrera, Ledo auzora iritsi aurretik, ezkerretara dagoen lur bidea hartuko dugu. Ez dago bide markarik bidegurutze horretan, beraz, adi. Sasoi bateko Elvira herrixkara doan bidea da hori.

Hemendik aurrerakoa askoz ere lasaiagoa da eta oraindik ere aldapa gora izan arren, oso inklinazio gutxi dauka bideak.

Galdames herri meatzaria zeneko herrixka da Elvira eta gaur egun arrasto gutxi batzuk bakarrik geratzen diren arren, ikusgarria da Elvira herrixkaren kokalekua eta bertara iristean oraindik ikusten den azpiegitura: meatzetatik ateratzen zen burdina jaisteko erabiltzen zuten sistema. Gaur egun, zaldiak, behiak eta ardiak dira paraje karstiko honetan ibili ziren beharginen joan-etorrien testigu eta lagun bakarrak.

Elvira inguru karstikoan dago. Kareharriak ingurua berezi egiten du. Bidexkatik joan ezean, kontuz ibili zeren, zulo itzelak topatuko dituzue: zulo beltz, amaigabeak. Horrez gain, meatokien ustiapenak harri multzo ikusgarriak eragin ditu, asko orratz formakoak.


Elviratik beherako bidea ere markaturik dago. Eta Ledo auzotik pasarazten digu. Meatzariek eraiki zituzten auzo honetako etxeak XX. mende hasieran. Buztina, harria eta egurra izan ziren erabilitako materialak. Auzoa meatzeak egon ziren lekutik oso hurbil dago eta bidexka eder batetik igarotzeko aukera izango dugu, beti ere, paraje karstikotik baina arbola artetik eta gainera, goialdeko zuhaitz bakarretatik igaroko gara.

Ledotik beherako bidea hartuta, Laia auzora iritsiko gara eta handik behera, berriz ere, lehen ekarri dugun harrizko bidea erabiliko dugu Galdamesko plazaraino.