David Nkedianye masai tribukoa da. Pribilegiatu sentitzen da unibertsitatera joateko aukera izan duelako, baita hegazkin bat hartu eta hona etorri delako ere.
Txikitatik izan omen ditu ardi eta ahuntzak inguruan: «Orain jabetzen naiz etxean sentiarazten nauena animaliak direla». Kenyan abereek ez dute dirua bakarrik esan nahi, Daviden hitzetan, «abelburuak elkartrukatu egiten ditugu edo beste zerbaitegatik aldatu. Laguntasunaren seinale da bi abeltzainek ganadua trukatzea. Ezkontzea ere zazpi abelbururen truk lortu nuen». Bizitza naturari lotuta dago, kenyarrentzat: «Ezagutu ditut herriak, euren hizkuntza bakarra lurra suntsitzea zutenak. Guk iraganetik ikasten dugu: naturarekin bakean egotea da guretzat zoriontasuna.»
Euren arazoei buruz galdetuta, bat baino gehiago aipatu ditu. Horietako bat da, orain arte Gobernuak egin duen politika. Nekazariengan pentsatuta egin da, ez artzainengan. Horregatik, artzaintza babesteko politika indartsu baten beharra aldarrikatzen du.
Eguneroko bizitzan, animalia basatiei egin behar diete aurre. Gauero bildu behar izaten dituzte ardi denak, ondoan dagoen erreserba naturaleko lehoiek eta hienek jaten baitizkiete bestela. «Ados gaude animalia dibertsitatea errespetatu behar dela, baina gobernuak aniztasun hau babesten duen bitartean, artzainei ez die galdutako ardien ordainik ematen. Horregatik, Kenyako artzainak lehoiak hiltzen hasi dira», azaltzen du Davidek.
Gero eta lur gehiago erabiltzen da nekazaritzarako, eta beraz, larrez ere estuago dabiltza. Klima ere ez da txantxetakoa Kenyan. Iazko lehorteak, esaterako, ganaduaren erdia akabatu zion. Arazo horien aurrean, elkartu eta ahalik eta gehien borrokatzen saiatzen dira Kenyako artzainak. Baina ez omen da erraza Gobernuak kontuan hartzea, «ez baikara artzain asko».

Mongoliako klimak oso muturreko hotz eta beroak ditu. Udan 40° egiten ditu, eta neguan 50°. Gainera, apenas euririk botatzen duen. Paisaiak ere oso ezberdinak dira: basoak, mendi oso garaiak eta Gobiko basamortua ere badute. Nekazaritza eta abeltzaintza dira bertako ekonomiaren ardatz. Bost abere mota zaintzen dituzte: behia, ardia, ahuntza, zaldia eta gamelua.

Klima eta inguruneak baldintzatuta, Mongoliako artzainek 200 kilometro egin behar dituzte artaldea larrera eramateko. Familia guztiak hartzen du parte transhumantzia bidaia honetan, Mongoliako artzainak nomadak baitira. Gamelua dute garraiobide, eta etxe osoa garraiatu behar dute batetik bestera. Han umetatik dira denak artzain, hori delako betidanik bizi dutena.

Azken hamar urteotan artzain kopurua laukoiztu egin da Mongolian. 1990.urtean 147.508 artzain bazeuden, 2000.urtean 421.392raino hazi zen kopurua. Berdin gertatu da abereekin ere: 3 milioi ahuntz edukitzetik, 10 milioira pasatu dira. Arrazoia da sozialismotik merkatu ekonomiara pasatu zela gobernua. Trantsizio horretan fabrika asko itxi zirenez, biztanle askok hiriak utzi eta artzaintza nomada izan zuen irtenbidea.

Denbora gutxian hainbeste artzain sortu izanak arazo larriak ekarri ditu. Artzain berri asko daude, esperientziarik ez dutenak. Larre tokietan kabitzen ere lanak dituzte. Behin larre toki bat aurkituta, denbora luzez egoten dira bertan, lurrak atseden behar duela ahaztuta. Sozialismo garaian, Gobernuak kudeatzen zuen lurra, artzainak txandatuz joan zitezen. Lurra bi hilabetez erabiltzen zen. Azken aldaketokin, ordea, lurraren higadura izugarri zabaldu da. Kalte hauen ondorioz, 10 milioi abelburu galdu dira. Gainera, zaila da bizimodu nomada merkatu ekonomiak dakarren bizitzarekin uztartzen, eta osasun zein hezkuntza aldetik ere arazoak sortzen ditu.

Merkatu ekonomia nagusitu den honetan, milaka urte dituen sistema, transhumantzia, galtzeko bidean dago. Biztanleen %60 dabil abeltzain lanetan, beraz, 24.000 familia geratu daitezke irabazpiderik gabe. Dagoeneko, gainera, Mongoliako biztanleen egoera oso larria da, %60 ez da gutxieneko bizi mailara iristen.
Batbuyan Bapjavek hitzaldi amaieran esan zuenez: «Beste errealitateak ezagutuz Mongoliako transhumantziarentzat irtenbide bila etorri naiz topaketetara».

Artzainen mundu mailako harremanak ez dira atzo goizekoak. 1598an joan zen Juan de Oñate kolonoa navajoen herrira, armada eta guzti. Eta berarekin eraman zituen hemengo churra ardiak, orain zer eta navajoen kulturaren erdigune dira. Banderaren erdian ere, ardi bat ageri da.

160.000 navajo bizi dira erreserban, Amerikako Estatu Batuetako Utah eta Mexiko Berria estatuen artean. Lillian Benalliek kontatzen duenez: «Navajoen bizitza familian antolatzen da. Oso lotura estua da familia, eta familia elkartzen duena lurra da. Lurra ama da navajoentzat, eta ardiak bizitza, euren kultur balioen erdigunea». Ardiak Coloradoko Kañoi azpira eramaten dituzte ura edatera. Harrigarria da nola jaisten duten artaldea harkaitz izugarrietan behera, saltoka. Artzainak zaldiz joaten dira, kantari.

Ardien haragia etxean jateko gordetzen dute. Artilea uretan eta kimikoki garbitu ondoren, tindatu egiten dute. Ondoren, denbora eta pazientzia handiz ehuntzen dituzte mila koloretako oihal ezagun horiek. Artilea eta oihalak dira kanpoan gehien saltzen dituztenak. Baina oso merke ordaintzen direlako kexatzen dira navajoak.

Errituak ere uztartzen dira ardiekin: Ardia beti burua ekialdera begira duela hiltzen dute.

Navajoen institutuan ardiei buruzko programa bat lantzen ari dira, 1993az geroztik. Programa horrekin irakasten zaie navajo gazteei bertako ardi arrazaren berri, nola zaindu, eta artilez nola oihalak ehundu.

Navajoak euren balio kulturalak hurrengo belaunaldiei transmititzeko ahalegin handiak egiten ari dira. Lillianek dionez: «Gazteek hirietara joan nahi dute, beste kultura eta bizierak ikasteko. Hala ere, navajoen kultura barruan gordetzen dute». Lillianen itxaropena da kanpora irteten direnak berriro itzuliko direla erreserbara, kanpoan ikasitakoa irakasteko eta kultura errekuperatzen laguntzeko. «Hori da nik ere egin nuena».

Aimarak Bolivia, Txile eta Peruko Andeetan zabalduta bizi dira. Inguru berean bizi dira Inkatatik eratorritako kitxuak, eta Europatik joandakoen ondorengo diren mestizoak. Aimarena da Andeetako hiru etnia horietan zaharrena, eta inkek inbaditu bazituzten ere, edo beranduago Espainiako kolonoek, beti gorde izan dute euren nortasuna. Andeetan hiru maila ekologiko daude: Titicaca laku ingurua (3.800-3.900 metro artean); erdigunea (3.900-4.200 metro artean) eta goialdea (4.200 metrotara).

Antonio Peñak, bere ikerketan laku inguruko eta erdiguneko hiru komunitate aztertu ditu: Erdiguneko Calahuyo komunitatea (70 familia inguruz osatua) eta Tipuirini-Toteria komunitatea (100 familia inguruz osatua) eta laku inguruko Titihue komunitatea (260 familia inguruz osatua). Hauetan nekazaritza eta abeltzaintza uztartzen dira.

Artalde eta behiak salduz lortzen dute aimarek hiriko produktu eta zerbitzuak ordaintzeko dirua: eskola ordaintzeko, gaixo daudenean medikuarengana joateko, edo janzteko arropak erosteko. Azienda ez dute jateko hazten, traturako baizik. Etxeko barazki, zerri, oilo eta arrantzatutakoarekin osatzen dituzte otorduak. Gainera, abeltzaintza beste jarduera batzuekin osatzen dute: nekazaritza, arrantza eta fabriketan denbora baterako egiten duten lanarekin.

Erdigunean, familia batek batez beste behi bat eta 6-10 ardi izaten ditu.
Laku inguruan, berriz, familia bakoitzak abelburu kopuru bikoitza du: 2-3 behi eta 15-20 ardi.

Abereak kumetan erosi, etxean hazi eta salduta ateratzen dute irabazia aimarek. 1.500 soletan (400 euro) saltzen badute ganadu burua, erdia beste ganadu txiki bat erosten inbertitu behar dute. Beraz, 750 sol (200 euro) irabazi geratzen zaie, familia osoa erosi berri duten ganadu buru txikia hazi arte (3 hilabete inguru) bizi dadin. Familia oso bat, hilean 250 sol edo 65 eurorekin bizi da, beraz.

Ezin da mendebaldeko merkatuko ikuspegiarekin neurtu aimaren bizitza kalitatea. Oso kultura aberatsa da, eta bere oinarrizko balioak komunitate sentimendua eta hitzeko izatea dira. Ez da gizarte pobrea. Familia bakoitzaren ekonomia jarduera ezberdinek osatzen dute, eta horrek larrialdiei erantzuteko aukera bat baino gehiago ematen dizkie.

Aimaren ganadu tratuan, bi oztopo nagusi daude: garaian garaiko gobernuetan inork ez du bertako abeltzaintzaren aldeko politikarik egin. Eta bestalde, aimaren abelburuak merke erosi eta hiriko merkatu handietan garesti saltzen duten bitartekari asko dago. Bitartekari hauek dute azoka handietako monopolioa, eta artzainak zuzenean merkatu handietan saltzen saiatu izan diren arren, aimarentzat ez da erraz monopolioari aurre egiten.

Hiru lan harreman daude aimaren komunitateetan. «Ayni» familien arteko elkarlana da. Hitzez adosten dute zein lanetan lagunduko dion etxe bateko gizonak beste bati, eta hurrengoan laguntza itzuliko dio, lan berdintsurako. «Minka» Euskal Herriko garai bateko auzolanaren parekoa da, eta komunitate osoak hartzen du parte. Herriko eskola egiteko, edo denen ganaduentzat askak egiteko elkartzen dira, besteak beste. «Aparceria», berriz, hitzez denbora luzerako egiten den tratua da. Alde bakoitzak bere ondasunak jartzen ditu (batek ganadua, eta besteak ganadua hazteko ardura), eta aberea saldutakoan, irabaziak erdibanatzen dituzte.

Hitzez egiten diren lan tratu hauek betetzeko ohorea dute akuilu. Hitzekoa izateak balio izugarria du aimararren komunitatean. Gainera, ohorea familia osoari dagokion ondasuna da, ez kide bakoitzari. Familiaren ohoreaz gain, espiritu kolektiboa bizi dute. Komunitate sentimenduak bultzatzen ditu besteren buruak eta lur eremuak errespetatzera. Komunitate osoarenak diren lurrak eta ondasunak ere badituzte, hemengo herri lurren parekoak.
Legeak ez betetzeagatik arazorik sortzean, lehenik liskartutako familiak saiatzen dira elkarrizketen bidez adostasun batera iristen. Baina euren artean konpontzen ez badira, komunitateko Botere Judizialak esku hartzen du. Botere Judizial Komunal honek komunitate osoak parte hartzen duen asanbladan hartzen ditu erabakiak.

Komertzializazioa hobetzea da bide bat: nekazari aimarek zuzenean salduko duten herrietako merkatuak indartuz, edo hirietarako garraioa kolektibizatuz eta koordinatuz. Produktu landuak egiten hastea da beste bide bat: haragia izoztua saltzea, eta larrua lantzea. Behi eta ardi arraza berriak integratu daitezke Andeetan, esne gehiago emango dutenak. Horrek gazta egiteko aukera zabalduko luke. Bertakoak diren llama eta alpaka abereak berreskuratuta, produkzio aukerak zabalduko dira. Helburu hauek denak komunitatean adostuta bakarrik aterako dira aurrera.