«TRAIZIOA EGIN DIOT MEMORIARI»


2002ko otsailaren 17an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Hitzak soberan erabiltzea ez zaio Iban Zaldua idazleari oso eraginkorra iruditzen, eta berak eraginkorra izan nahi duenez, makina bat narrazio labur argitaratuak ditu dagoeneko. Ipuinlaria dugu Iban Zaldua, beste ezer baino lehen: «Ni ez naiz oso arnas luzeko idazlea», esan ohi du, azalpen gisa-edo. Horrez gain, beti erronka berriren bati erantzuteko gogoz dagoenez, literatura ahalik eta dosi txikienetan destilatzen saiatu da Erein argitaletxearen eskutik plazaratu duen "Traizioak" ipuin bilduman, oso kontzentrazio altuko txupitoak eskainiz, hiperlaburrak gehientsuenak, baina bere laburtasunean irudi poetikoez, topikoekin eginiko jolasez eta literatura fantastikoaren ukituez tantaz tanta gozatzeko aukera ematen dutenak.

Ezin zuri galdetu zergatik idazten dituzun ipuinak. Ez zure "Aitormena" irakurri eta gero, behintzat! Errealitatearen oinarririk ba al du hor agertzen duzunak?
Lehenengo zatiak bakarrik. Egia da une batean nire aitonari ipuin bat erregalatzea pentsatu nuela. Baina aitonari erregalatu nahi nion ipuina honetan bihurtu zen, eta nire aitonak ezin izango zuen irakurri, ez zekielako euskaraz; gainera beranduegi heldu da liburua, nire aitona aurten hil delako. Bestela, "Aitormena", ipuin fantastiko bat da, errealitatean gertatu izan zaizkidan zenbait gauzetan oinarritua.

Hainbeste direnez, ezin ipuin denak hemen banan-banan aipatu. Salbuespenak salbuespen, «Traizioak Iraultzari» deritzan atalean datorren "Droga"z zer edo zer aipa dezakezu?
Ezustearekin eta daukagun inguruarekin nola jolasten dugun agertzeko adibide on bat, nire ustez. Grazia handia egiten dit niri ipuin horrek, baina jende batek kritikatu egin dit bilduman sartu izana: anekdota tonto bat omen, inora eramaten ez duena, fabulaziorik apenas duena… txistea, ipuina baino gehiago. Modu peioratiboan esaten dute hori, baina niri txistea, ondo egina baldin badago, oso literarioa iruditzen zait. Dena den, ez nago ados, niretzat "Droga" ipuin bat da, eta ez txistea. Batez ere absurdoa dela esango nuke.

Horko traizioa ondo agerikoa da, behintzat. Baina, oro har, saldukeriaren ezaugarri garbiak agertzen direla esango zenuke? Zergatik "Traizioak" izenburua?
Izen horrek ipuinak ordenatzeko aukera ematen zidalako. Liburua ataletan banatuta dago, eta izenburua ere atalen arabera ezarrita dago. Beharbada ez dira hainbeste traizio handiak, eguneroko bizitzakoak baizik. Halako elipsi bat egiten dut. «Traizioak Errealismoari» izena ipini diot atal bati, errealismoaren traizioak agertzen dituzten ipuinak bildu ditudalako, nolabait literatura fantastikoarekin erlazioren bat daukatenak. «Traizioak Iraultzari» deritzanean, baliteke traizio argirik ez egotea… Azkenengo ipuinak izango lirateke alde horretatik nolabait tonoa ematen diotenak, "Apirilaren hamalaua", "Justizia" eta "Hamabosgarren gizaldiko izpiritua". Gero, «Traizioak Memoriari» atalean, ipuin horiek idazteko nire oroimenetan oinarritu naizen arren, inolaz ere ez ditudalako errespetatu, niretzat memoria beste fikzio bat baita. Saizarbitoriak esan ohi du, fikzioa idazten duela oso oroimen txarrekoa delako. Bada, ni, nire oroimenetatik abiatu naiz, baina haiek erabat eraldatuz idatzi dut; beraz, traizioa egin diot memoriari.

Eta «Traizioak Aberriari» atalaren zentzua?
Agian oker nago, baina hor, abertzaletasunaren ikuspuntu batetik, edo batzuetatik, bereziki politiko zuzenak iruditzen ez zaizkidan ipuin batzuk daude. Eta horrez gain, nire institutu garaia gogoratuz egina dago atala, Peñaflorida Institutuan nenbilela gertatu zitzaidan zerbait, inolaz ere fikzionatu ez dudana, oso anekdota literaturgarria iruditzen ez zaidalako: halako greba batean parte ez hartzeagatik, garai hartan gure institutuan ezker abertzaleko liderra zenak «traidore» deitu zidan. Bada, halako kontuek bultzatuta osatu nuen atal hori. Eta «Traizioak Literaturari», berriz, literaturaren gainean egindako ipuinez, ipuin metaliterarioez, osatuta dagoelako. Oro har, liburua oso anitza dela esango nuke, eta berdin irakur daitekeela nik jarri dudan ordenean, hasieratik bukaeraraino, edota irakurle bakoitzak erabakitzen duenean: bukaeratik hasiz, erdi pareko ipuin batekin jarraituz, hasierako bateren bat aukeratuz gero…

Ironia al da zure armarik onena?
Batez ere autoironia erabili dudala uste dut. Hortik aurrera ironizatu dezakezu beste gauza batzuetaz ere, baina lehenengo zeure buruari galdu behar diozu errespetua, horrek ematen duelako besteei errespetu pixka bat (ez gehiegi ere, eh!) galtzeko oinarria. Ironia omen da nire narratibaren ardatzetako bat. Ez dut uste bakarra denik. Norbaitek aipatzen zuen absurdorako joera ere hor dago, eta literatura fantastikorako dudana ere bai. Ironia oso erabilgarria iruditzen zait gaur egungo gauzei buruz hitz egiteko. Badaude beste gerturaketa posible batzuk, baina niri oso zaila egiten zait ironia erabili gabe gaur bizi dugun anabasara gerturatzea.

Zure ipuinen beste bereizgarri bat: film bat balira bezala irudikatzen direla istorioak. Nola lortu duzu hori?
Beno, edozelan ere, laburmetraiak izango lirateke nireak… Ez dakit, lehenengo aldia da horrelako zerbait esaten didatena. Nahiko bisuala naizela uste dut, behintzat idazterakoan bisualizatzen saiatzen naiz beti. Irudi batetik jasotzen dut lehenengo bultzada askotan. Gero, batzuetan, abortoan bukatzen da, eta beste batzuetan lehenengo irudi horretatik oso urrun dagoen istorio batean... Hala ere, gaur egungo idazle askori gertatzen zaio hori, nire ustez. Azken batean ikus-entzunezko medioek garrantzi handia izan duten giro batean haziak gara.

Zer nolako irudiak bultzata idatzi zenituen "Esnearena" eta "Kartzelarena" bezalako ipuinak?
Horien abiapuntuan benetako gertakariak daude. Badaude presoekin tutoriak egiten dituzten irakasle batzuk, eta egitasmo horren partaide izan naiz ni urte batzuetan (beste urte batzuetan ez didate parte hartzeko baimenik eman). Arrazoia? Beno, behin niri preso batekin ez zidaten euskaraz egiten utzi; oso esperientzia latza izan zen niretzat, eta saiatu nintzen Herriaren Defendatzailearen aurrean arazoa azaltzen, egunkarietan ere agertu zen zerbait, eta ez dakit horren ondorioz, baina hurrengo hiru urtetan ez nuen kartzeletara joateko baimenik izan. Kartzelakoa, oso mundu arrotza egiten zait niri, gogorra. Ez nago batere ados han daudenen arrazoiekin, baina beraien bizi baldintzak beldurgarriak iruditzen zaizkit. Sentimen hori agertzen saiatu naiz, baina beti da kanpotik egindako gerturaketa bat. Gai latza da, benetan.

Kontzentrazio mota ezberdinak ere ageri dira zure ipuinetan: presoen aldekoak zein ETAk gertarazitako heriotza batzuen aurkakoak...
Hein batean, bizi dugun gatazkan non kokatzen naizen islatzen dute. Eta non ez naizen kokatzen ere bai, noski. Arrazoi askorengatik erabaki nuen une batean gaztelaniatik euskarara pasatzea, baina horien artean zera zegoen, gauza batzuei buruz idazteko gaztelania ez zitzaidala tresna erosoa egiten, batez ere hemengo gatazkarekin harremana duten gauzez idazterakoan. Gaztelera nire ama hizkuntza da, eta erdaraz hasi nintzen horretaz ere idazten, baina emaitzarekin ez nengoen batere konforme. Euskaraz saiatu, eta eroso hasi nintzen sentitzen. Agian ipuin horiek kontrako bidea egingo dute (hori da nire itxaropena), eta gaztelaniara itzuliak izango dira, baina orduan nik ipuinekin dudan adostasun egoeratik aterako dira jada.
Konstante bat da gai hori nire euskarazko hiru liburuetan, bakarra ez den arren -jendeak aipatzen du halako neke bat dagoela, ematen duela euskal literaturan bakarrik gai horretaz hitz egiten dugula-, eta ni saiatzen naiz horretaz bakarrik ez idazten, besteak beste, hori ez delako errealitatearen foko bakarra, baina uste dut horretaz ere idatzi behar dela. Saiatzen naiz ere ez moralizatzen, nireak ez direlako fabulak, eta literatura txarraren zeinua dela iruditzen zaidalako, baina era berean uste dut horietatik garbi atera daitekeela zertan datzan nire noraeza, askorena bezala.

Ospitaleen giroa ere sarritan hartzen duzu gaitzat.
Izan ditut esperientzia batzuk alde horretatik. Osasun zentroena mundutik aparte dagoen beste mundu bat iruditzen zait. Beste arau batzuekin jokatzen da haietan; espazio aseptikoak dira, gutxi humanizatuak, nahiz eta gizakiz beteta egon. Pixka bat kartzelarekin gertatzen zaidana gertatzen zait horiekin, oso arrotzak iruditzen zaizkit.

Nolakoa izango dugu Iban Zalduaren hurrengo liburua?
Gaztelaniaz. Hori da nire beste hizkuntza, ezin diot uko egin, eta oso kontentu nago ipuin bilduma hori plazaratzeko argitaletxe bat aurkitu dudalako: Lengua de Trapo. Madrilgo argitaletxe txikitxo bat da, ilusio asko daukan jendez osatua. Liburuari "La isla de los antropólogos y otros relatos" jarri diot nik izenburua, baina azkenean "La isla de los antropólogos" hutsean geldituko da, ziur aski. Ea zer harrera duen eta kritikak zer esaten duen. Kuriositate handia daukat, baina baita beldurra ere. Liburu oso kuriosoa da, nire euskarazko idazlanak baino joera handiagoa du ipuin fantastikorako. Euskal gaia ez da hainbeste agertzen, eta agertzekotan, bigarren plano batean doa


Azkenak
“Herriak erabaki du Hatortxu Rock 30 aldiz egitea”

26 urtez euskal preso eta iheslariak etxeratzeko aldarria oholtza gainera eraman ondoren, Hatortxu Rock jaialdiak bere azken edizioa egingo du ostegunetik igandera bitartean, Lakuntzan (Nafarroa). Jaialdian bildutako dirua preso sein senideentzat dispertsioak zekarren zama... [+]


Banketxeen mozkinak eta ustezko ezinak

Askotan hitz egin izaten da (dugu) banketxeen inguruan, kritika askoren jo-puntuan jarriz behin baino gehiagotan. Inor gutxi ezagutzen dut banketxeei buruz zerbait txarra esan ez duenik… baina, era berean, inor gutxi ezagutzen dut banketxeen zerbitzurik erabiltzen ez... [+]


2025-07-22 | Nagore González
Maite ditugun pertsonen heriotza

Zenbat min jasan dezake bihotz batek?

Zenbat aztarna sentitu dezake azkenengo bihotz-taupadara arte?

Jaiotzen garenetik, min desberdinak sentitzen ditugu. Desilusioak eta arazoak, gero eta helduago garenean, orduan eta jasanezinagoak bihurtzen dira.

Jolasa bukatzea... [+]


2025-07-22 | Patxi Azparren
Armagintza eta gerrekin eten

Orain dela 39 urte Hego Euskal Herriak, Kataluniak eta Kanaria uharteek ezetz esan zioten NATOri; duela 36 urte lehenengo intsumisoek euren burua aurkeztu zuten Gobernu Militarretan. Garai hartan Gerra Hotzaren izua hedatuta zegoen, blokeen arteko gatazka, gerra nuklear baten... [+]


2025-07-22 | Kote Camacho
Aurtengo baraualdirako jada hamalau lagunek eman dute izena

Barau kolektiboak beti erdaraz izaten ziren, baraualdi bat euskara hutsean antolatzen hasi ginen arte. Irakurketa dramatizatuak taldean, abestu, dantzatu, arnasketa kontzientea, masaje trukaketa, Bergarako igerilekura jaistea, kanten liburuxka... eta pilota partiduak.

Aurten,... [+]


2025-07-22 | ARGIA
Kanakyko independentistek eta Frantziak adostutako akordioa eztabaidatuko dute oinarriek egunotan

Uztailaren 12an akordioa sinatu zuten Kanakyko indar independentistek eta Frantziako Gobernuak Parisen. Negoziatzaile independentistek “akordio historikotzat” jo zuten. Alabaina, independentisten arteko hainbat taldek akordioari buruzko erreparoak agertu dituzte, eta... [+]


2025-07-22 | UEU
Elisa Peredo Quiroz (Maitelan)
“Emakume eta migrante izateagatik ez gaituztela kontuan hartzen hautematen dugu”

Kooperatibismo bat komunitateari begira: lurraldeetako beharrei erantzuteko ereduak zabaltzen jardunaldia izan zen ekainaren 19an eta 20an Usurbilen, Jakinek, Usurbilgo Udalak eta UEUk elkarlanean antolatuta. Praktika kooperatibo eraldatzaileen adibide gisa, besteak beste, [+]


2025-07-22 | Bertsozale.eus
Bertsolaritzaren dokumentazio bilketa sendotzeko aurrerapausoetan

 Xenpelar Dokumentazio Zentroak dokumentazio bilketan sakontzeko aurrerapausoak eman ditu: Bertsozale Elkarteko egitasmoen bilketa prozesuak berrikusi dira eta tokian tokiko eragileekin harremanetan jarrita, eremu horretako jarduna aztertu eta hobekuntzak bideratu... [+]


Bizkaiko autoeskolek hirugarren greba eguna izan dute astelehenean

Uztailak 8, 16 eta 21 izan dira greba egiteko ELA eta CCOO sindikatuek aukeratutako egunak. Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) eta soldatak parekatzea eta lanaldiak murriztea eskatzen dute. 


Nerabeak

Gero eta sarriagotan ikusten ditut nerabeak sufritzen. Irakasle naizenetik Bigarren Hezkuntzan, azken urteotan gero eta kasu bortitzagoen aurrean ikusi dut neure burua, eta hortxe batez ere hasten zaigu irakasleoi korapiloa. Nola lagundu nerabeari? Ikastetxean ordu asko... [+]


BSHko langileen gehiengoak onartu egin du sindikatuek eta enpresak adostutako aurreakordioa

Langile batzordeak eta enpresak adostutako aurreakordioak 655tik 609ra murriztuko ditu kaleratzeak, gainerakoak birkokatuko dituzte. Astelehen arratsaldean jakin da langileen %78k babestu dutela akordioa. Nafarroako Gobernuak eta langile batzordeak etorkizunari begira,... [+]


Cesar-Neron kasua

Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]


Ana Sagasti (AZ Ekimena)
“Jasanezina da sanferminetan pixaren kiratsa eta etengabeko soinua”

Alde Zaharreko Ekimeneko Ana Sagastirekin hitz egin du Euskalerria Irratiak, bertako bizilagunek sanferminak nola bizi dituzten ezagutzeko. Bederatzi egunez eta 24 orduz soinua gehiegizkoa eta pixa usaina erabatekoa dela esan du. Jaia eta egunerokotasuna uztartzeko... [+]


Riviera Gaza: euskal ekonomiarako aukera bat?

Bai, eremu horren historia odoltsua da. Pena izan zen hainbeste jende hiltzea eta herri hori modu horretan kanporatua izatea, baina hainbestetan gertatu dira halakoak...! Gizakiok ez dugu erremediorik eta Historiak ez du atzera bueltarik. Egiten ari zirena gehiegizkoa zela... [+]


Donostiako Klasikoa eta Israel-Premier Tech taldea

BDZ Israeli Boikota, Desinbertsioak eta Zigorrak mugimenduko (BDS nazioartean) ordezkaritza bat bildu berri da Donostiako Klasikoa antolatzen duen Oceta erakundeko arduradun batekin. Jakinarazi digu aurten, iaz ez bezala, lasterketara ez dela talde israeldarrik etorriko... [+]


Eguneraketa berriak daude