Nire aita arkitektoa zen Donibanen, baina argazkigintzarako pasioa zuen. Etxeko garajean laborategi txiki bat zegoen, aitak hara eramaten ninduen eta hura magikoa zen niretzat. Bertatik ikusten nuen nola errebelatu eta osatzen zituen argazkiak. Gero hamabost bat urterekin bere aparailuak hunkitzen utzi zidan, eta egun batean Parisera joan eta elkarrekin atera genituen argazkiak. Aitak nik arkitektura ikasi nezan nahi bazuen ere, azkenean kazetaritza eta argazkilaritza ikasi nituen.

Hasieran arrastaka ibili behar, denak bezala. Publizitate munduan hasi nintzen, foto industrialak egiten, adibidez liburuak ilustratzeko eta. Gero Rafo etxean sartu nintzen, Pariseko orduko agentzia handian. Han prentsa mundua ezagutu nuen, baina ez prentsa azkarra, aktualitate iraunkorragoan ere egunkarian sar zitezkeen argazkiak izan behar zuten, sinbolikoagoak. Ongi moldatu nintzen, portada asko lortu nituen, eta Sygma sortu zenean han sartzea proposatu zidaten. Nik Gamman edo Sygman sartzeko ametsa izan nuen beti, eta esan zidatenean segidan baiezkoa eman nien.

Lehenago egunkariek beren argazkilari taldea izaten zuten. Baina gertakariak biderkatzen zihoazen heinean erreportaje gehiago behar ziren, eta egunkarientzat garestiegi ateratzen zen hori dena berengain hartzea. Orduan Gamma sortu zen. Gammaren hasierako ideia bitarteko guztiak jarri eta gertakari handi guztiak jarraitzea zen, gero lana egunkariei saltzeko. Argazkilariek gastuetan, eta irabazietan hartzen zuten parte. Horrela zer gai jorratu, nora joan, zer egin aukeratzeko askatasun gehiago zabaldu zitzaien. Sygma Gammaren bereizketa batetik sortu zen. Azkar bihurtu zen munduko lehen agentzia prentsa aldizkarientzat. Ni Sygman aritu nintzen lehen hamabost urteetan, nonbaitera erreportaje bat egitera nindoan aldi oro, beti garantizatua nengoen Times edo Newsweek kazeta amerikarrengandik. Gastuak ordaintzeko diru kopuru bat ematen ziguten, eta gero argazki haiek lehenik erabiltzeko eskubidea zuten. Horrek lanerako baldintza izugarriak eman zizkigun, eta aitortzen dut zorte izugarria izan genuela garai hartan gertatu izana.

Normalean hegazkinean beti aurkitzen duzu ezagunen bat. Gaur ere Bagdadera bazoaz nire ustez ez dira berrogei pertsona egongo hegazkinean, eta hiru baldin badira bi kazetariak izanen dira. Beraz momentuko aliantzak sortzen dira. "Kaixo" "Kaixo" "Zu ere hara?" "Zer erremedio" "Hartuko dugu taxia elkarrekin?" "Bai" "Halako hoteletara" "Ados." Normalean jakiten duzu zein hotel den seguruena, eta beste batekin joatea segurtasun handia da. Bakarrik ezagutzen ez duzun leku batera joatea ez da oso xamurra. Gertatu izan zait niri eta... zortea eduki behar da. Sygma etxeko leloa hauxe zen: "Zorterik gabeko pertsona, kazetari txarra."

Hamarretik bederatzitan hegazkinean zihoazen bidaiarien bidez. Gutunazaletan sartu eta posta bidez igortzea oso luze joaten zen. Aldiz bidaiari baten zakuan sartuta segidan iristen zen Parisa. Baina horretarako aireportura joan behar duzu, hegazkina hartzera doazenen ilaran zer jende mota dagoen tentuz begiratu, "honek aurpegi ona du, honek ez, honek zintzoa dirudi, gaztea da, hogeita hamabost bat urtekoa...". Bazoaz beregana eta esplikatzen diozu zer behar duzun. Badaezpada guk beti jasotzen genuen bidaiari horien izena eta helbidea, nori ematen ari zaren jakitearren. Eta Parisen bagenuen lankide bat motoan edo bizikletan aireportuan argazkien zain zegoena. Hari deskribatzen genion nolakoa zen argazkiak zeramatzan bidaiaria, hark ikusten zituen bidaiariak irteten, eta antzematen zuen zein izan zitekeen. "Kaixo, zu zara argazkiak dakartzana?". "Bai, hemen dauzkat". Nik milaka bidali ditut horrela eta ez zait inoiz gertatu ezer galtzerik.

Ni Irakera Iran eta Iraken arteko gerra hasi baino lehen joan nintzen. Orduan poliziaz josita zegoen. Ezin genuen pauso bat eman. "Gauean hobe duzu hotelean gelditzea" aholkatzen zidaten, baina azkar ulertu nuen ateraz gero ez zela deus gertatzen. Hori bai, gure lana dena kontrolatua zeukaten. Esaten nien hango nekazaritzari buruz zerbait egin nahi nuela, orduan eramaten ninduten behar zen lekura, eta ni iristerako han zeuden lau traktore ilaran jarriak lanean ari. Eskolara joaten banintzen, egun hartan ongi jantzitako emakumeak baizik ez zeuden, ni iristean denak kantuan hasten ziren. Dena kontrolatua zegoen. Baina hori ez da Iraken bakarrik gertatzen, herri askotan egiten dute berdin.
Kontuak kontu, goitik beheraino kontrolatua dagoenean ere ezin da dena menpean eduki. Iraken nintzen poliziak ezetz esaten zidanean ere argazkia atera nezakeela askotan. Eta argazki hura publikatu eta gero, maiz gertatu izan zitzaidan, ezetz esan zidan polizia hura etorri eta "aizu, lehengoko irudi hura benetan bikaina eh! Oso polita zen". Hori askotan.

Egia esan beraien kontrol neurrien barruan hori ezin zen imajinatu ere egin. Baina egun batean aurreikusi gabeko prentsaurreko bat eman beharra suertatu zitzaion, eta metro eskasera eduki nuen. Frantziak Mirage hegazkin batzuk prestatu behar zizkion Iraki, eta ez ziren iritsi. Orduan sutan jarri zen, frantses gutxi batzuk deitu zituen prentsaurrekora, baina argazkilari baten beharra zuten, eta ni gertatu nintzen han. Bi orduan hantxe egon ginen Sadamekin batera gela txiki batean, bera eta gu, gu eta bera. Eromena zen, nuen zirrararekin ez nekien non nengoen ere.

Asko hunkitu ninduen. Zuloan atera zizkioten argazki haiek ikustea gogorra egin zitzaidan. Badakit diktadore handi bat dela, milaka lagun hil du, horretan denak ados gaude, baina oso pertsona indartsua bilatzen dut nik, eta han birrindua zegoen, desitxuratua. Orain mundu guztiaren buruan gelditzen den Sadam, begirada galdu, ile narrats eta bizar luzeko Sadam hori da. Dena den epaiketarako berrindartu dela iruditzen zait.

Nik uste argazki kamera zu eta errealitatearen arteko hesi bat bezalakoa dela, babestu egiten zaitu aurrean daukazun horretatik. Irudirik gordinenak ikusten dituzu, baina objektiboaren barrutik, eta horrek bertan egon arren errealitatetik zerbait urruntzen zaitu. Dena den ez da erraza, giza hondamendia hantxe ikusten duzu eta sartu egiten zaizu barrura. Ondoren urtetan korapilo horrekin bizi zara. Denborarekin askatzen joaten da, eta desagertzen da edo ez da desagertzen. Baina baretu bai, bestela ezingo ginateke bizi. Dena den, nik ez dut beldur horregatik inoiz atzera urratsik eman. Joatea erabaki baduzu, datorren guztia ikusteko prest behar duzu, eta bururaino zoaz. Bestela etxean gelditzen zara.

Argazkilariaren lana ikusten duena erakustea da, beste batzuei dagokie horiek artatzera joatea. Bakarrik baldin bazaude egingo duzu zerbait baina oso arraroa da horrelako egoera baten aurrean bakarrik gertatzea, beti dago jendea inguruan. Eta zure lana informazioa bildu eta besteei erakustea da.

Uste dut profesionalok lortzen dugula hoztasun hori. Azken batean ezin zara istorio bakoitzean inplikatu, engaiatu. Bestela erotzen zara, ezin zara egunero drama pertsonal baten barruan sartu eta borrokatu. Badira konfliktoak alde egiten dizutenak, ez dituzunak bizi. Beraz ikusten duzuna jasotzen duzu, eta horixe da egin behar duzuna. Gero, jakina da momentu batzuetan erabakiak hartzen dituzula, baina... Horietan ere ez da saiatu behar zure barrua dominatzen. Naturalki jokatu behar duzu, zure buruaren aurka borrokan hasten bazara, ez zara ateratzen.

Capak esan nahi du egoeraren muinera joan behar dela. Baina gero eta zailagoa da. Izan ere Caparen garaian 35 mm-ko zoomekin egiten zuten lan, pauso bakarrera, bertatik bertara, orain 300 mm-raino heltzen diren zoomekin egiten dute lan, askoz ere urrunagotik. Beraz segurtasun zerbitzuek, urrunagotik har zenezakeenez argazkia, gero eta urrutirago eramaten zaituzte. Horrek zer esan nahi du, teknika aurreratu den heinean, irudiaren bihotzetik orduan eta urrunago eraman gaituztela.

Bai, ezin baitituzu argazkiak hain urrundik atera. Kazetaria tabernan egon daiteke papera eta lapitzarekin; argazkilaria itzultzean galdetu berari, eta hark esaten duena idatzi. Baziren hori egiten zutenak, tabernan egon eta galdetu "zer ikusi duzu han?" "..." "Ah, bai, bai, ados". Argazkilariak derrigor egon behar du bertan, tabernatik ezin da argazkirik atera.

Gutxi dira, baina egia da badirela historia aldatu dutenak. Gaur egun ere posible den?
Bai. Bere aitaren magalean hil zen haur palestinarrarena irudi historikoa izan zen.

Ez du munduaren itxura aldatu, baina jende askori begiak zabaldu dizkio.

Egia da belaunaldi gaztea, ikusten duen guztiarekin, hunkitzen zaila dela. Eddie Adamsen irudi hori demagun, bada gazteak jada ikusiak ditu hain gauza gogorrak edo gogorragoak. Beraz argazkilarien lana gero eta zailagoa da, eta irudien boterea arriskuan dago. Bestalde, lehen memoria kolektiboan argazki finkoak sartzen ziren bezala, pentsatzen ari naiz orain mugimenduko irudi batzuk ere hasiak direla sartzen. Iraken, lepoa mozten dieten bahituen irudiak adibidez.

Ez dakit, baina lehen egunkari askok ere garrantziaren %95a irudiari ematen zioten, idatzia bigarren planoan zetorren. Orain aldatzen ari da hori, gero eta idatzi gehiago sartzen da eta irudi gutxiago dago. Nik uste lehengo jendeak gaitasun gehiago zuela irudiak irakurtzeko, orduan ez baitzegoen orain dagoen irudi saturazioa. Nik ezagutu nuen garaia argazkilariek lehen lerroan lana egiten zutena. Ondoren ezagutu nuen argazkilariak lehen lerroan zeudena, eta atzetik telebista kamera bat azaltzen zena baztertzeko eta leku pixka bat uzteko esanez. Eta ezagutu dut garaia telebista kamerak lehen lerroan daudena, eta argazkilari bat atzetik etortzen dena lekutxo bat uzteko eskatuz. Sinbolikoa da, baina erakusten du irudi finkotik telebistako irudira pasa dela gizartea.

Ziurrenik. Ateratzen diren argazki guztiak zalantzan jar daitezke. Boterean dagoen gobernu batek dituen bitartekoekin, zerbait gezurrezkoa zabaldu nahi badu egin dezake. Digitalarekin hori egin izan da, eta gero eta gehiago egingo da.

Ezta pentsatu ere. Ez dut inoiz lanbide hau egin irudiak manipulatzen hasteko, eta ez naiz orain hasiko. Hori azkena litzateke.

Filmak hartu eta kendu sekula ez. Munduan herri bakarra dago segurtasun neurriengatik argazkiak bertan errebelatu eta kontrolatzen dituena. Ez dut izenik esango, baina lehen hala zen eta orain ere bai.
Aipagarria da, hala ere, Madrilen gertatu zitzaidana olioaren eskandalu handia izan zenean. Olio txarra zela medio drama izugarria gertatu zen, ez dakit zenbat hildako. Parisetik ikusi genuen hori, eta erredaktoreak esan zidan, "joan eta galdetu iezaiezu ea gai hori jorra zenezakeen". Madrilera joan eta osasun ministroaren kabineteko zuzendariarengana eraman ninduten. Nik, erreportajerako galdetu nien ea ezin ote nitzakeen pare bat gaixo ikusi ospitalean. Ez dakit nola baina baiezkoa eman zidaten. Sartu nintzen, eta hura koadroa! Izugarria zen, itsutzekoa! Han zeuden gaixoak, ez azal eta ez mami, soka batetik zintzilik beren gorputzaren kargari ere eutsi ezin ziotelako, eta esaten zidaten: "Atera argazkia, atera argazkia, hiltzera noa eta". Halaxe atera nituen. Handik atera nintzenean segidan sentitu nuen esku artean dinamita neukala. Orduan hotelera itzuli ordez autoa hartu eta zuzenean hegoalderantz abiatu nintzen, Sevillara. Sevillan filma gutunazal batean sartu eta ahal zen azkarrena bidali nuen Parisera. Madrilera itzuli nintzenerako jada bi telefono dei eginak zituzten hotelera. Esan zidaten ministeriotik pasa nendin. Joan nintzen eta lehen galdera: "Zure filmak non daude?". «Filmak dagoeneko Parisen daude." Hori entzutean gaixotu egin ziren hangoak. Argazkiak lau haizetara zabaldu ziren, eta sekulako mina eman zion Madrili. Baietz esan zuenaren errua.

Konflikto bakoitzean, sarraski bakoitzean, denbora pasa eta memoria kolektiboan irudi bat gelditzen da. Memoria kolektiboan sartu den momentutik, egunkariek ere berriz jartzen dute, eta orduan eta barnerago sartzen da. Nik uste sinbolikoak eta emozionalki indartsuak direla. Irudiaren sinpletasuna ere bada, irakurgarritasuna, hartu, ikusi, eta segidan ulertzen duzu. Baina sinboloen arazoa da super esplotatuak izan ondoren zentzua galtzen dutela. Che-ren irudia soinean daraman gazte bat ikusten duzu kalean, eta ez dakit ba ote dakien zer sinbolizatzen duen.
Agian mundua gero eta korapilatsuagoa delako daukagu sinboloen beharra, ulermena sinplifikatzeko. Baina aldi berean zenbat eta irudi sinboliko gehiago orduan eta gutxiago ulertzen dugu munduaren mamia.
Sinboloaren funtzioa hori da, ikusi eta "tak" hau Vietnameko Gerra da, hau Bigarren Mundu Gerra, hau Frantses Iraultza... Baina hortik irudiek mundua ulertzea mugatzen dutela esatea... Agian jendearen informatua izateko borondaterik eza da kontua, ematen dutenarekin kontentatzea. Informatu nahi baduzu informatu zaitezke, egunkariak irakurri, liburuak, filmak ikusi. Tanpez ematen dizuten hori aski bazaizu, azalean gelditzen zara. Baina nik uste ezin zaiola irudiari dena eskatu, irudiak balore bat du, ez guztiak.

Bai ziurrenik. Bi aldetako informazioa ematea zailago uzten du. Baina beti egongo da argazkilari maltzur bat behar ez den lekuan muturra sartuko duena. Zailagoa da, zirrikitu gutxiago dago, baina beti egongo dira ezkutatu nahi den informazioa dagoen lekura iritsiko direnak.