Lizarra-Garaziko Akordioaren garaian «Identitate zibiko berria sortu beharra» aipatu zenuen orriotan. Akordioak ez zuen espero zen bakea ekarri. Akordio haren porrota iragarrita al zegoen?

Neurri handi batean bai. Lizarra-Garaziko Akordioaren arazoa abertzaleak bakarrik izatea izan zen. Abertzaletasunetik kanpo ez zegoen funtsezko inor. Bakearen eta amnistiaren truke ETAren tregua eskaintzen zen, abertzaleek eskainia, baina ez gizarteak.

Ez dakit identitate zibiko hori sortzeko nazionalismoa gainditu beharrik dagoen, nik ez dut horrelakorik sekula esan, nahiz batzuek berehala horrela ulertzen duten. Hori ez da nik esandakoa. Nik era guztietako planteamenduak daudela esaten dut: dela euskal abertzaleena dela espainol abertzaleena -horrelakorik legokeen neurrian- edota beste inorenak. Eta, pensatzen dut, elkarrekin bizi eta gizarte osatu ahal izateko, inork ez duela bere burua ukatu behar. Aitzitik, hauek guztiek herriaren eta gizartearen ordezkari bakarrak izateko pretentsioari uko egin behar diote; esklusibotasuna da ukatu beharra dagoena. Zentzu honetan, identitate zibiko berri bat sortzeko ez da abertzaletasuna gainditu behar, abertzaletasunak eduki dezakeen gizartea ordezkatzeko esklusibotasun hori baizik.

«Euskal Herria» eta «estatuaren arteko gatazka». Zein da euskal «arazoa», zein euskal «gatazka»?

Hori esanda nahikoa zehaztu dugu. Herri honetan dauden indar batzuk estatuaren kontra, baina ez Euskal Herria estatuaren kontra. Orduan, zer da euskal gatazka? Nik zer gatazka daukat? Ez dezagun Euskal Herria kolektiboaz hitz egin, pertsonez baizik. Nik gatazka bat daukat, norekin?

Bada gatazka jartzen didatenekin, ETArekin. Hitz egin dezagun zehaztasunez, jende asko mehatxatuta dago, bere bizitza arriskuan dago, bere askatasuna ezin baliatuz, beldurra bere eguneroko gauza izaki. Beraz, gauza serioa da. Orduan, hizkuntzak oso gauza zehatza izan behar du, ezin gaitezke ibili hitz orokorretan.
Euskal Herriaren -definizio hori zer den zer ez den zehaztu beharko litzateke, beraz- eta estatuaren arteko gatazkaz hitz egin daiteke, baldin eta euskal gizartearen barruan dagoen gatazkaz hitz egiten bada. Bestela ez dauka zentzurik. Gatazkak dituen bi alderdietaz hitz egiten da edo bestela gatazka hitzak ez du zentzurik.

Arazoa da, arazo bera planteatzean. Planteatzen dena ez da horrenbeste gatazka dagoen edota berau nola gainditu, zenbaitek subjektu bakarra onartzen dutela baizik. Ezker muturreko abertzaletasunaren bidetik -eta beste askok ere bai- subjektu bakar bat dagoela planteatzen dute, eta subjektu horren eskubideak onartu behar direla. Beste batzuk, aldiz, pentsatzen dugu arazoa ez dagoela eskubideak dauden edo ez, baizik eta nori atxikitzen zaizkion eskubide horiek, zein da eskubide horien subjektua izan daitekeena eta nola eraikitzen da subjektu hori.

Bada, bakoitzak dauzkan nazio kontzeptu itxi horiek gainditzea, bere esklusibotasuna gainditzea.

Zein etxetan?

Niretzat ere besteak etxea dira. Oso kontuz ibili behar da, berehala, konturatu gabe, gaur egun nazioa osatzeko egin behar ez dena egiten baitugu, hau da, hiritarren erdia etxetik kanpo uztea.

Hitz egitean planteamendu errazak egiten ditugu, konturatu gabe. Zergatik daude arazoak etxea deitzen dugun horretan? Hain zuzen esklusibotasunari uko egin nahi ez zaiolako. Ez dago beste arazorik, eta hori gainditzen ez den bitartean ez dago naziorik.

Ez dakit zapuztua dagoen edo ez. Zenbait ibiliko dira berriro ere horrelako zerbait egin nahian, asmo bezala ez dago baztertuta. Hainbatentzat -zuk esan duzun bezala- hori da lehen pausoa, bigarrena emateko. Lehen pauso hori ematen baldin bada bestea ez dela emango iruditzen zait. Lehen pauso hori emateak, finean, «hau gure etxea da» esan nahi du, eta etxe horretan ez da inor gehiago sartuko. Orduan, duda egiten dut hori lehen pausoa ote den eta pausoak berak lehena izan behar ote duen. Nik zalantzak ditut horren inguruan. Azken batean, euskal gizartean bizi diren euskal hiritar bakoitzaren garantia abertzaleen arteko pluraltasunean datza. Abertzaleen artean pluraltasunik ez dagoenean «hau da etxea» esateko joera dago, eta honetara etorri beste aukerarik ez duzue.

Argi eta garbi, subjektu homogeneoa osatzen baldin bada ez da naziorik izango, hori da euskal gizartean daukagun arazoa. Subjektu homogeneoa lortu nahi baldin bada, akabo euskal nazioa, nazio elbarri edo eri bat izango da. Hemen dagoen subjektu politiko instituzionala EAE da: Eusko Legebiltzarra, Eusko Jaurlaritza eta hauen baitako Foru Aldundiak dituena. Hori horrela da, subjektu politikoaren aniztasuna islatzen duelako.

Hasteko, oraindik ez dago erabakirik. Espainiako Gobernuak lege asmo bat planteatu du, lege asmo horrek oraindik parlamentura bidea hartu behar du, iristen bada ez dakigu nola aterako den, ateratzen denean, azkenean, norbaitek legea aplikatu dadin eskaera egin beharko du, eskaera hori auzitegi batera joango da eta han erabakiko da. Legea eginda balego bezala hitz egiten ari gara, baina prozedura bat dago aurrena, eta erabakia hartzen denean, prozedurak markatuko du bidea, eta hori bukaerara iristen denean, erabakiren bat izango da edo ez.
Zehaztasun hori egin behar da, oso gauza serio batez ari baikara. Izan ere, artean, jende batzuk beldurrak airean bizi baitira gizartean, bere askatasuna eta ondasunak mehatxatuak dauzkatela, hori da eguneroko praktika.

Iritzia zein da? Iruditzen zait sistema demokratiko batean posible izan behar dela alderdi politiko bat legez kanpo uztea. Europako hainbat sistema demokratikotan hori arautua dago eta inork ez luke sistema horiek demokratikoak ez direnik esango. Alemaniako Konstituzioan idatzita dago alderdi politiko bat, baldintza batzuen barruan, legez kanpo utz daitekeela. Alemaniaren historian KPD (Alemaniako Alderdi Komunista) alderdia izan zen aurrenekoa. Bertan adostasun oso zabal batekin onartuta dago. Eta ez da ideologia komunista, nazia edo bestelakoa izateagatik, baizik eta indarkeria erabiltzeko joeragatik edota berau erabiltzen dutenekin alderdi batek izan dezakeen gertutasunagatik. Teorian ez zait ezinezkoa iruditzen. Jakina, horretara iritsi ahal izateko oso kontuz ibili behar da. Prozedurak nork eraman ditzakeen, erabakia nork hartu behar duen eta zein testuinguru politikoan eman behar den oso ondo planteatu eta zehatz-mehatz eztabaidatu behar da aurrena.

Madrileko Gobernuak planteatzen duen lege asmoa alderdi baten botoekin bakarrik aterako balitz, oso bide ezkorra irudituko litzaidake, ez litzateke eraginkorra, ez dut bide egokia denik uste. Gauza hauek guztiak kontu handiz eta gardentasunez eztabaidatu behar dira. Adostasun politiko zabal bat egon beharko luke, zabala diot, adostasun oso batera iristea ezinezkoa delako. Eta hori eman ondoren ikusi egin beharko da, politikoki egokia den edo ez.
Batasunari dagokionez, badauzkat zalantza batzuk legez kanpo uzteko. Baina, baldin eta aurreko baldintzak beteko balira -oso hipotetikoak, eta badirudi nik aipaturiko baldintzak ez direla beteko-, aukera aztertu beharko litzateke. Zalantzak ez zaizkit sortzen baldintzak egokiak ez direlako edo jarrerak erradikalizatuko direlako. Zalantzak sortzen dizkit demokrazia horretan bizitzeak, zenbait jokabide politiko instituzionalki babestuak egoteak.

PPk egiten duen Espainiako Konstituzioaren irakurketa ez zait gustatzen, Espainiako Konstituzioaz beste irakurketa bat egin daiteke, Konstituzio guztiak bezala, eraldatu daiteke, eta PPk esaten badu ez duela ukitu nahi, ez zait ondo iruditzen. Baina, uste dut, PPk egiten duen irakurketa Konstituzioaren barruan dagoela baita ere. Konstituzioaren irakurketa zabalago bat egin beharko luke eta zenbait aldaketa burutzeko prest egon, hartara, Estatutua bermatua atera liteke. Alegia, Estatutua hobeto garatu eta gauzatu liteke. Baina, hori bizitza politika normalaren barruan dago, eztabaidak bideratzeko mekanismoak daude, batzutan irabazten da eta beste batzutan galdu. Politikaren normaltasuna arazoak eta diferentziak izatea da. Beste gauza bat da, arau guztietatik kanpo, biolentzia erabiltzea ideia batzuk inposatzeko