KALEAN EGUNERO EGITEN DUGU HISTORIA


2003ko otsailaren 02an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Tokian tokiko mikrohistoria lantzen ahalegintzen da Eusko Ikaskuntzaren Historia-Geografia saila, prozesu orokorra aztertzeko garaian garrantzi handia duelako jakiteak jende xumearen eguneroko bizitzan zer gertatzen zen. Horretarako, aldian aldiko jardunaldiak antolatu ohi dituzte. Duela gutxi, Portugaleten, «Soziabilitate guneak Euskal Herrian» gaia izan zuten hizpide. Soziabilitatea zer den eta gure artean zenbateraino dagoen ikertua jakitea zeukaten helburu. Eusko Ikaskuntzaren Historia-Geografia saileko partaide den Enriqueta Sesmerok Euskal Herriko mikrohistoria horren zati txiki bat gerturatu digu.

TABERNAN, ELIZAN...

Soziabilitatea, pertsona bakoitzak besteekin dituen harremanen multzoa litzateke. Harremanak gauzatzen direneko lekuetako batzuk, taberna, eliza, kalea, merkatua, batzokiak edota Ameriketako Euskal Etxeak izan daitezke. Taberna omen da adierazgarrienetakoa. "Taberna beti izan da Euskal Herrian, eta oraindik ere bada, ez ardoa edateko leku bat bakarrik -hori izan daiteke alderik arbuiagarriena-, soziabilitate gune garrantzitsu bat baizik", dio historialariak, azpimarratuz haietara beti joan izan dela jendea batez ere elkarrekin edatera eta elkarri gauzak adieraztera.
Eta hain zuzen ere, horregatik gonbidatzen omen da: han dago koadrila bat, sartzen da beste lagun bat, eta orduan koadrila horretakoren batek gonbidatu egiten du lagun berria. Ekintza horrekin, batez ere ohorearen parekatzea adierazten omen da; hau da, besteari aditzera ematen zaio, gonbidatzen bazaitut, eta zuk nire gonbita onartzen baduzu, ohoreari dagokionez, maila berdinean geratzen garela biok. "Eta badakigu ohoreak euskaldunontzako zernolako garrantzia izan duen beti! Bada, halako harremanen bidez indartzen da komunitatearen lotura", adierazi du Enriqueta Sesmerok.
Tabernan, gainera, tratuak ere egin izan dira -ekonomikoak eta bestelakoak, ezkontza tratuak, kasu-, edota bateren batek besteren batekin zeuzkan arazoak konpondu. Eta amaitzeko, tratua egina zutenaren seinale, elkarrekin hartuko zuten tragoren bat. Tabernak, bestalde, solasaldiak izateko eta ondo pasatzeko lekuak ere baziren, jakina. "Antzinako Erregimenean eta XIX. mendera arte, ez zegoen hainbesterainoko ezberdintasunik publiko eta pribatuaren artean -dio adituak-. Bizitza orokorragoa zen: zuk bazeneukan zure kultura, zure nortasuna eta jatorrizko bizimoldea, eta horixe zinen zu: izan, bazinen euskalduna; izan, bazinen arrantzalea, nekazaria edo nahi duzuna… Eta aldaezina zen kualitate hori, komunitatearen barruan gune berezia zeneukalako, horrek ematen zizkizun eskubideekin. Aberatsa bazinen edota xumea. Baita emaztea, zaharra edo umea bazinen ere".
Horregatik izan omen dira hain garrantzitsuak soziabilitaterako elizak eta hilerriak. Leku horietan adierazi izan da, nahiz hilik egon, pertsona batek komunitateko partaide izaten jarraitzen duela. Komunitate horrek bizirik dirau mendez mende.
Dantzalekuak, prozesioak, elizak, tabernak… komunitatearen lotura indartzeko gune aproposak izan omen dira beti. Baina ez horretarako antolatuak egoteagatik soilik, gizakien arteko harremanetan katalizatzaile bezala funtzionatu izan dutelako baizik. Haietara joatea erabakitzen zuenak, besteekin egotea bilatzen zuen. Han elkartzen ziren. Batzuetan gatazkak ere izaten omen zituzten, noski. "Baina hala da, gatazka eta kidetzaren artean osatzen da komunitatea», ondorioztatzen du Enriqueta Sesmerok.
XIX. mendean zehar, gizarte klaseak azaldu zirenean, beste mota bateko gizarte harremanak sortu ziren. Baina, orduan ere, nahiz eta aldaketa handia izan, gutxi gorabehera jokaera berbera izan zelakoan dago aditu hau, batez ere herri txikietan. Hirietan eta Barakaldo bezalako herri handietan, ordea, bestelakoak izan omen ziren kontuak, beste kultura batean hazitako jende multzoa azaldu zelako.
HARREMAN MOTEN UGARITASUNA.

Edozein dela ere aztertutako gune fisikoa, han eman daitekeen soziabilitatea inoiz ez omen da harreman mota bakarrera mugatzen. Prozesioetan, adibidez, normaltzat jo daitekeen harreman erlijiosoa eman zitekeen bezala, harreman politikoa ere ematen zen batzuetan. Eta batzokietara, edota Hego Ameriketako Euskal Etxeetara zihoan jendeak, kultur harremanak izatea nahiko zuen, baina baita harreman politikoak ere. "Guneak, helburu zehatz bat izan dezake, baina gero, horren inguruan, beste mota bateko harremanak sortu ohi dira beti. Eta horien guztien artean bizitzen du batek norbait bat izatearena: jeltzale izatea, edota Hego Ameriketan euskalduna izatea. Edo prozesio batean anaidi batekoa izatea. Izate horrek, batetik, besteekiko desberdintasuna azpimarratzen du eta, bestalde, lotura bat zu bezalakoak direnekin", zehazten du historialariak.
KENDU DIGUTEN KALEA.

Kalea omen da soziabilitatea bizitzeko galdu dugun lekurik inportanteena. Orain kotxeena dela dio Enriqueta Sesmerok. Prozesua ulergarriagoa egiteko, hainbat datu mahaigaineratzen dizkigu. Adibidez, antzinako baserrietan atari handiak eduki ohi zituzten, familiakoak eta auzokoak biltzeko, artazuriketan egiteko, kontu-kontari aritzeko eta abar. Baina, XIX. mendetik aurrera, hori guztia aldatu bide zen, burgesiaren eraginagatik. Geroztik baserriek ate txikiak baino ez zituzten eta bi familia bizi baziren bertan, kaleko etxean bizi balira bezala, bakoitzak bere atea zuen. Artazuriketa bezalako lanak egiteko ganbara edo beste lekuren bat izango zuten, baina beti barrukoa eta itxia. "Zergatik? Jendea kontaktuan jar ez zedin!" ziurtatzen du Sesmerok.
Burgesiak ezarritako eredua ez zen baserrietara mugatu, baina. Oro har, jende xehearen etxe guztietan eman zen, hauentzako etxeak askoz txikiagoak eta deserosoagoak egiten hasi zirelako. Gauzak horrela, duela berrogeita hamar urte inguru, etxeetan ezin omen zen bizi. "Jaio, maitasuna egin eta hil etxe barruan egin ohi ziren, baina ohikoa zen kanpoan bazkaltzea eta gosaltzea ere bai; afaldu besterik ez zen haietan egiten", dio adituak, zehaztuz eskulangintzan ari zirenek bertan egingo zutela lan, baina normalean etxeak txikiak eta estuak zirenez, ez zutela jendearekin eroso egoteko inongo aukerarik ematen. "Aberatsenek bazuten aukera hori, baina zenbat ziren horiek?", galdetzen du Sesmerok.
Halako egoeran, zeintzuk ziren jendearen soziabilitate guneak? Bada, batez ere lantokiak eta kalea.
Kotxerik gabeko kaleak zeuzkaten orduan, eta jendea lasai asko ibil zitekeen bertatik. Baita bizitzaren erritmoa askoz motelagoa zelako ere. Eta era guztietako harremanak ematen omen ziren kalean. Adibidez, batzuetan ezkontzak, kalean tratatzen omen zituzten. Eta norbaitek bere auzokoarekin arazoren bat baldin bazeukan, amorru biziz kalera irten eta hantxe "konpontzen" zuen zeratxoa, batzuetan errieta bizian, auzo horrekin egundoko sesioa izanik; besteetan, era oldarkorragoan, labankadaka, kasu.
Nolanahi ere, garai hartatik aurrera bukatutzat eman ei ziren XVIII. mendean guztiz ohikoak izan ziren etxebizitzen arteko eskailera ederrak eta jendearen arteko harremana ahalbideratzen zuten patio zabalak. Eta horrela iritsi gara gaur egunera, auzokoarekin hitzasperturen bat egin ahal izateko ia ataririk ez duten etxeetan bizitzera, eskailera zulorik ere ez duten etxe horietan bizitzera. "Igogailuak baino ez dituzte, jendea arin-arin joan dadin gorantz eta beherantz, aldamenekoarekin apenas harremanik edukita", nabarmentzen du Enriqueta Sesmerok.
Francoren garaian berriz, atari eta eskailera txikiko etxe multzoetan ez zegoen lonjarik. Horren arrazoia? Hauxe baino ez omen da: "Emazteak etxeetatik irten eta ez dakit noraino erosketak egitera joan daitezen. Horretarako denbora asko behar dutenez, ezinezkoa zaie beste lan bat edukitzea eta egiten duten lana etxe barruan egin beharko dute. Aukerarik ezean, bakoitza bere habian gerarazteko egina dago hori. Badirudi ezetz, baina horrelako neurriak politikoak dira. Soziabilitatearen aldeko edo aurkako neurri politikoak", dio historialariak.
MERKATU ZABAL HAIEK.

Horren adibide izan omen daiteke gaur egun merkatuekin gertatzen ari dena. Orain arte ezagutu ditugun merkatu zabal horiek, erosketak egin bitartean harekin edo honekin hizketan egoteko aukera ezinhobea ematen ziguten horiexek desagertzen ari dira eta trukean supermerkatuak eskaintzen zaizkigu. Azken hauek pasilo estuak dituzte, doi-doi orgarekin pasatzeko aukera ematen dutenak, eta musika ozen dago, erosleak lehenbailehen gauzak erosi eta bertatik alde egin dezan

Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Eguneraketa berriak daude