Araba eta Gipuzkoako bide zaharretan: Artiako San Juan Benta

Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Oñatitik lauzpabost kilometrotara dago Araotz auzoa, Arantzazuko santutegirako bideko desbideraketa batean, hasieran oso estua den eta aurrerago zabaltzen den bailaratxo batean. Erliebe konplexuko ingurune hau eskalatzaileen eta espeleologoen paradisu txikia da. Nonahi kare-haitzezko pareta koskorrak ikusten dira. Panel txukun batek adierazten dio iritsi berriari eskalada-eskola ezagunaren sektore eta bide ezberdinak non lekutzen diren eta paretotan bizi diren hegaztien inguruko zenbait argibide eta informazio. Eta lur hauen guztien azpian, lehenengo begiradatik ezkutuan, leize eta haitzulo andana.

Gesaltza eta Arrikrutzeko haitzuloak mendi hauen erraietan gordeta daude. Gipuzkoako lurpeko galeria multzo handiena (13 kilometro baino gehiago) osatzen dute haitzulo hauek. Gesaltza eta Arrikrutzeko ahoez gain, badira beste bi, Jaturabe eta Hartzen Koba deituak. «Ihesi-ren jarraitzaile fidelek agian gogoan izango dute, orain dela denbora puska bat ARGIAren sail honetatik haitzulo hauetako batzuei egin genien bisita.
Eskalada-eskola eta pixka bat aurrerago jarraituta, errepidearen gainaldean dagoen harkaizpe baten hutsunean, Sandaili edo San Elias ermita dago. Itzuleran egingo diogu bisita.
Araotzera bertara iritsi gabe, lehenengo etxeetan autoa utzi (400 metro) eta bailararen hegi batean kokatuta dagoen Madinara igo gara oinez (525 metro). Hemen Jaturabe urtegitik datozen pintura zuri-horizko seinaleak (gaurko ibilbidearen zati handienean lagunduko gaituzte) topatu ditugu eta harrizko pista bihurtu da errepide txikia. Hor topatu dugu Madinako baserrietako bateko aitona paseatzen, zakurra lagun duela. Berari galdetu diogu bilatzen ari garen bentari buruz, eta kontatu digu duela 45 bat urtetik hona hutsa egon dela, eta berak, 80 urterekin, ez duela inoiz hor taberna edo ostaturik ezagutu ezta bere aitonari horrelakorik entzun ere; beraz, gutxienez, orain dela 200 urteko kontuez ari garela... Gizonaren argibideei jarraituz, aurrera segitu dugu.
Ote, laritz, pinu eta belardi txikien artean, Madinamendiren bizkarretik gora, berehala heldu gara tontor leun eta errazera (733 metro), Goikogañeta borda dotoretik pasaz. Berehala, malda eztietatik, Estepasakon deitu lepora heldu gara (719 metro). Izen bitxiak eztabaida eta txantxarako bidea eman digu: aitzina, baten batek lepoa pasa beharko zuela eta, norbaitek "ez dek pasako" esan ote zion... Beno, ez dakigu, baina halako hitz jokoetan ari ginela, mahai eta aulkiz hornitutako bertako atsedenlekuan egin dugu geldiunea. Bidegurutzean, seinale zuri-horiek ezkerreko pista hartzen dute, Gesaltza eta Arrikrutz alderantz. Itzulera hortik egingo dugu. Guk gorantz doan pista hartu dugu, eta bihurgune batzuk eginez, San Juango bentaraino bertaraino eramaten duena. Basotik, lasterbideetatik, joan daiteke arinago, seinale hori batzuei segituz. Garai bateko benta zaharraz gelditzen dena zutik dauden pareta batzuk besterik ez dira (790 metro). Behintzat pinudiaren belarrezko soilgune batean dago, sasiak jan gabe. Hemendik Arantzazu begizta daiteke. Arabako lurretatik Oñati aldera edo Arantzazura bertara zihoan bidaztiak leku honetan aurkituko zuen atsedena eta babesa beste garai batzuetan. Horma zahar hauek hitz egingo balute, hamaika istorio eta pasadizo kontatuko lukete...
Pistari heldu diogu berriz. Beti norabidez aldatu gabe, bihurgune itxi batean (zuhaitz batean pintura horiz adierazia dago) San Juan leporako bide zaharra hartu dugu. Pinudiak pagadi ederrari lekua eman dio, eta zatika, galtzada zaharraren arrastoak ikus daitezke. Bideak zuzen-zuzenean San Juan lepoaren ondoko mikeleteen etxeraino eraman gaitu, azken zatian basoa amaituta, goi-larreetan barna. Muga zaintzeko egindako eraikuntza honetaz ere, pareta zahar batzuk besterik ez dira geratzen. Iturri bat, Katilluiturri deitua, dago etxearen paretetako baten ondoan.
San Juan lepoa (1.034 metro) mikeleteen etxea baino metro gutxi batzuk goraxeago dago, mugarri batek hornitua. Belaze zabalez inguraturiko mendate hau bi probintzien arteko komunikabide garrantzitsua zen behinola, eta alde batera zein bestera galtzada zaharretik zehar ibiltzen ziren jendeentzat Artiako San Juan bentak bere egitekoa izango zuen. Mendi lerro honen beste aldean Arabako lautadako lurralde leunak aurkitzen dira, Barrundiako eskualdea hain zuzen ere, Gipuzkoako aldearen erliebe gorabeheratsuarekin kontrastea eginez. Oraindik gogoz ibiliz gero, gure ezkerrean dagoen Sekillaga (1.152 metro) mendiaren gailurreraino igo daiteke hemendik. Bertan, lurrean etzanda, iruinarri handi bat dago. Hemendik Zepoleku lepora jaitsita, Artiako tontorra ere gertu gelditzen da (1.177 metro).
Itzulerako bidea lepotik pixka bat ezkerrerantz igota hasten den bide batetik egingo dugu. Hasieran zuhaitzik gabeko inguruan eta gero basoan, bide zaharrak zuzen-zuzenean Artia Etxabolia deitu borda berritura eramango gaitu, eta hemen lehen utzi dugun pista topatuko dugu atzera. Igoerako bide beretik Estepasakoneko atsedenlekura heldu gara, eta bigarren geldialditxoa egin dugu. Indarrak berritu ostean, seinale zuri-horiei segitu diegu beherantz, eskuineko pistatik. Berehala, baso ederretik behera, bide zaharrera desbideratu gara, pinturak jarraituz. Seinaleak ugariak dira, norbaiten aburuz gehiegizkoak, beraz ez dago galera posiblerik. Berriro pinudian barna, errekaraino jaitsi gara honela, Arrikrutz haitzuloaren sarreraren inguruetaraino. Ezkerretara, sasi artean erdi galduta, harrizko bi zubi txiki eder ikus daitezke errekaren gainean.
Arrikrutzeko haitzuloaren parean dagoen baserrira iritsita (490 metro), bertaraino iristen den porlanezko bidea hartu dugu. Behean, gure ezkerrean, Arrikrutzeko aho ilun beltza suma daiteke eta bertatik lurpean ezkutatzen den erreka, gero Jaturabera urak eramateko. Berehala, ezkerrerantz eta beherantz egin dugu bidea utzita, egurrezko ateka batetik igaroz, behean ikus daitekeen errepidearen bila sigi-saga, eta Araotzera doan errepidearen bihurgune itxi bateraino jaitsi gara. Jada asfaltoan, Araotzeraino itzultzea besterik ez da geratzen.
Seinale zuri-horiak, Jaturabe presaren parean, gure ezkerrean dagoen Madinarantz zuzentzen dira. Beraz, ibilbidea burutzeko beste aukera bat Araotzetik abiatu ordez Madinatik bertatik hastea da. Dena dela, Madinarako errepidea arrunt estua eta malkartsua da, eta guk nahiago izan dugu autoa behean utzi
Sandaili ermita
Araotzetik gertu haitzulo baten barruan eraikitako ermita bitxia dago: Sandaili edo San Eliasen ermita. Bertara Araotzera doan errepidetik abiatzen den bide batetik irits daiteke. Ermitaren eraikuntza xumea da, eta tradizio handiko lekua da. Bertako festa eguna San Juan egunaren ondorengo igandea izaten da, ekainaren bukaera aldera. Gainera, Sandailira erromes joan izan dira haurra izan nahi zuten emakumeak, dirudienez, haitzulo honetako urak emankortasuna emateko gaitasuna baitzuen.
Asko dira Sandailiren inguruko kondairak. Manuel Lekuonak jasotako batek zera dio, San Elias Narbaxan jaioa zela, eta handik bertako herritarrek bota egin zutela, haien bizioak zirela eta kexatzen zelako. Harrikatu egin zuten, eta honela, haitzulo honetan gorde zen, ermitau moduan bizitzeko. Iñaki Zumalderen «Historia de Oñate»-n jasotako beste istorio batek dio San Eliasen irudia araoztarrek Narbaxako elizatik lapurtu zutela, botere magikoak zituela uste baitzuten. Urte luzeetan zehar, Arabako herrietatik jende asko etorri izan da lehorte garaietan Sandailiri euria egin dezan eskatzera


Azkenak
Hiru eguneko greba abiatu dute berriz Gipuzkoako erresidentzietako langileek, manifestazio jendetsu batekin

Lurraldeko erresidentzietan eta eguneko zentroetan 5.000 langile daude, eta horietako %40k borondatezkoak ez diren kontratu partzialak dituzte. Aldundiari dagokion ardura hartzeko eskatu dio ELA sindikatuak.


2025-07-10 | Gedar
Justizia Aranarentzat plataforma aurkeztu dute Bilbon, Poliziaren inpunitatearen eta abusuen aurka

Kasuan "inpunitatea gailendu ez dadin" egingo du lan, "Poliziaren berezko izaera salatzearekin batera". Hiru aldarri zehatz egin ditu: foam balak eta jaurtigaiak debekatzea, polizien identifikagarritasuna bermatzea, eta brigada mugikorraren desegitea.


2025-07-10 | Jauzi Ekosoziala
Norabidea aldatu

Garraioaren sektorea da gaur egun Euskal Herrian berotegi efektuko isurketen erantzule nagusia (%35), energia gehien kontsumitzen duena (%47) eta petrolio kopuru handiena erretzen duena (%74). Gainera beste sektore batzuetan isuriak apurka-apurka murrizten diren bitartean,... [+]


100.000 lirateke Gazan Israelek hildakoak, Britainia Handian plazaraturiko ikerketa baten arabera

Ikerketaren arabera, gutxienez 75.200 lagun hil zituen Tsahal armada sionistak 2023ko urriaren 7az geroztik eta 2025eko urtarrilaren 5a bitartean: tokiko agintariek epe berean zenbatutako 46.000 hildakoak baino %40 gehiago. Horrez gain, une berean, 8.540 lirateke gosez, hotzez... [+]


2025-07-09 | Ahotsa.info
Familiek 47 urteko zigorgabetasuna salatu dute Germán Rodriguezen eta Joseba Barandiaranen hilketen ostean

2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]


Koldo Garcíaren ibilbidea PSOEtik harago: jipoiak, PPren indultua eta Guardia Zibilaren babesa

2011n PSNren zerrendetan agertu aurretik, ustelkeria kasu batengatik auzipetutako Koldo García barakaldarrak eduki zuen ibilbidea argitara atera du Directa hedabideak: besteak beste, zabortegi bateko segurtasun zaindaria zela pertsona bati emandako jipoia edota... [+]


Netanyahuk eta Trumpek berretsi dute aurrera doala Gazako bi milioi palestinarrak kanporatzeko duten plana

Azken 24 orduetan Trumpekin bigarren aldiz bildu da Netanyahu, eta Etxe Zuriko maizterraren bulegoan ordubete inguruko solasaldia izan dute. Ondoren kazetariei eginiko adierazpenetan, Israelgo lehen ministroak adierazi du Gazan duten "kanpaina militarra" ez dela... [+]


Pandemia zaharrenaren jatorriaz

541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.

Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]


Langileak vs. makinak

Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]


2025-07-09 | ARGIA
Etxebizitza erosteko Jaurlaritzaren abala azken buruan “diru publikoa banketxeei” ematea dela kritikatu dute LABek eta EH Bilduk

18 eta 39 urte arteko herritarrei lehen etxebizitza erosten laguntzeko Eusko Jaurlaritzak berak finantzaturiko abala iragarri berri duen honetan, soluzioa ez dela hori kritikatu dute bai LABek, bai EH Bilduk. Dagoeneko dauden eraikinak aprobetxatu eta prezioak jaitsi ordez,... [+]


Rakel Etxebarria. Irrintziaren transmisio ez-etena
“Nik neure irrintzia egiten dut, aita-amei ikasitako zantzoa”

Irrintzi bat entzun da, mendi tontorrean… Eta balizko tontorra Gorbeiako gurutzea bada, baliteke –bazitekeen, garaian– irrintzilaria Rakel Etxebarria izatea. Irrintzia han eta hemen, “zantzoa” da Arratian, hala Orozkon nola Zeanurin. Gurasoei... [+]


Sánchezen plana ustelkeriaren kontra: kontrol gehiago, zigor handiagoak, eta aldaketa “kulturala”

Espainiako presidente Pedro Sánchezek Madrilgo kongresuan aurkeztu du ustelkeriaren kontra bere plana, Santos Cerdán auziaren ondorioz oposizioak estu hartu ondoren. Bost atal nagusitan banatu du eta ELGA erakundeak gainbegiratuko luke kanpotik, betetzen ote den... [+]


Eguneraketa berriak daude