Umetan kontserbadore hasi nintzen eta heterodoxo bukatu dut, gizarte honetan normalean alderantziz gertatzen bada ere.

Niretzat zaila zen komunista izatea. Gizarteko maila erosora egokitutako familia zen nirea, eta komunismora iristeko ideologikoki lan handia egin behar izan dut.

Nik Moskun nuen kontaktua Etxebarria izeneko bat zen, alderdi komunistan kargu handiduna. Bere aita Franco etorri zenean eraman zuten barku batean Moskura, umea zela.

Gizarte hark bazituen bere gauza oso onak. SESB ohian jaiotzeagatik bakarrik bazuten euren soldata. Ikasleek 80 errublo kobratzen zituzten hilean, lan bat zen. Eta federalismoa hain zegoen gauzatuta, estatuko telebista nagusia ezin baitzen errepublika federatuetan emititu. Aldiz, errepublika federatuetako telebistak ikusten ziren Moskun. Hizkuntzak errespetatzeko neurria zen. Gainera, zazpi urtera arte bakoitzak bere ama hizkuntzan ikasten zuen, ez errusieraz. Baita diplomatikoen seme-alabek ere.

Istorio bitxi bat gertatu zitzaigun, hizkuntzen harira. Donostian bost urteko haur georgiar bat zegoen gurekin, enbaxadako kultur kontseilari baten semea. Hemengo ume batek euskaraz egin zion, eta besteak erantzun. Gero jakin dut, teoria baten arabera, euskara eta georgieraren artean loturak direla, hizkuntza aurreindoeuroparrak baitira biak.

Euskal Herriak betebehar historiko oso garrantzitsua du. Estatu mailan abangoardia izatea tokatzen zaio. Hemen askatasun politikoak eztabaidatu egiten dira kalean. Hain dira eztabaidatuak, enfrentamendua indarkeriara iristen baita. Hemen sustantzia kritikoa dago. Zailagoa da ekonomia globalizatzea, enpresa txikiek funtzionatzen dute oraindik, kontzientzia biziagoa dago, inon baino sindikatu indartsuagoak daude, balio tradizionalak gordetzen dira, kolektibotasunaren zentzua dago, prentsa aniztasuna… Euskal Herria da askatasunaren erreferentzi puntua, zabaltasunarena, eta datorren bizimodu berrian puntakoena.

Euskal Herria "eskandalu" moral bat delako. Errealitateari aurre egiten dio, eta errealitate horretan sartzen ez den alternatiba bat eskaini, gainera. Bideez hitz egiteak ematen diete minik gehien. Hemen erreferendumaren zentzua zabalduago dago estatuan baino. Hemen gobernatzeko, kontuan hartu behar dira batzarrak, foru aldundiak, udaletxeak...

Bihar subiranotasuna lortzen badu Euskal Herriak, atzetik etorriko zaizkio Katalunia eta Galizia.

Euskal Herria eskandalu morala da ez Espainiako estatuan bakarrik, baita Europan ere. Estaturik gabeko Europako nazio gehienak ekonomikoki ahulak dira, eta kulturalki ere ez dute indar handirik. Euskal Herria indartsua da ekonomikoki, kulturalki garrantzitsua… Europako gizarte mailaren batez bestekotik gora dago.

Niri Madrilen ate denak itxi dizkidate. «Deia»n, Radio Euskadin eta Radio Valencian irabazitakotik bizi naiz orain. Copetik Opusekoek bota gintuzten, baita Copeko sortzailea bera ere! Telebistatik ere bota ninduten, su-etena zetorrela sumatu nuelako. Hona maiz etortzen naiz, eta garai hartan batekin eta bestearekin hitz egin ondoren, su-etena etor zitekeela bota nuen tertulia batean. ETArekin auskalo nolako telefono-konexioa baneuka bezala hartu zuten, eta kalera bota ninduten. Barregarriak dira ateratzen dituzten ondorio asmatuak.

Etsaien lurraldean bizi naiz. Maiz, emazteak «Deia»n idatzitakoa irakurtzen duenean, edo irratian esandakoak aditutakoan, ikaratuta botatzen dit, "zer, orain ere ari al zara hemen, Madrilen, lagunak irabazten..."

Nik, Bilbora iritsitakoan, arnasa hartzen dut. Hemen aurkitzen dut «Egunkaria» (orain, tamalez, «Egunero»), euskaraz izateaz gain, pentsamenduz zabala zena. «Gara», egunkari abertzale ezkertiarra. «Deia», abertzalea. Eta egunkari espainolistak ere badaude, «El Correo», «El Mundo», «ABC»… Radio Euskadi asko entzuten da, baina SER eta besteak ere oso indartsuak dira. Medioen arteko konpetentzia eta oreka handiagoa dago.

Tira, Madrilen ere «Gara»ren eta «Deia»ren salmenta hazi egin da, azken aldian. Baina nik nahiko nuke Madrilen egunkari estatalistaren bat egotea, besterik ez bada, hemengo «Deia»ren modukoa izango dena. Espainiako estatuari buruz, gizarteari buruz, askatasun nazionalei buruz pentsamendu alternatibo bat eskainiko lukeen medioren bat, alegia. Uniformizatuta daude denak, sekulako kontrol estua dago. Han ez dago hemen bezalako prentsa aukerarik. Beraz, non dago askatasun gehiago?

Egungo komunikabide gehienak boterearen transmisio kate huts bihurtu dira.

Lehengo kazetariak naufragoak ginen. Hondamendi batetik gentozen. Ni 27 urterekin hasi nintzen kazetari, aitak altxatu zuen «La Voz de Galicia»n. Pentsa garai hartan kazetari izateak zer esan nahi zuen: Lagun handi bat dut, «La Vanguardia»ko erredaktore izan zena hogeitaka urtetan. Hura kazetari hasi zenean, ez omen zion aitonari aitortu. Aitonak "baina hi zertaz bizi haiz?", galdetzen zionean, erantzuten omen zion: "ez esan familiari, baina pianoa jotzen dut putetxe batean". Kazetari zela aitortzea baino nahiago zuen hori esatea!

Tribu arraro bat ginen. Gauez kabaret mundua ezagutu nahi izaten nuen, jakin nola bizi ziren bertako neskak, sindikatuen erakunde klandestinoetan zer ari ziren aurkitu, diktadura garaiko fotokopiagailu vietnamdarretan zer egosten zen atera… Kaleko kazetari jende horri esker, presioa egiten saiatzen ziren, enpresen aurrean askatasuna gordetzen zen. Kazetariei errespetua zitzaien, eta denok zutitu egiten ginen goizeko ordu txikietan zuzendaria erredakziora sartzen zenean. Orain, berriz, Informazio Zientzietan doktore dira kazetariak. Lizentziaturak gizarte sistema hierarkizatuan sartu ditu.

Zuzendari berriarekin «La Vanguardia»k ildoa aldatu zuenean, dimititu egin nuen. Egunkariko jabeak deitu ninduen, eta enpresa bateko kargua eskaini zidan. Ezetz erantzun nion, ni kazetari nintzela. Taloitegia atera zuen, dirua emateko. Ez zidala ezer zor esan nion, dimititu egin nuela, ez nindutela bota. Bulegotik ateratzerakoan, "zu erotu zara!" oihu egin zidan. 1970. urtea zen eta 2,5 milioi pezetako txekea zen. Ez naiz sekula damutu.

Aznar faxismoaren ordezkari da, baina ni gehiago mintzen nau egungo faxismo honek. Lehen faxista jendeak hortik kanpo mantentzen gintuen beste denak. Orain, berriz, gizarteko muinera iritsi da. Lehen alderdi politiko bakarra zegoen, errepresioa oso gogorra zen, jendea fusilatu egiten zuten... Baina kontzientzia askatasuna gordetzen genuen. Orain alderdi asko daude, baina kontzientzia eta pentsamendu bakarra. Beraz, faxismoa kanpoan egotetik jendeak barneratzera pasatu da. Lehen Franco bakarra zen, eta orain 25 milioi Franco daude. Hala ere, Irakeko gerrarekin egitura hauek kolokan jartzen hasi dira. Askatasun gehixeago sortzen hasi da, eta Madrilgo jendea beste tonu batean hasi zait hemengo gaietaz hizketan.

Batasuna talde terrorista deklaratzeak ez du ez hanka ez bururik. Niri bi milioi biztanleko herri batean 200.000 terrorista gehitxo iruditzen zaizkit! Gainera, jende honek ez du pistola bat hartu bere bizitzan, ez du bonbarik jarri… Pentsamenduz, ezker abertzaleak ez du konstituziorik nahi, ildo sozialista bat du… Nik ere ideia horiek ditut, bada! Pentsamendu hori terrorista deklaratzen badute, ni ere terrorista naiz orduan! Hiltzen duenarekin bat etor naiteke bere gizarte proiektuan. Baina gaur egunean pentsatzea arriskutsua da, eta sekulako adorea behar da, delitu ideologikoak sortu baitituzte. Gaur egun, autodeterminazioaz hitz egiteagatik bakarrik kriminalizatu egiten da. Adibidez, hitzaldi bat ematen ari nintzela, entzule artetik andre batek salatu ninduen: "Uste dut soberanista zarela". "Ez andrea!" erantzun nion "separatista naiz". Zergatik beldurtzen gaitu hitz horrek? Gainera nire kasuan, bi zentzutan naiz separatista, hiru aldiz ezkondu naiz-eta!

Beste gauza bat da, ETAri oso gogor eztabaidatzen diodan bortxakeria komeni ote den gizabide aldetik hasteko, moralki gero eta politikoki azkenik. Baina bat nator nazio honek bere botere politiko propioa behar duela, eta berak erabaki behar duela zer izan nahi duen.

Estatuetako boterea nazioek hartu behar dute, boterea demokratikoagoa izan dadin, herriarengandik gertuagokoa.