1977an Espainian sufragio unibertsala indarrean jarri zenetik zuzenbideko estatuan izan daitekeen gertaerarik larrienetakoa eman zen iragan maiatzaren 25eko udal eta foru hauteskundeetan: Espainiako agintariek indarrean jarritako Alderdi Politikoen Legea medio, ezker abertzaleko dozenaka mila pertsona boto eskubiderik gabe geratu zen Espainiako Auzitegi Gorenak AuBri eta 200dik gora ezker abertzaleko herri plataformari hauteskundeetan parte hartzea debekatu ondoren. Trumoien kutxa irekia zegoen. Egoera horretan, herrietako plataformek, gehienek pentsatutakoa baino askoz hobeto eutsi diote erronkari. Eragile politiko eta sozial askok azpimarratu du abagune horretan izandako emaitza lorpen handia dela AuB eta debekatutako plataformentzat. AuBren inguruan egituratzen den sektore politikoaren zuzendaritza ere pozarren dago emaitzekin.

Maiatzaren 25ean herrietako plataformek 161.000 boto inguru lortu zituzten, horietako batzuk legezkoak eta gehienak legalki baliogabetuak. Boto horiekin AuBren inguruan egituratzen den esparru politikoak 700dik gora zinegotzi lortuko lituzke. Eta kontua da hilaren 14an, udal instituzioak formalki eratzen diren egunean, nola gauzatuko den ordezkaritza hori guztia zinegotzi eta alkatetzatan. Trumoien ondoren ekaitza ohi dator; batzuetan, ordea, trumoi asko eta euri gutxi. Ez dirudi datorrena halakoa izango denik, eta trumoiek ekaitza gogorra ekarriko dutela dirudi, denboran ere luzatuko dena seguruenik.

Protagonista guztien argudioak mahai gainean dira jada. AuBk eta debekatutako plataformek beren boto kopuruari dagokion ordezkaritza instituzionala aldarrikatzen dute, herri borondatea hori delako. PP eta PSE-EEk argi dute euren jarrera, horretarako bideratu dute Alderdien Legea. Boto baliogabeak baliogabe dira eta kito.

EAJ, EA, Ezker Batua, Aralar eta Batzarrek ere argi utzi dute beren posizioa zein den, honakoa gutxi gora behera: ez daude ados Alderdi Politikoen Legeak ekarri duen egoera honekin, AuBren boto horiek guztiak legitimoak dira, baina alderdi horiek ezin dute legalitatea aldatu; hala ere, beharrezko tresnak egituratu beharko dira AuB eta debekatutako plataformen botoek ahots instituzionala izan dezaten.

Hori esatea, ostera, gauzatzea baino samurragoa da, arrazoi askorengatik gainera, batzuek legediarekin zerikusi dutenak eta beste batzuek alderdien desadostasunekin. Batasuna eta AuBko buruzagien ustez, beraienak ez diren eserlekuak hartu dituzten alderdien kontua litzateke hori bermatzea. Ofizialki behintzat hori da adierazten dena, nahiz eta pentsa litekeen herrietako kasuistika zabalean era guztietako negoziazioak emango direla eta baita apurketa eta enfrentamendu latzak ere.


Debekatutako botoak zinegotzi bilaka daitezke leku batzuetan, beste askotan ez, eta beste batzuetan udal ordezkaritza eratzeko ere arazoak izan daitezke. Aukera guztiak daude zabalik, baina Nafarroan eta Araban, eta oro har PP eta PSE-EE nagusi diren tokietan, AuBren botoak zinegotzi bilakatzeko aukera oso urria da.

Bestelakorik gertatu daiteke abertzaleak nagusi diren tokietan. Aipatu izan da AuBk gehiengo osoa lortu duen herrietan gestorak osatu daitezkeela. Horretarako legez hautatuak izan diren zinegotzien herenak dimititu egin beharko luke eta baita horien ordezko gisa leudekeen zerrenda osoak. Orduan, Nafarroako Gobernuak edo EAEko diputazioek beste udal ordezkaritza bat izendatuko lukete, bide horretatik berreratuz berez legitimoa litzatekeen udala, baliogabeko botoak kontuan hartuta. Bistan da Nafarroako Gobernuak eta Arabako diputazioek ez dutela halakorik bideratuko. Eta Gipuzkoa eta Bizkaiakoek? Ez dirudi samurra izango denik, jeltzaleek aditzera eman dutenez molde honek arazo operatibo ugari izan ditzakeela eta, gainera, Espainiako Gobernuak bide hori mozteko neurriak hartuko dituela iragarri du. Eltzea sutan frogatzen dela erakusteko ordua litzateke bide hau.

Bestetik, eta oso argi ez badago ere, badirudi dimititutako zinegotzi edo zinegotzigaiak ezin direla gestora horietako partaide izan; ezta debekatutako zerrendetako kideak ere.

Entzun den beste aukeratako bat debekatutako botoak ohiko udal batzordetara bideratzearena da. Udal batzordeetako kideak izendatzea alderdiei dagokie eta ez da ezinbestekoa zinegotzia izatea. Modu honetan, baliogabeko botoek ez lukete ordezkaritza zuzena izango, baina zeharkakoa bai. Badirudi halako negoziazioak ematen ari direla herrietan, baina benetan zer dagoen 14an ikusiko da. Bide honek ere arazo handiak ekar ditzake, agian ez horrenbeste ohiko udal kudeaketan, baina bai Euskal Herri mailako arazo orokorren aurrean. Toki batzuetan behintzat azken bide hau har daitekeela dirudi.. Leitzan edota Altsasun, esaterako, indar abertzaleen arteko akordiorik ez balego, UPNk edo PSNk eraman dezakete alkatetza. Leitzan UPNk 5 zinegotzi ditu (497 boto), Aralarrek lau zinegotzi (485 boto), EAk 2 (284 boto) eta plataformak (baliogabeak) 553 boto, gehiengoa. 14rako AuB, Aralar eta EAren artean udal batzordeen bidetik abiatzeko akordiorik ez balego, UPNk eskura lezake alkatetza.

Beste bideren batzuk ere egon daitezke baina, publikoki behintzat, ez da horiei buruz asko hitz egin. Alderdien jarrera, ordea, ez dirudi larunbata arte guztiz argituko denik eta lekuan lekuko egoeratara egokituko da.

Abertzaleen arteko enfrentamendu usain handia dago airean eta aurrera begira trumoiak eta laino beltzak aurreikusten dira. Egoera ez da samur sostengatzeko modukoa, berriz ere, egoera antidemokratiko oso sakona sortu delako boto emaleen %10 legalitatetik kanpo utziz. Ezker abertzalean sarri eman da parte hartze instituzionalaren gaineko eztabaida eta ez dira makalak izan hari horretatik sortutako tira-birak. Beste alderdi guztien aldetik, ezker abertzalearen integrazio instituzionala izan da beti aldarrikatu dena. Orain, kafkianoa badirudi ere, ezker abertzaleko 450 zinegotzik dagokien ordezkaritza instituzionala berenganatu nahi dute eta ez zaie uzten.