Lizarrietako eta Lizuniagako bentak, Ibantelliren magaletan


Berako herri gunetik abiatu gara, bertako eskola, institutua eta kiroldegiaren aldamenean dagoen aparkalekutik (35 m). Bertan, GR 11 ibilbidearen Bera-Elizondo etapa esplikatzen duen panel bat dago. Ibilbide horren seinale zuri-gorriei segituz, etxez etxe doan pista bat hartu dugu. Bidegurutze ugari pasa behar dira, baina ez dago galbiderik bidea seinalatua baitago. Malda gora etengabean, etxeak atzean utzi eta goiko garo zelaira heldu gara. Hemen ikuspegia zabaldu da; Bera herria goialdetik ederki ikus daiteke, bere bi guneekin: Bera herri gunea eta Altzate. Gora jarraituz, berehala heldu gara maldaren bukaerara, bunker zahar batek "apaindutako" gain borobildura: Santa Barbara (400 m). Jatorrizko izena Larrategaina du, baina Santa Barbararen omenezko ermita hemen zegoela eta, santuaren izenez ezagunagoa da.

Seinaleak utzi (gailurraren alboko pinudi zatarrean barneratzen dira), eta gain honetatik, ekialderantz pistan barna jarraitu dugu aldapa behera leunean, Meaka leporaino. Hemendik, berriro seinale zuri-gorriei kasu eginez, hurrengo gaina igaro (Sorokogaina, 357 m), eta Idoiako benta izandakora heldu gara zelaietan zehar. Eraberritzen ari diren baserria da. Hemendik behera, metro gutxitara dago Idoiako lepoa (270 m), baita Beratik datorren errepide asfaltatu estua ere. Ekialdera gorantz doan pistari heldu, eraikuntza batzuk pasa eta Lizuniagarantz doan bidea ezkerrera utziz, Lizarrieta leporaino pista segituz joan gara malda gora lehenik eta ordekan gero, Ibantelli mendiaren hegomendebaldeko mazelak zeharkatzen. Bidearen ezkerreko ertzean, eraikuntza batzuen hondarrak ikusi ditugu, Labeagako antzinako meategiak dira, Labeagako magaletan ikatz ugari baitago. Ingurune honetako beste meategiak bezalaxe, aspaldi utzia dago. Leku hau Babesleku Naturala izendatua dago.
Beratik bi ordu eta erdian iritsi gara lepora. Lizarrietan (440 m) Etxalar eta Sara elkartzen dituen errepidea, aduana zaharra, estatuen mugak garbiro adierazten dituzten karteltzarrak, baserri bat eta benta daude. Benta taberna moduan jarria dago, oroigarri denda ere bada; badira gauza erabilgarriak, barbakoa egiteko parrillak, aterkiak, gerrikoak-eta, badira ere, inguruotako bentetan ohikoak diren oroigarri arrotz samarrak, pontxo mexikarrak, ez-dakit-nongo paisaje bat irudikatzen duen koadroa, ezpata eta sableak... eta ohiko oroigarri txatxu folkloriko espainol horietakoak...
Gauza horiek guztiak utzi eta guk mendira jo dugu, Ibantelliren gailur aldea ezkutatzen duen laino artera. Idoiako lepotik ekarri dugun pistan ibili lehenengo metroak eta berehala, eskuinera hartu dugu beste bide bat, maldan gora. Garo zelaietatik igo gara, muga lerroan barna, bi gailur banatzen dituen leporaino, Lepoaundi (602 m). Bertan dago 39 zenbakidun mugarria, eta hiru udalerrien arteko muga: Sara, Bera eta Etxalar. Eskuinean duguna da gure mendia, Ibantelli. Ezkerrean dugun gain txikia Labeaga deitzen da (617 m). Hala ere, «Editorial Alpina»ren mapan, Ibantelliri Labeaga deitu diotela ikusiko duzu, nahiz eta gainerako mapetan (argitaletxe eta erakunde desberdinenak) Ibantelli deitu. Edonola ere, leku atsegina eta ederra da hau. Beste minutu batzuk gehiago, eta gailurrean gara (698 metro), Lizarrietatik ordu erdi pasatxoan. Postontzi bat dago bertan, arroka bloke batzuen artean. Larrun oso gertu ikusten dugu gure aurrean, iparraldean. Gauden lekua eta bere artean, Lizuniaga dugu, oinen azpian. Kontrako aldera, Atxuria. Dena den, gaur lainoak ez digu askorik ikusten utzi.
Atzera lepora itzuli gara, eta etorritakoaren kontrako aldetik jaisten hasi. Pintura urdineko seinaleak daude, beherantz zuzen doan bidea erakusten. Basoa gure ezkerrean dugula beti, eskuinerantz zuzentzen hasi da bidea. Hemendik Lizuniaga aldera zuzenean jaitsi daiteke basoan barneratuz, edo, erosoago joateko, bide onari jarraitu. Bigarrena aukeratu dugu nahiz eta luzeagoa izan. Ibantelliren iparraldeko maldak alde batetik bestera zeharkatu ondoren, bihurgune batzuk pasa eta bidegurutze nagusi batera heldu gara. Bost bide daude hemen; eta ezkerrera eta beheren dagoen bide laua hartu dugu. Sara eta Bera lotzen dituen errepidera irten gara, Lizuniaga baino pixka bat beherago, mugatik metro gutxira. Paul Dutournier-en oroimenezko harria dago hemen, errepidearen ertzean. "Paul Dutournier. 1910-1993. Sarako auzapeza, euskaldun abertzale baketsua, pottokaren laguntzaile, pottokarentzat mugarik ez", dio oroitarriak.
Errepidetik ibili ditugu Lizuniaga leporainoko hurrengo hamar minutuak. Jatetxe eta ostatu modernoa dago bertan (225 m). Ibilaldia luzatzeko aukera polita dago lepo honetatik: Kaprioko hegitik, Kondendiaga benta txiki zaharretik barna, Atekaleun gandorrera heldu eta hortik Larruneko gailurrera. Lizuniagatik 700 metro gainditu beharra dago.
Ostatuaren parean, errepidearen beste aldean, bada "Bera" adierazten duen seinale bat. PR 16 bidea da, pintura hori eta zuriz markatua. Oso bide ederra da tarte batzuetan. Honela heldu gara Garaitarreta auzoko lehenengo baserrietara. Kare-labe bat bada baserri hauetatik gertu, eta inguru hauetan gehiago ere badaude. Seinale zuri-horiei segituz, errepidera elkartu gara errota zaharraren eta Uxarrenea baserri ederraren parean justu. Errepidetik segitu dugu puska batean, eta berriro seinaleei kasu eginez, ezkerretara hartu etxe eta baserrien artetik doan auzo-bide lasaiago bat. Bidean zehar, inguru honetako baserri eta leku interesgarrien berri ematen duten panelak daude. Ordekan doan bide atseginetik, kontu kontari heldu gara Altzatera, eta azkenik, Berako erdiguneraino
Kare-labeak: zelaiak ongarritzeko, zomorroak hiltzeko, paretak zuritzeko...
Labe hauek XVIII. mendearen hasieran eraikiak dira. Gosete garaiak ziren, eta kare biziak simaurrez ongarritutako zelaien emankortasuna argiro hobetzen zuela aurkitu zen orduan. Kare-labeak kareharrizko harritzetatik gertu eraikitzen ziren; batzuk herriarenak ziren, beste batzuk pribatuak. Ekonomikoki indartsuen ziren baserriek kare-labe bat edo gehiago edukitzen zituzten; bestela, kare-labe bat baserri bat baino gehiagoren artean konpartitzen zen. Kare-labeko lana hain gogorra izanik (kareharria eta erretzeko egurra gurdietan garraiatu, kare-labeak behar bezala jarri, eta gau eta egunez zaindu, azkenik karea ateratzeko) karea baserri bakarrarentzako bazen ere, inguruko besteek lan horretan parte hartu ohi zuten, beti aritu behar izaten baitzuen norbaitek egurra sutara botatzen.

Karea hasieran poliki berotzen zen, 1.000 graduko tenperaturara heldu arte. Bospasei egun geroago, kareharri goria pixkanaka bolumena galtzen joaten zen, kare bihurtuta. Beste egun pare bat gehiago itxaron behar izaten zen hoztu eta labetik ateratzeko. Karea batik bat zelaiak ongarritzeko erabiltzen zen, baina bazituen ere beste erabilpen batzuk: baratzeko zomorro txarrak hiltzeko ere erabiltzen zen, fruta-arbolen enborrak zuritzeko, baserrietako paretak zuritzeko erabiltzen zen, desinfekziorako eta gaixotasunak ekiditeko ukuilu eta bestelako lekuetan karea zabaltzen zen, bestalde, karea, hondarra eta ura nahastuz morteroa lortzen zen, eraikuntzarako masa gisa erabiltzeko.
Azken kare-labeak orain dela 40 edo 50 urte piztu ziren. XVIII. mendean hain garrantzitsuak izandako eraikuntza hauetako ugari daude gure ingurunean. Asko pista berriak irekitzean suntsituak izan dira, erdi eroriak edo sasiak janak, edota zaborrontzi bezala erabiliak...


Azkenak
Inteligentzia Artifiziala
264 milioi euroren truke, Musken Grok adimen artifiziala Telegrameko erabiltzaileetan instalatuko da

Urtebetean Grok-ek Telegramen ibiltzeko aukera izango du, mezularitza enpresaren 1.000 milioi erabiltzailetan sartuko da eta horren truke 264 milioi dolar jasoko du. Pável Dúrov Telegrameko sortzaile eta jabeak baietsi du operazioa bere kanal ofizialean.


Tortura zantzuak izan arren, Raul Fuentesen kasua ez duela ikertu gogorarazi diote NBEtik Espainiari

1991n atxilotua izan zenean Espainiako Poliziak Bilboko Komisarian torturatu egin zuela salatu zuen Raul Fuentesek. Espainiako auzitegiek ez zuten salaketa aintzat hartu, besteak beste delitua preskribituta zegoelako. Orain, Nazio Batuen Erakundeko Torturaren Aurkako Batzordeak... [+]


2025-05-30 | Sustatu
Euskaraldiak Artazu herritik dakarkigun harribitxia

Sarean jarri dute "Belarribizi eta Ahoprest" laburmetraia, joan den igandean itxi zen 2025eko Euskaraldiaren aitzakiarekin Oskar Alegria zinegileak Artazu herrian udaberri honetan filmatu duen lana. Belarriprest eta ahobizi kontzeptuen gaineko... [+]


Jaurlaritzari “kezka” sortu dio EHUko Medikuntza Fakultateko euskarazko plaza berrien kopurua %60 murrizteak

EHUk, aldiz, azaldu du ezinezkoa dela hitz emandako 40 plaza berriak eskaintzea, ez baitute horretarako baliabiderik. Plaza berrien kopurua pixkanaka areagotzeko asmoa erakutsi du EHUk.


Donostiako Guardetxearen aldeko osoko bilkurako protestan gazte bat atxilotu du Udaltzaingoak

Tentsio uneak bizi ahal izan dira ostegun eguerdian Donostiako Udaletxeko udal batzar aretoan.


AEBek proposatutako su-eten akordioa “aztertzen” ari da Hamas

Proposamenak “hilketek eta goseteak” bere horretan jarraitzea bermatuko duela salatu du Hamasek, baina gehitu du zer erantzun aztertzen ari dela. Israelek proposamena onartu duela jakinarazi dute AEBek.


2025-05-30 | ARGIA
Gizon batek 13 urteko alaba hil du eta bere buruaz beste egin du ondoren, Bilbon

Bilbon, Larraskitu auzoan, familiaren etxean gertatu da. Eztabaida bortitz baten ondoren emakumeak etxetik ihes egin du eta Udaltzaingoari deitu dio. Udaltzainek alabaren eta aitaren gorpuak aurkitu dituzte etxean. Emakumea ospitalera eraman dute zaurien ondorioz.


Herrietako farmaziak despopulatzearen kontrako tresna izan daitezkeela uste du COFNAk

Nafarroako Farmazialarien Elkargo Ofizialak (COFNA) eta Nafarroako Gobernuko Lurralde Kohesiorako Sailak programa bat abiatu dute landa eremuko jendeak behar bezala hartzeko medikazioa.


Bunkerretik ihes egiteko manifestua

Heriotzak Eduardo du izena

  • Egilea: Formol konpainia (eta Ander Lipusen manifestua)
  • Non: Modelo Aretoan, Zarautzen, Literaturia jaialdia
  • Noiz: Maiatzaren 23an.

-------------------------------------------------------------

Bunker batean garatzen da antzezlana... [+]


2025-05-30 | ARGIA
Kerik gabeko eremu gehiago ezarri nahi ditu Espainiako Gobernuak: markesinak, campusak, terrazak...

Espainiako Osasun Ministerioa kerik gabeko eremu berriak ezarriko lituzkeen lege aurreproiektua eratzen ari da eta Hego Euskal Herriko lau lurraldeetan izango luke eragina. Eremu berri horien artean, tabernetako terrazak, unibertsitateetako campusak edo autobus-markesinak ageri... [+]


Bizkaiko Aldundiak Jaurlaritzaren ardurapean utzi du Bilboko itsasadarraren azpiko metroaren lotura egiteko aukera

Bilboko itsasadarraren ertz biak lotzeko ibilgailuentzako tunelaren proiektuagaz batera, Areeta eta Sestao lotuko zituen anezka-tren bat ere iragarri zuen Bizkaiko Foru Aldundiak 2022an. Orain, proiektua gauzatzeko ardura Eusko Jaurlaritzaren mendeko Euskal Trenbide Sareari... [+]


Atxondon hildako langilea “diru-gosearen” biktima izan dela salatu du AHT Gelditu!-k

AHT Gelditu elkartearen esanetan, AHTren obretan asteartean izandako heriotza bezalakoen atzean "esklabotza-baldintzak" eta "tratu arrazista umiliagarri eta iraingarriak" baino ez daude. Atxondoko Udalak gertatutakoa ikertu eta argitzeko eskatu du. AHTko obretan... [+]


2025-05-29 | ARGIA
Segregazioa hezkuntza
Ikastolen Elkartea: “Matrikulazioren kudeaketak ez du segregazioa bukatzeko balio”

Euskal hezkuntza sisteman haur zaurgarriak ondo integratzeko dekretua egin zuen Eusko Jaurlaritza Hezkuntza Sailak 2023ko maiatzean eta gaur haren balorazio oso kritikoa egiten du Ikastolen elkarteak: hark ez du balio izan segregazioa amaitzeko. Hainbat proposamen ere egin... [+]


Eguneraketa berriak daude