Abioiak lurra hartu zuenean, ez nekien nolakoa zen hartzen ninduen herria: Finlandia. Goitik ikusita pinuek eta izeiek ematen zioten berde kontrapuntua lakuen eta itsasoaren urdinari. Baina aireportuaren hoztasunak bat egiten zuen, eguzkiak diz-diz egin arren, kanpoan zegoen hotzarekin.

Helsinki! Ez nekien nik Hamelin (Hämeenlinna), txirulariak haurrak eraman zituen herria, Finlandian zegoenik. Hamelin bezain arrotza zitzaidan Helsinki. Ez dut ondo gogoratzen aireportutik tren geltokirainoko bidea. Ordenagailuko disketean grabatzen duen artxiboak beste artxibo bat estaltzen duen moduan, hiri moderno guztiek erakusten duten anonimotasunak estali zuen lehen irudi hori. Helsinkiko tren geltokiak nagusitasun berezi bat du: operako dekoratu baten parte balitz bezala, bere fatxada borobilarekin, bere dorre bereziarekin, eta art nouveau-ren barnean koka ditzakegun bere eskultura erraldoiekin. Dorrearena misterio bat zen niretzat, ez zuen hark inguruarekin lotura askorik, gero jakin nuen Finlandiako Turku herrian bat dagoela eta finlandiarrek izaeraren sinbolo gisa hartu dutela.


Tranbia duten hiri guztiek bezala, erritmo bereziko hiria da Helsinki: lasaia, motela, erritmo txikikoa, petit poéte bat eskatzen ari balitzaigu bezala, txikia eta motela den bezala presidentearen etxea, soldadu bakar batek zaindua... Helsinkik argi bereziarekin hartu ninduen. Agian, argi hori ni hartu ninduen taldetik ere bazetorren. Alemaniako unibertsitateetan badira erakunde bereziak, Collegium deituak, -hain bereziak ezen izena ere ez baitute alemanez- zeinetan irakasle doktoreak eta ikasle doktoregaiak gai bakarra lantzen duten. Nire Collegium honen izena Imaginatio borealis da eta kideek lantzen duten gaia "Iparra": "Iparra Borgesen literaturan", "Iparra Suediako literaturan". Eta hantxe zen talde osoa, irakasle eta ikasleak Helsinkin "Iparra" sinbolotik errealitatera ekarri nahian. Poetak idazten duenez: "Bidaia guztietan beti dago bidaiari ikusezina, maleta ezkutua, inork begiratzen ez duen aurpegia". Bidaia horretan horixe zen nire funtzioa, ezezagunarena, arrotzarena. Ezin da paisaia begiratu, bizi duzun eta bizi zaituen bidaia-taldearen begietatik ez bada.

Eta ikasleok eta irakasleok, ene lagunok, lanera zetozen Helsinkira. Lehen egunean -halaxe dira alemanak- ez genuen bazkaldu, eta zuzen-zuzen joan ginen Finlandiako Museo Nazionalera (Kansallismuseora). Egia esateko Museo Nazionala bat-batean bihurtzen da Museo Etnografikoa. Herri gaztea da Finlandia, eta Erdi Aroko elementu asko eta asko zurezkoak ziren eta galduak daude. Erdi Aroko artean bikingoen eta lehen aro baten aztarnak ikustean, zirrara berezia izan nuen, denborarik denbora hatz batek marra bera egin izan balu bezala. Eta handik, arnasa hartu gabe, bizitzaren indarrak bultzatuko balitu bezala, ikasle-talde alemaniarra Alvar Aaltok egin zuen Finlandia-talo-ra (Finlandia Jauregia), Orkestra Filarmonikoak jotzen duen egoitzara. Han, sarrerako zutabeak eta estalkia denborak janda agertzen badira ere, areto nagusiak ikaragarrizko soinu argia uzten du, sentiberatasunak agertzeko arkitekturaren teknikaren beharra balu bezala. Aalto hitzak olatu esan nahi omen du, eta halakoxeak dira bere eraikinak, malgutasunari, uhinari omenaldi egiten diotenak...

Museoz museo

Gerora beste hiru museo ikusi nituen Helsinkin, dena jakin nahi zuten ikasle eta irakasle haien erdian, Iraken kazetariak joan ziren bezala, talde hartan "enpotratua". Ateneumin taidemuseo-a, Arte Ederretakoa, zen bata. Finlandiako mitoak azaltzen zituzten margoak zituen, baina baita Van Gogh arraro bat. Oso gomendagarria den Kiasma, Arte Garaikidearen Museoa (Nykytaiteen Museo) bestea. Benetan estimagarria da, bertan bisitariak arte garaikidean parte hartzeko beta baitu, eta tokiaren eta artearen subjektu sentitzen da maiz, Alizia berri bat balitz bezala, lurralde miresgarrian. Eta hirugarrena Designmuseoa (Diseinuaren museoa) izan zen, bere egunerokotasuna edertzeko ahaleginean gogoangarria egin zitzaidana; beti miretsi ditut gure bizitza errazteko tresna egokiak egin dituztenak. Badute begia, nik ez dudana, baina idatzi behar honek moteldu dizkit praktikarako aukerak. Horregatik, agian, beti geratzen naiz eguneroko tresnei begira, nork asmatu zituen pentsatuz, nola ikusi zuen lehenago ez zegoena...

Diseinua kirol gorena da Finlandian. Marimekko edo iittala marka ezagunak dira eta nonahi aurkitzen dira, baina Pohioiesplanadi kaletik abiatuz gero, denda bereziak ikusteko beta du bisitariak. Ikea etxeak Finlandian eginiko diseinua hartzen omen du maiz, gero merkeago eta zabalago guri eskaintzeko asmoz. Artek dendak (Eteläespalanadi-n) adibidez, sukaldeko altzariak eskaintzen ditu eta ehunak, eta poltsak, Alvar Aaltoren alabak diseinaturik egoitza harrigarri batean.

Alokairuan hartu nuen gelak horman zuen posterrean "Helsinki, mila aurpegiko hiria" jartzen zuen -ingelesez, noski-, eta etxeen atarietan agertzen diren eskulturazko aurpegien berri ematen zuen. Mendearen hasieran arkitektura zibil berezia asmatu zuten finlandiarrek, eta Erdi Aroko legendak kontuan hartuz hango pertsonaiak zizelkatu zituzten etxeetan: mamuak, ogroak, pertsonaia bereziak... eta mila lekutan (Aleksanterikatuko -katu, kale da finlandieraz- etxe dotoreetan) agertzen da Erdi Aroko lilura hori, fantasia hori... legendak harri bihurtu izan bailiran.

Ahozkotasunaren nagusitasuna agertzen da, neurri berean, poesiari eta musikari zor dioten ezagutzan. Nire jakinzale taldeak beste bidaia bi egin zituen. Bata Porvoo herrira, han datza Runeberg poeta -bere jaiotzaren berrehungarren urtemuga ospatzen dute aurten-, suedieraz Finlandiako identitatea babestu zuena. Bestea Heinolara, hemen Joan Sibelius musikariaren etxea dago, eta baratzean bere hilobia, izeiez inguraturik, basoaren erdian...

"Bidaia guztietan dago ikusten ez den bidaiaria", esan zuen poetak, "eta bere ekipajean daude ametsak, gertatu ez zena, baina inoiz posible izan zena, albora utzi genuena, beste bizitzak; berak gordetzen du bidaiako sekretua". Agian, bidaia honetan niri tokatu zitzaidan papera hori betetzea, eta paperean sekretuaren bila abiatzea.