BERTSO ENTZIKLOPEDIA
aurre egingo dieten hedabide independenteak
«B» irakurlea akademikoagoa litzateke, hemengoa bizi duena, hemen zer dagoen jakin gabe.
Izan ere, ahozkotasuna oso modan dago, batez ere Estatu Batuetako doktore tesietan. Baina bere teoria orokor denak ipuin kontalari balkaniko eta afrikarretatik bakarrik ateratzen dituzte. Ahozkotasuna ikertzen badute ere, ez dute bertsoa ezagutu ere egiten.
Bertsozale Elkarteak liburuaren ingelesezko eta frantsesezko itzulpenak ahozkotasunean aditu diren pertsona jakin batzuei bidaliko dizkie. Liburuaren egileetako bat den Joxerra Garziak ziurtatzen duenez, «konfiantza dugu, irakurtzen badute etorriko direla kasu hau ezagutu eta ikertzera». Eta zera gaineratzen du mingots: «Kanpoko adituak ikertzera badatoz, bertako erakunde batzuek, unibertsitatea esaterako, hasiko dira bertsolaritza ikergai gisa kontuan hartzen».
Bertsolaritzaren argazki konplexua osatzeko, funtsezko hiru pieza lotu ditu liburuak.
Jon Sarasuak enigma handienetako bati erantzuna aurkitu dio: «Hementxe gaude, hementxe gaude» hasten dira lau bertsotatik zortzi, eta behingoan non arraio gauden aztertu du. Alegia, bertsolaritza gizartean zer den. Denon bistan dagoenez, badirudi berea dela lanik errazena. Baina sarri ohituraren ohituraz ikusi ere egiten ez ditugun gauzak azaltzea egiten da zailen. Bertsolaritzak mugimendu gisa zer apustu egin duen, zer bidetatik jo duen ere azaltzen du.
Andoni Egañak erantzun dio bigarren enigma handi bati: «Ari naizela, ari naizela» kantatzen duelarik, entzule denen jakinmina izaten da, «Zer demontre ari ote da pentsatzen?». Egañak txapela erantzi, eta burua ireki du bertsolari baten burmuinetan zer egosten den ikus dezagun. Gaia entzuten duenetik bertsoa kantatu arte zer gertatzen den azaltzen du.
Joxerra Garziaren lana izan da bertsoa zer marko teorikotik aztertu daitekeen tajuzkoen azaltzea. Erretorika klasikotik, alajaina.
Bertsolaritzaren puzzlea osatuta, irudiak agertzen du bertsolaritzaren mapa orokor bat. Baina orain arte mapa horretako txoko bakoitzari buruz oso gutxi ikertu izan da.
Bertsozale Elkartea ari da bertsolaritzaren mapa osatu nahian. Joxerra Garziak iragarri duenez, «orain arte esan diren gauza guztiak kokatu nahi ditugu mapa horretan. Bakoitzak lantzen duen ikergaia zer eremutan kokatzen den ikusi, eta lan horren pasarte interesgarrienak gehitu. Horrela, gai zehatz bati buruz gehiago jakin nahi duenak jakingo du nora jo».
Etorkizuneko Livingstonek izango dute, beraz, bertsolaritza ikertu eta deskubritzeko maparik.
Harrigarria bada ere, gazteleraz idatzi zuten lehenengo liburua, eta ondoren euskarara itzuli. Bi arrazoi bota ditu Joxerra Garziak. «Hasteko, arrazoi praktikoagatik: itzulpenak gazteleratik egingo zirelako, eta berandu genbiltzan. Bestetik, ikusten genuelako gazteleraz idazte hutsak eskatzen zigula urruntzea barrutik bizi dugun egoeratik. Hori oso ondo etorri zaigu, eta uste dut denbora faltarik ez bagenu ere, hala egin beharrekoa zela».
Eskizofrenia horrek, ordea, bere ordaina dakar: «Aitortu behar da, euskarazkoa egiterakoan agian gehiegi lotu gatzaizkiola gaztelerazko testuari».
Nola esaten duzu «bertso saio» erdaraz? Ez da, ez, lan makala izan beste hizkuntzetako hitz baliokideak aurkitzea. Horrela aukeratu du erdal terminologia bertsolaritzako «Euskaltzaindiak»: erdarazko hitza badagoenean, hura hartu eta kito. Esaterako, errima «rima» da besterik gabe.
Beste hitz batzuek, talka egiten dute une honetan bertsolariek ematen dioten zentzuaren eta literaturan duen zentzuaren artean. «Puntua» hitza, esaterako, gazteleraz errimaren parekoa da, baina bertsolarientzat silaba jakin batzuez osatutako unitate bat. Talka horretan beti egin dute hemen ematen zaion zentzuaren alde, ohar baten bidez azalduz hitz horrek bertsolaritzan zer esanahi berezi duen.
Gaztelerazko inprobisadoreek, trobadoreek, erabilitako terminologiatik ere hartu dituzte hitzak: "punto corrido" puntukako saioaren kide izan daiteke.
Eta erdal hizkuntzei ere egin die ekarpenik liburuak: ‘poto’ hitza, esaterako, euskal label eta guzti sartu dute
«Ulertzen ez den bat-bateko bertsoa ez da bat-bateko bertso on bat, gerokoan, paperera bihurtu eta irakurtzerakoan, testu horrek berak hunki gaitzakeen arren. Halatan, bat-bateko bertsoen dentsitate poetikoa guztiz mugatzen du bertsolariaren gaitasunak ez ezik entzulearen harrera-gaitasunak ere». 205.orr.
«Bertsolarien arteko esaera batek dioenez, ongiegi kantatzen duena ezin daiteke bertsolari ona izan. Bertsolariak ezin du bere burua doinuaren barne erritmoaren mendean utzi, berak ezarri behar dizkio doinuari une bakoitzean komeni diren erritmoa eta etenak». 225.orr.
«Euskal Herriko eskola sistemak gaitasun erretorikorako tresna ezin hobea duke bertsolaritza.» 231.orr.
«Komunikazio zirkuitu alternatibo gisako bat da bertsolaritza, aktualitateari hausnarraldia ematen dion eremu bat.
Hausnarraldi hitza ez dago gaizki hautatua, iradokitzailea da. Hausnartzea zera da bere lehen zentzuan: murtxikatu gabe irentsitako belarra urdailetik berriz ahora ekartzen du behiak, eta han lasaiki murtxikatzen du bere ahoko zukuekin ondo nahastuz ostera irensteko. Gaur egun mendebaldeko hiritarrak hedabide masiboetatik berebiziko informazio kopurua irensten du, eta gizaki (post) modernoaren ezaugarrietako bat informazio interesatu hori guztia digeritzeko ezintasuna da. Informazio horren zati bat umore tonuan edo klabe pertsonal nahiz poetikoan hausnartzeko aukera txiki bat eskaintzen du bertsolaritzak.» 60.orr.
«Bertsolaritzak gaurkotasunean bizitzeko apustua egin du, gaurko errealitatean eta biharkoan. Non dago moldatzearen eta nortasunaren arteko oreka puntua? Galdera horrek badu erantzun bat bederen: jarrera sortzailea. Bertsolaritzari ere senak hori esaten diola dirudi». 63.orr.
«Paradoxa badirudi ere, bat-batean aritzea oso ongi planifikaturiko ekintza da. Bertsolariak bat-bateko bertsogintzaren arauak bereganatu ditu oso. Ohitu da inguruko orori begia eta belarria itsasten, ikusia eta entzuna buruan gorde eta buruan ordenatzen, bat-batean aritu behar duen unean baliagarri gerta dakion. Azken batean, bertsolariarena, pilatze eta hornitze lana da lehenik eta behin. Jakineko kontua da erabat bat-batekorik ez dela». 80.orr.
«Bertsolariak ez du sekula nahi duen huraxe esaten. Esaten du, neurri batzuen barruan eta buruan bildu dituen errima-hitzekin une jakin batean esateko gai dena. Badira bertsolariak aldiz, neurtu eta errimatzeaz gain, argitasun une batzuetan esan nahi luketenera asko hurbiltzen direnak». 93.orr.
3«Neurtuz eta errimatuz kantuan ari den hura bertsotan ari da. Baina hori baloiari ostikoa jotzen dakienaren kasu bera da. Handik futbolari bat egitera tarte handia dago. Bertsolariaren gaitasun teknikoak ez dira gaitasun tekniko baino. Adierazten dituen edukietan datza entzulearengana iristeko ahalmena.» 100.orr.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.
Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]
Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.
-------------------------
Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]
Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.
Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.
Gasteizen igandean eginiko agerraldian, Txosnak. Gureak, denonak dinamikako kideek gaitzetsi dute txosnak ez direla enpresen gisara tratatu behar: "Gure ospakizunak edukiz hustu nahi dituztenen kontra, konpromisoaren, aniztasunaren eta autogestioaren alde egiten... [+]
Urtero legez, hitzordua izan dute igandean Sare eta Etxerat elkarteek Hego Euskal Herriko 11 hondartzatan. Euskal preso, iheslari eta deportatuak etxeratzearen aldeko aldarriak egin dituzte.
Bahituen "egoera larriaz" eztabaidatuko dute biltzarrean egongo diren herrialdeek, Danny Danon Israelek Nazio Batuen Erakundean duen enbaxadorearen arabera. Hamasek adierazi du bahituek osasun arreta jasoko dutela baldin eta Israelek Gazara laguntza humanitarioa... [+]
Euskal diasporaren Boiseko Jaialdiaren testuinguruan, Etxepare Euskal Institutuak eta AEBetako euskal erakunde NABOk euskararen irakaskuntza sustatzeko akordioa sinatu dute. Hori horrela, AEBetako Euskal Etxeek euskara "sustatuko eta trinkotuko" dute, eta Jaurlaritzak... [+]
Etxe pareko lokala itxita, obretan, zerbait berria irekiko dutelako susmoa. Ez da izanen mertzeria bat, ez eta loradenda bat. Kasurik onenean taberna bat, ohikoa, auzokoa, eta txarrenean gastrobarra edo specialty cafe bat. Ez duzu dirurik bost euroko kafea erosteko. Ez duzu... [+]
"Gure herria izugarrizko irabazi-iturria da turismotik negozioa egiten dutenentzat. Bertako langileok, berriz, horren albo-kalteak jasaten ditugu: miseria eta esplotazioa", seinalatu dute mobilizazioa deitu duten Kontseilu Sozialistak eta Etxebizitza Sindikatu... [+]
Zer: “Requiem (s)”. Ballet Preljocaj.
Koreografia: Angelin Preljocaj.
Eszenografia: Adrien Chalgard.
Argiztapena: Éric Soyer.
Jantziak: Eleonora Peronetti.
Bideoak: Nicolas Clauss.
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren... [+]