«ETXEAN EZ DUT SEKULA GERRARI BURUZKO PASADIZORIK ENTZUN»


2002ko uztailaren 21ean
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Oso aspaldidanik datorkigu gerrak dakartzan kalteen abisua, baina hala ere gehiago izan dira Euskal Herrian gerra ezagutu eta jasan behar izan duten belaunaldiak, haren zartadaz libratu direnak baino. Horregatik, beti du euskal jendeak gerraren bat gogoan, maizenik galtzaile izatea gertatu zaion sarraskiren bat. Izan ere, Bigarren Mundu Gerran bizirik irtetea lortu zutenez gain, 1936koan Francoren bandoarekin bat eginikoak senti daitezke garaile, horrelako gerra ankerretan norbaitek irabazlearen sentiera bereganatu badezake bederen. Baina askoz gehiago dira galtzaileak, orduko zauriak bihotzetan sakon errotuak dituztenak. Hain sakon, 66 urte beranduago oraindik itxi gabe dirautela, Xabier Mendiguren Elizegiren ipuin hauek agerian uzten duten bezala.

Zergatik hautatu zenuen 36ko Gerra ipuin hauen gaitzat?
Ez nuen erabaki; ez nuen pentsatu: «Liburu bat idatziko dut gerrako kontuekin». Lehendabizi "Aita Morlans itzuli da" izeneko ipuina jaio zen, inguruan entzuna neukan pasadizo batean oinarriturik idatzi nuen istoriotxoa. Eta gero, pixkanaka, gerrako pasadizo gehiago etorri zitzaizkidan gogora. Baina, berez, zaharragoa ere bada asmoa, zeren "Berriro igo nauzu" egiten ari nintzela, eduki nuen buruan. 1978an atxilotutako gazte batek, kartzelan hemezortzi urte pasa eta gero herrira bueltatzean topatzen dituen aldaketen istorioa kontatzen du nobela horrek, eta bere gurasoen garaiko gerra pasadizo batzuk tartekatzekotan egon nintzen, baina azkenean ez nuen egin, gehiegi barreiatzea iruditu zitzaidalako.

"Errautsen distira"n kontatzen dituzun istorio guztiak egiazko pasadizoetan oinarritzen al dira?
Nik neuk entzundako pasadizo batzuetan fijatu naiz, politak eta esanguratsuak iruditu zitzaizkidalako. Nahiago izan dut gertaera txiki batzuk kontatu, pasadizo horietan biltzen direlako beste milaka istorio txiki, bakoitzak bere inguruan izan dituen dramak eta esperientzia latzak.

Liburuan, 36ko Gerraren inguruan gutxi idatzi dela diozu.
Oraintsu arte! Oraintsu arte, diot, idatzi dela gutxi! Izan ere, hain justu azkenengo urte hauetan, dezente gauza atera da.

Lehendik ere gerra gaitzat zeukan makina bat idazlan ez al zegoen, bada, plazaratuta?
Euskaraz ez, ordea! Zergatik? Ez daukat erantzun ziurrik, susmoak baizik ez. Konturatu izan naiz euskal familiak, gerra dela-eta, bi sailetan bana daitezkeela. Ez frankista eta abertzaleen artean, beste ikuspegi batetik ari naiz. Euskal familiek, edo gerrari buruz asko hitz egiten dute, edota gerrari buruz hitzik ere ez dute esaten. Eta niri hitzik ere esan ez den familia batekoa izatea egokitu zait. Nire etxean ez dut sekula gerraren inguruko pasadizorik entzun, eta beraz, haurtzaro guztia gerraren ezjakintasun oso-osoan pasa nuen. Isiltasun horrek arrazoi asko izan ditzake. Akaso beldurra. Pentsatzea, zer lortuko dugu guk honetaz hitz eginez? Gauza onik ez! Eta, badaezpada, isildu... Ez dut esan nahi, gainera, isiltasuna beti bando batekoek gorde dutenik; berdin izan zitezkeen galtzaileen bandokoak edo irabazleenekoak, zeren azken batean, hura pasatu zen, eta askok, nahiago du ahaztu. Eta beste arrazoi bat deserosotasuna izan zitekeen. Gaur egungo zenbait guraso gazte ere, alabak edo semeak kalean manifestazio bat ikusi, norbait hil dutela jakin, edo torturaren kontrako kartel bat dela-eta, zergatik hura galdetzen dietenean, ziur naiz ez direla eroso sentitzen, nahiago luketela beste mundu lasaiago bat beren seme-alabentzat. Bada, garai batean ere, etxe batzuetan, deserosotasun hori izango zen. Beste batzuetan, berriz, asko hitz egin izan da. Baina idatzi, gutxi. Euskaraz ezer gutxi, oraintsu arte.

Irabazleen harrotasuna, galtzaileen iraina. Ez al dira konformistegiak zure pertsonaietako batzuk, "Biziak ez zuen txoria balio"koak, kasu?
Ipuin horretan egiazko pasadizo bat dago, baina manipulazio asko ere bai. Egiazkoa hauxe da: Telleria, "Cara al sol"eko musika konposatu zuen zegamarra, Gerra eta gero, Zegamako gizonik handiena izan zen, monumentu bat jarri zitzaion eta ez dakit zer; baina frankismoaren kontrako erresistentzia eta kontzientzia abertzalea garatu ziren neurrian, traidorerik handiena bihurtu zen, monumentuari lehergailu bat jarri zitzaion eta abar. Gero, orain dela urte batzuk, Zegamako Udalak pentsatu zuen zauriak ixteko garaia iritsia zela, eta aste kultural bat antolatu zuen Telleriaren inguruan, bere alde on eta txarrak pixka bat estaliz, edota haien gainetik pasaz, normaltasunez hitz egiteko gizon hartaz. Eta Koldo Izagirrek artikulu gogor bat idatzi zuen ARGIAn, esanaz, gutxi gora-behera, ahaz litekeela eta barka litekeela, justizia egin ondoren; baina oraindik hemen ez da justizia egin, eta beraz, ezin dugu normaltasunez asumitu Telleria. Eta artikulua bukatzen zen Koldo Izagirrek dituen esaldi polit horietako batekin: «Hurrena Telleriari jartzen diozuen monumentua zartatzen baldin badute, ez ibili bonba nork jarri duen galdezka, nik jarri dut-eta». Bada, garaitsu hartan egokitu ginen Koldo, Joxe Azurmendi eta hirurok, eta Azurmendik eskerrak eman zizkion Koldori artikulu hargatik. Esan zion: «Behar zen norbaitek hori esatea, baina nik ezin nuen, zeren nire aita, gizarajo bat, ez abertzale eta ez ezer, ez dakit zergatik fusilatu egin behar zuten erreketeak herrian sartu zirenean, eta herriko karlista batek eragotzi zien ekintza, ‘Hori nola fusilatuko duzue, bada!’ esanaz». Honaino, "Biziak ez zuen txoria balio" ipuinaren azpian dagoen benetako gertaera. Beste guztia fikzioa da. Azurmendiren aita fusilatzetik libratu zuena ez zen Telleria izan, Telleria, Gerra garaian, Madrilen egon baitzen. Eta bai, nik asmatutako pertsonaia txepel samarra da, nahi eta ezin batean bizi da, eta sentimendu kontrajarriak dauzka. Nire ustez, anbiguotasuna beti da literaturarako emankorrago jarrera garbiak baino. Eta nire ipuinetan anbiguotasun handiak daude. "Zapero, gogoan zaitugu"ko pertsonaiarekin gertatzen dena bezala.

Zapero aipatu duzunez, gure herrian zure pertsonaia horren tankerako asko egon ote da?
Ez zait iruditzen. Traizio baten kasua da, eta egon dira, noski. Ospetsuena, Talgoren asmatzailea izan zen Goikoetxearena, Bilboren Burdinazko Hesia antolatzen ibili eta gero, plano eta guzti frankisten aldera pasa zena. Beste kasu batzuk ere badira... Gero ZERUKO ARGIAN hainbeste idatzi zuen Jose Artetxerena, adibidez. Artetxe GBBekoa zen. Baina EAJko jendeak, gerra hasi zenean, zalantza handiak zituen, garai hartan ezker-eskuin banaketa oso zorrotza baitzen, eta erabakitzailea, ez zen ez klase borroka, ez nazio arazoa izaten, Elizarekiko jarrera baizik. Orduko EAJ oso elizkoia zen, karlistak-eta ere bai, eta sozialistak, anarkistak, komunistak eta horiek, berriz, kontrakoak ziren. Beraz, gerra zela-eta, EAJko jendea benetako kontraesanean sentitu zen. Irujo, Ajuriagerra eta horrelako batzuek oso garbi ikusi zuten zein zen beren tokia, eta harantz eraman zuten alderdia, baina Jose Artetxek, kontzientziako arazoak zirela eta ez zirela, inportanteago ikusi zuen Elizaren alde jarraitzea, eta eliztarren bandoa, berarentzat, Francoren bandoa zen. Horrelako batzuk izan ziren, baina ez dut uste gehiegi izango zirenik...

"Zapero, gogoan zaitugu" ere egiazko gertakizun batean oinarriturik dago?
Badu zer edo zer benetakoa, baina ez dut kontatuko, bateren bat mindu daitekeelako. Gainera, nik fikzioa egin nahi izan dut, hau da, libertatez jokatu, ipuin horretan eta besteetan.

Batzuetan galtzaileen alde jartzen zara, eta beste batzuetan irabazleen aldekoen jarrera ulertzen duzula dirudi.
Beno, nik pertsona bezala oso garbi daukat norekin identifikatzen naizen, baina nire liburuko protagonistak kontalariak dira, gaur egungoak, gerra geroztik jaiotakoak, gertaera zehatz bat nola-hala deskubritu eta hura arakatzen dabiltzanak. Gerraren aurrean jarrera bat dute, nire ustez egungo jende euskaldunak duen jarrera bakarra, baina gerra, gerra da, eta bere garaian jende asko egon zen bando batean eta jende asko bestean, eta bakoitzaren familia gerta zitekeen halako edo bestelako egoeran. Anbiguotasun hori ageri da ipuinetan.

Gerra giroaz gain, bada besterik zure istorio hauetan.
Bai, garai asko kontatzen dira. "Biziak ez zuen txoria balio"n, esate baterako, gerra baino lehenagoko kontuak, gerrakoak, 60ko harmarkada inguruko erresistentziaren lehenengo antolamendua, trantsizio garaia Iruñean, eta ETAren azkenengo su etena.

Gerra ondorenaren eragina oso handia izan zen?
Jakina. Gertatzen dena da garai batzuk askoz bortitzagoak direla, eta beste batzuk isilagoak: itxuraz ez da ezer gertatzen, ezin da ezer esan, eta noski, horrek uzten du bere zama.

"Antxiñako fotografixia"n azaltzen dena bezalakoa?
Adibidez. Hor agertzen den alarguna 50 urtetan egon da isil-isilik, bere sufrikario guztiarekin.

XXI. mendeko gazteei erreferentziak eman nahian idatzi al dituzu iragan mendeko gerra hari buruzko ipuin hauek?
Liburuaren sarreran galdetzen dut: «Nor kiskaliko du haren garra aspaldi itzaliak?». Eta erantzun: «Hala ere, haren erreak azkura ematen segitzen du». Dena den, pixkanaka, hura ahaztu egingo da. Izan ere, guri 36ko Gerrak oraindik asko esaten digu, baina karlistadak, adibidez, ez...


Azkenak
Makro-onurak, mikro-ondoezak

Hemengo politikariek haien diskurtsotan immigranteen etorreraren alde edo kontra egiten dute. Immigrante ez-zurien etorreraren alde edo kontra, noski. Beste mugimenduak ez dut uste gehiegi inporta zaizkienik, edozein alderditakoak izanik ere. Tronu altu-altu batetik begiratzen... [+]


AEBetako Defentsako inteligentzia zerbitzuko burua kaleratu dute, Iranen aurkako erasoetan Trumpi aurre egin ostean

Jeffrey Kruse buru zen Defentsa Departamentuko inteligentzia zerbitzuek eginiko txosten baten arabera, AEBek Irango gune nuklearrei eginiko erasoek ez zuten Teheranen gaitasun nuklearra "guztiz suntsitu", bizpahiru hilabetez atzeratu baizik. Trumpek, ordea, adierazi zuen... [+]


Irakasle plazen %17 hutsik geratu dira Nafarroako Bigarren Hezkuntzan eta Lanbide Heziketan

473 plaza eskaini dituzte eta 84 ez dira bete. Lehen Hezkuntzan, aldiz, ia lanpostu guztiak bete dira.


Inoiz izan ez zen osasun ituna: aukera galdua Osakidetzarentzat

Duela gutxi Eusko Jaurlaritzak bultzatutako "Euskadiko Osasun Ituna" izenekoaren porrota ez da anekdota politiko soil bat, ezta osasun-kudeaketan unean-uneko estropezu bat ere. EAEko osasunaren ikuspegi kolektibo, inklusibo eta benetan publiko bat galtzea politika... [+]


2025-08-26 | Josu Iraeta
Euskara, oldartu zaitez

Euskarak urte luzeetan ezaguturiko zapalkuntzaren ondorio larriak, frankismoaren errepresio itogarriak, baita gure hizkuntzarekiko erakutsi zuen jarrera erasokorrak ere, piztu zituzten herri honen euskaldungoaren kontzientzia eta oldarra. Eguneroko esperientziaren egoera larriak... [+]


Meatzaldea eta Ezkerraldea ez dira zuen zabortegiak

A zer zortea gurea! Inork nahi ez duen edozein industria-proiekturentzako puntu bero gogokoena gara gu! Ezkerraldea eta Meatzaldea, beti prest beste leku batzuetan gogaitzen duen guztia beso zabalik hartzeko. Petronor? Ederto. Lindane-hobi bat? Aurrera. Dorre elektrikoak gure... [+]


Gazara abiatuko da Global Sumud Flotilla, Euskal Herriko ordezkaritzarekin

Ontzidia abuztuaren 31n irtengo da Bartzelonatik. Euskal Herriko lau kide joango dira bertan, munduko beste 40 herrialdeetako solidarioekin batera. 


Dopina

Sentitzen dut, baina kosta egiten zait sinestea. Yeray Alvarez Athleticeko jokalariak analisi batean positibo eman izanak berriro azaleratu du kirolean existitzen den dopinaren inguruko eztabaida. Eliteko kirolean, hobeto esanda; eta horra hor auziaren gakoa. Kirolari... [+]


Gorpu bat aurkitu dute Nagoreko urtegian, Nafarroan

Herritar talde batek bainua hartzen zegoela gorpua aurkitu eta Polizia deitu zuen. Iruñera eraman dute gorpua autopsia egiteko, eta heriotzaren zergatia argitzeko. Gizonak 51 urte zituen.


Ukrainako Independentzia Egunean, Kievek eta Moskuk 146na preso trukatu dituzte

Arabiar Emirerri Batuen bitartekaritzarekin lortu dute preso trukea gauzatzea. Zelenskik adierazi du Ukrainak "askatasunaren alde" borrokatzen jarraituko duela, herrialdeak independentzia aldarrikatu zuenetik 34 urte bete direnean: "Bakea behar dugu, eta gure... [+]


Israelek Gazako Nasser ospitaleari eraso egin dio, eta gutxienez hemeretzi pertsona hil ditu, tartean lau kazetari

Gazako osasun zentro nagusia bonbardatu du Israelek. Hildakoen artean lau kazetari daude, Reuters, AP, Al Jazeera eta NBCkoak. 


Imanol (edo futbola gizartearen isla, beste behin)

Futbola herriaren opioa zela zioten batzuk; garrantzitsuak ez diren gauzetan garrantzitsuena dela pentsatzen dute hainbatek; kapitalismo basatienarekin lotzen duenik ere bada… Nire iritziz, gizartearen isla soila da; herritarron gabezia eta arazo askoren isla.

Ez zait... [+]


2025-08-25 | Thomas Barlow
Hizkuntzaren ertzetik erdialdera

Hizkuntzalari ospetsu José Ignacio Hualdek hiru joera nagusi bereizi ditu euskaldun berrien artean, batuarekiko harremanari dagokionez: euskalki biziko herrietan, gazteek etxean euskalkia darabilte eta eskolan batua; gaztelaniaz hitz egiten den hiriguneetan, gehienek batua... [+]


2025-08-25 | Haritz Arabaolaza
Irakasleon figura

Azkenaldian buruari bueltak ematen ari natzaio, hezkuntza publikoaren egoerari. Aurtengo ikasturteko greba garaiak pasa dira eta lan hitzarmen berria sinatu zela denboratxo bat igaro da. Irakasleoi, onerako eta txarrerako, garai hartako odol beroa hoztu zaigula esango nuke. Ez... [+]


2025-08-25 | ARGIA
Euskaltzale independentistak Behorlegiko kanpaldian bildu dira, Nafarroa Behereko EHEk gonbidatuta

Ez diote ezeri muzin egin nahi opor giroan: natura, aisialdia eta gogoeta izango dira ardatz Euskaltzale Independentisten Akanpadan, abuztuaren 25etik 31ra.


Eguneraketa berriak daude