Nafarroa Behereko Bidaxunen utzi dugu autoa, hau izango baita abiapuntua, udaletxearen eskuineko plazan, Basque hotel-jatetxearen parean. Bizikletak atera, dena prestatu eta Agramondarren gaztelurantz abiatu gara.

Bai gaztelua eta bai herri gunea, muino baten goialdean daude, Biduzek eta honen adar den Lihurik osatzen duten meandroaren erdian. Gunerik garaienean eraikitako Saint-Jacques elizara hurbildu gara eta handik kale nagusian barrena abiatu. XVI. mendetik XIX.era bitartean eraikitako etxe eder ugari ikus daitezke kalearen alde banatan. Etxe hauen artean garai batean sinagoga bat izan zen, herrian bertan merkatari juduen kolonia garrantzitsu bat egon baitzen XVII. eta XVIII. mendeetan eta portura bidean oraindik haien hilerria ikus daiteke. 1802. urtetik aurrera Bidaxuneko kantonamenduko buru da, eta Bidaxuneko kantonamenduak, Lapurdi eta Nafarroa Behereko zenbait herri biltzen ditu, Iparraldeko euskal probintzia historikoak errespetatu gabe.


Gure hurrengo geltokia Akamarre (Came) da. Horretarako, herri gunetik irten eta Donapaleurako bidea hartu dugu, berehala ezkerretara eta behera jotzeko. Maldan behera, udal igerilekua eta kirol gunea atzean utzi eta Lihuri zeharkatzen duen zubia igaro dugu. Inguruotan eraberritutako errota dago. Bidaxune eta Akamarre lotzen dituen errepidera irtenda, kilometro parea egin dugu Biduze zeharkatzen duen zubia igaro eta Akamarren gaudela adierazten duen seinalea topatu aurretik.

Ezkerrera jotzen badugu, ibaiertzetik portura irits gaitezke. Gu, ordea, muino gainean dagoen herri gunera hurbildu gara, ondoren zuzenean portura jaisteko. Jarduera garrantzitsua izan zuen garai batean portuak. Jurançon eskualdeko ardoa eta Biarnoko gatzagetako (Salies de Béarn) gatza handik igarotzen baitzen ibaian barrena Baionara bidean. 1850. urte ingurutik aitzina, Akamarre aulkigintzan murgilduko zen. Egun, nekazaritzarekin batera jarduera ekonomiko nagusia da aulkigintza, Europa, Japonia eta Estatu Batuetara aulki andana esportatzen baitute. Tailer txiki ugari dago inguruotan.


Hurrengo geldiunea Arthous-eko abadian egingo dugu. Lehenik ordea, zortzi bat kilometro egiteko pedalkada ugari eman beharra dugu. Biduzeren ibaiertz eta arto sailen artean egin ditugu lehen metroak. Bide hauek, egun txukun zainduak eta atsedenerako mahai eta eserlekuekin hornituak, garai batean, sirga bideak ziren (chemin de halage), hau da, ibaiontziak ibaian gora egin ahal izateko, animaliek tira ohi zutena, sirga edo lokarri batzuen bidez. Idi edo mando hauek ibaiertzetako bideetan gora edo behera ibiltzen ziren. Pista hauek utzi eta asfaltoan berriro, Biduzetik urrundu gara. Arto sailez betetako muinoa gainditu dugu eta zenbait bidegurutze igaro ostean, azken malda beherak abadiaren ateetan utzi gaitu.

Abadia Hastingues udalerrian dago kokatua, Landetako departamenduan eta 1167. urtean eraiki zen inguruotako biztanleak ebanjelizatzeko, Done Jakue bidean doazen pelegrinei ostatu emateko eta Gaskoña, Nafarroa eta Biarnoko zenbait jauntxoren arteko lur eremua nolabait kontrolatzeko. XVI. mendera arte aberatsa zen nekazaritzatik ateratako errentei esker, eta abadiak eragin handia zuen garai hartako bizitzan. Horrela, gero bisitatuko dugun Hastingueseko bastida sortu zuen 1289. urtean bere lurretan. XVI. mendean Gaztelak Nafarroa konkistatu zuenez eta ondorengo erlijio guduetan abadia bera suntsitua izan zenez, apurka gainbehera etorri zen. 1791n, hiru elizgizon besterik ez zituela, abadia saldu egin zen, eta nekazaritza ustiakuntza bilakatu. 1955ean monumentu historiko izendatu zuten eta Landetako departamenduaren eskuetan geratu zen. 2003an azkenik, berritu egin zuten eta Landetako ondarearen museoa bertan dago egun. Museoaz gain, dokumentazio zentroa eta kongresuak nahiz batzar bereziak antolatzeko azpiegitura guztiak ditu. Bisitak merezi ditu 3 euro, frantsesez irakurtzeko gai denarentzat, behintzat.


Hiru bat kilometrotara soilik dugu hurrengo geldiunea. Kiwi landaketa zabalen artetik berehala atera gara Peyrehoradeko sarrera den zubira. Olorue eta Paueko uhaitzak (gaves) elkartuta daude dagoeneko, kilometro gutxira urak Aturriri emateko. Geldiune laburra egin dugu herri honetan; egun udaletxea den gaztelua bisitatu eta herriko kaleetatik joan-etorria egin dugu, bizikletaz. Herria menperatzen duen muinoaren gainean Aspremont gazteluaren hondakinak omen daude baina beste baterako utzi ditugu. Berriro ere ibaia gurutzatu eta udal kanpinaren ondotik, Hastingueserako bidea hartu dugu ibaiertzetik.


Inguruotako guztien moduan, Hastinguesek ibaiertzean duen portura iritsi gara eta malda gogor batek hegoaldeko sarrera-atera eraman gaitu. Muino batean kokatutako bastida da, arestian aipatu bezala Arthous-eko abadiako lurretan 1289an sortua eta John Hastings Gaskoñako seneskalaren izen anglosaxoniarra hartuko zuena. Izan ere 1152an, Alienor, Akitaniako dukearen alaba, Enrike Ingalaterrako erregearekin ezkondu eta Baskonia edo Gaskoña Ingalaterraren eskuetara igaro zen, baita Lapurdi eta Zuberoako bizkonterriak ere.


Bertako kaleetan itzulia egin eta hurrengo helburu genuen Gixunerantz (Guiche) abiatu gara. A-64 autobidea azpitik igaro baino lehen autopistako zerbitzu gunea dago eta bertan Autoroutes du Sud de la France enpresak Done Jakue bideari eskainitako doako erakusketa gune bat du. Autobidearen kanpoaldean bagara, zerbitzu gunera oinez sar daiteke. Autopista azpitik igarota berriro ere Euskal Herri historikoan sartu gara. Gain batean kokatutako Samatzeko herrixka igarota Samatzeko lakura egin dugu joan etorria. Bertan, aisialdiko aktibitateak egin daitezke (base de loisirs delakoa). Beste zenbait aktibitateren artean, bainua da nagusi.

Saint Jean Samatzeko auzotik eta autopistako ordaintoki ondotik igarota, Gixuneko portura heldu gara, lehenik zubi metaliko batetik Biduze zeharkatuta. Harri maila ezberdinez osatutako ibai-portu ederra du, garai bateko jardueraren adierazle. Herri gunea gorago badago ere, Bourgade deitu auzo honetan, muino arrokatsua menperatuz garbi asko ageri da Gixuneko gaztelua. X. eta XII. mendeen artean Arberoutarren jabegoa izan zen eta ondoren Beaumondarren esku geratu zen. 1449an gotorlekua Foix-Biarnoko Gaston IV.ak indarrez hartu zuen, Nafarroa Beherean eta Lapurdin barrena egindako erasoaldi batzuetan. 1523an, Gaztelak Nafarroako seigarren merindadea konkistatu zuenean suntsitu zuten. Jabego pribatua da eta sarrera debekatua izan arren, bertara hurbildu eta zein egoera penagarrian dagoen ohartu gara. Kartel batzuek adierazten dute harriak erortzeko arriskuarekin erne ibiltzeko. Landaretzak hondakinen zati handia estalia du.


Abiapuntura iristea besterik ez zaigu falta. Horretarako, Gixunetik Bidaxunerako errepidea hartu dugu, baina malda gora hasi denean, berau utzi eta ibaiertzeko antzinako sirgabidea jarraitu dugu. Bost bat kilometroren buruan, Bidaxuneko portu zaharrera iritsi gara, eta errepidetik azken maldak igoz, Bidaxuneko herrigunera sartu gara.