Oso euskal idazle gutxik esan dezake lanbidez idazlea denik. Euskal Idazleen Elkartean izena emanda daudenen artean begirada azkar bat botaz gero, irakasle dezente ikusten da, administrazioan ari da multzo handi bat, badira kazetari, itzultzaile eta editoreak, eta baita apez eta politikoak ere. Dozena batek ez du gaur egun lanbiderik: erretiroa hartuta daudelako, alegia. Ez idaztetik, ordea. Izan ere, idazteak nekez ziurta dezake bizibidea. Beraz, are gutxiago erretiroa. Hala ere, aurki litezke idaztetik bizitzeko erabakia hartu duten idazleak. Zer idaztetik argitu beharko da.

Letren mundu erakargarrian murgildu baino lehen, kontuak ateratzeko ariketa txiki bat. Eman dezagun badela liburu bat liburu dendan 6 euroren truke eros litekeena. Sei euro horiek askoren artean partitzeko dira: BEZ zerga salneurrian joango da, eta gainera, saltzailearen, banatzailearen, argitaletxearen eta azkenean, egilearen artean egin beharko da partiketa. Gutxi gorabehera erdia argitaletxearentzat izaten da, eta beste erdia banatzaile-saltzaileentzat. Argitaletxeari diruaren zatirik handiena liburua egiten joaten zaio (inprenta, fotokonposizioa…), ehuneko hamarra kontatzen du bere irabazietarako, eta beste ehuneko hamarra, idazlearentzat izaten da. Saldutako liburu bakoitzaren balioaren ehuneko hamar ordaintzen zaio idazleari egile eskubideengatik. Zenbait argitaletxek ehuneko hamabia ere ordaintzen du kopuru jakin batetik gora salduz gero. Eta dirutza horretatik kendu behar da PEFZri dagokiona ere. Atera kontuak sei euroko zenbat liburu saldu beharko lituzkeen idazle batek urte osoko (bakarrerako) bizibidea izateko. Eta kontuak borobiltzeko, ez ahaztu, liburu gehienek oso biziraupen laburra izaten dutela liburu dendetan (hiruzpalau hilabetekoa, batez beste). Eta hau guztia, kontuak legez egiten dituzten argitaletxeen kasuan.

Kontuak ateratzeko lana hartu duenak erraz ulertuko du idaztea lana izan badela, baina lanbidea apenas. Kontuak ateratzeko lana hartu duenak segituan ulertuko du arrazoi ekonomikoa ez dela idazlea idaztera bultzatzen duena. Kontuak ateratzeko lana hartu duena konturatu izango da honezkero idazleen bizimodua mitifikatzeko joera dutenek ez dutela konturik ateratzen eta kontutik bizitzea ez dela posible. Kontuak ateratzeko lana hartu duena jabetuko zen idaztea oso aberasgarria izan arren, ez dela inondik ere aberasteko bidea.

Hala ere, badira idaztetik bizi diren idazleak. Ez asko, baina izan badira. Adibidez, Aitor Arana idazlea da eta idaztetik bizi da. Harro esaten du hori, berea kosta bazaio ere. "Zorionekoa sentitzen naiz, oso bokazio handia dudalako". Eta behar ere bai zenbait egoeratan.

Aitorrek hamazazpi-hamazortzi urte ingururekin sentitu zuen bokazioa bete-betean. Hogeita hemeretzi ditu orain. Berak idazle izan nahi zuen, idatzi egin nahi zuen, eta hogeita bat urteren bueltan, argitaratzen hasi zenean, erabaki zuen idaztetik bizi nahi zuela. Bi lan eskaintza izan zituen, baina idaztetik apartatuko zutela jabetu zenean, ezezkoa eman zien. "Nire bokazioari heltzea erabaki nuen, eta oso urte txarrak pasa nituen". Txarrak, ekonomikoki, alegia.
Ingurukoen babesa beti sentitu bazuen ere, aitortu digu etxea ordaindu beharrik izan ez zuelako atera zela aurrera. Araotzko abade-etxean bizi izan zen urte haietan eta horri esker eutsi izan zion bere gogoari.

Harkaitz Cano da idaztetik bizi den beste idazleetako bat. Zuzenbidea ikasi eta denbora librean idazteko aholkua eman zioten. Berak justu kontrakoa egin zuen, eta gaur egun, zuzenbidean lizentziatua den arren, idaztetik bizi da. Hemeretzi urterekin hartu zuen erabakia.

Zorionekoa sentitzen da Aitor. Badira urte batzuk eroso samar bizitzen hasi zela. Sekretua? Produkzioa, bere hitzetan. "Honetatik bizi nahi bada, produkzio handiko idazlea izan beharra dago. Argitaratzetik bakarrik bizi nahi izatera liburu asko eduki beharra dago merkatuan". Berak 45etik gora ditu. Horien artean, "estu-estuan literatura direnez gain, euskalkigintzarekin zerikusia dutenak ere bai". Orain bi urte bost liburu kaleratu zituen, iaz beste hainbeste eta aurten zazpi dauzka bere asmoen artean. Une honetan bertan argitaratzear ditu Txalaparta eta Ibaizabalekin haur literaturako liburu bana.

Bere idazle lana hitzaldiekin tartekatzen du. Eta sariekin. Diru iturri garrantzitsua berarentzat idaztetik bizitzen jarraitzeko. Horixe erantzuten die ea gazteei tokia uzteko asmorik ez ote duen galdetzen diotenei.

Harkaitz Canok berriz, bizibidea enkarguzko gauzak idaztetik ateratzen du: telesaioetarako gidoiak, irratirako moldaketak, beldurrezko istorioak, zenbait egunkaritan zutabeak… Saiatzen da oreka aurkitzen, baina badu kezka enkarguz idazteak ez ote duen bere proiektuak aurrera ateratzeko gogoa desaktibatzen. Horregatik ulertzen ditu idaztearekin zerikusirik ez daukan lanbidea izatea komenigarriagoa dela defendatzen duten idazleak. Baina berak beste bidea aukeratu zuen eta alde on asko ikusten dizkio: "Ikasketa bat da azken batean: gidoigintzan elkarrizketaren sekretuak ikasi ditut, nola laburtu, soberako hitzak nola kendu; zutabegintzak gauzak azkar egiten erakutsi dit, epe baten barruan lan egiten; idazteko muskuloa egiten ari naiz; sinetsi nahi dut entrenamendua dela".

Ez zaio lanik falta, eta baldintza ekonomikoak beti onak ez izan arren, askatasunaren kontrapartida du berak egin duen aukerak: "Nahi dudan ordutegia dut, oso bizitza librea, jeferik gabe, irakurtzeko denborarekin…".

Garbi dauka hala ere, beste bide batzuk ere jorratu litezkeela eta akaso jorratuko dituela. Itzulpenarena, adibidez.

Bere hogeita zazpi urterekin ez du erretiroan eta gauza horietan pentsatzen. Bere etorkizuna urtebetean kabitzen da: "Kontu korrontean urtebete lanik egin gabe bizitzeko adina edukitzea", etorkizuna ziurtatua edukitzea adina da Harkaitzentzat.

Aitor Aranak hasierako urte haietan ere apenas pentsatzen zuen etorkizunean. Orain, urteak aurrera joan ahala, gehiago. Horregatik -eta orain modua duelako- kotizatzen du autonomoetan. Eta pozik dago. Sortzen. "Zenbat eta gehiago sortu, orduan eta gehiago argitaratzen duzu; idaztetik bizi naiz; iritsi behar zuen eta iritsi da".

Arantxa Urretabizkaia ez dago idaztetik soilik bizi diren idazleen artean. Literatura propina bezala definitzen du berak. Eta hala ere, luxu handi bat da idaztea, bere hitzetan. Azken hogeita bost-hogeita zortzi urteotan idaztetik eta komunikabideetatik bizi izan da. Bitan banatuta dauka bizibidea.

Lanbidez erizaina izan zen zortzi urtez, "instrumentista bezala aritzen nintzen kirofano batean". Gero Historia ikasketak egin eta irakasle aritu zen. Beraz, inoiz ez du bizibidea idaztetik atera.

"Behin saldu nituen, adibidez, antzerki obra baterako eskubideak; ordaindu zidatenarekin begiz jota neukan txaketoi bat erosi nuen, larruzkoa; propina horiek dira literatura, niretzat".

Arantxak behin baino gehiagotan pentsatu izan du erretiroa hartzeko garaiarekin. Eta bere bi lanbideak berak aukeratu dituen arren, badaki bere lanak bukaerarik ez duela izango. "Ahal dudan bitartean jarraitu egin beharko dut lanean". Badakielako lanik egin gabe ez duela diru sarrerarik izango.

Eta hala ere, ez dago bere bi lanbideak aldatzeko. Ezta bien artean bakarra aukeratzeko ere. Oso seguru esaten du norbaitek eskainiko balio idazteagatik ordaintzea, idaztetik bizi ahal izatea, gainontzeko guztia uztera behartuko balu, ez lukeela onartuko. Idazle badelako, "baina hori behar dut nire barrura begira lan egiteko, eta komunikabideak behar ditut kanpora begira, jendearekin harremanetan aritzeko". Eta biak nahi ditu. Beraz, idazle izateak ez dakar ezinbestean idaztetik bizi nahia. Ez idazle guztientzat, behintzat. Batzuek ezingo lukete, baina beste batzuek, ahal izanda ere, ez lukete nahiko