Pezeta, Hego Euskal Herriko euskaldunok erabiltzera beharturik egon garen Espainiako diru nazionala, behin betiko desagertuko da 2002ko martxoaren 1etik aurrera, hau da, Europako diru batasunean esku hartzen duten herrialdeetan euroa soilik erabiltzeko jarri den egunetik aurrera.

Pezeta 1868ko urriaren 19an jaio zen diru unitate gisa, Isabel II erreginari agintea kendu ondoren eratutako Behin-behineko Gobernuaren Dekretuz. Pezetaren lehen jaulkipen nazionala, Hispaniaren irudiarekin, 1869an egin zen. Billeteak geroxeago etorri ziren, 1874an.

1869an Gobernuak itxi egin zituen estatuko lurralde osoan aritzen ziren moneta etxeak, eta Madrilen bildu zuen ekoizpen guztia. Gerora Moneta eta Tinbrearen Fabrika Nazionala-Monetaren Errege Etxea izango zenaren muina zen. Lehenengo jaulkipena 1869ko urriaren 21ekoa da. Urte horretan egin ziren lehen txanponak ere. Lehenengoa pezeta batekoa izan zen, zilarrezkoa, eta aurreko aldean Espainiako Behin-behineko Gobernuaren goiburua zuen. Pezetaren izena ez zen berria, izen hori ematen baitzitzaion XVII. mendean biko errealari eta, gero, lauko errealari. Katalunian asko erabilia izan zen Independentzia Gerraz geroztik. Espainian urrez eginak izan ziren 1904 arte, eta zilarrez 1933 arte, eta gerora kobrez, aluminioz eta nikelez. Bitxikeria gisa aipa genitzake "txakur handi" eta "txakur txiki" izenez ezagutzen ziren brontzez egindako hamar zentimoko eta bost zentimoko txanponak. Izen hori eman zitzaien atzeko aldean ageri zen lehoia txakur batekin nahastu zutelako. "Rubia" deitzen zitzaion 1937ko letoizko pezeta horiari.

Paperezko diruaren inprimatzea.

Espainiako Bankuko tailerrak eta atzerriko enpresak arduratu ziren. Lehenengo billetea 1874ko uztailaren 1ekoa da. Halaber, urte horretan eman zitzaion Espainiako Bankuari billeteak berak bakarrik jaulkitzeko eskubidea, ordura arte banku probintzialak ere aritzen baitziren egiteko horretan. Hortik aurrera balio ezberdineko hainbat billete egon da: 25, 50, 100, 500 eta 1.000 pezetakoak. Gerora, txikienak desagertzen joan ziren, eta billete handiagoak agertu ziren: 5.000 pezetakoa 1976an, 2.000 pezetakoa 1980an eta 10.000 pezetakoa 1992an.

Monarkia ezarri zenean berriro, txanponen atzeko aldean Espainiako armen ezkutuak jarraitu zuen, eta horri une bakoitzean erregetzan zegoen etxearen ezkutua eransten zitzaion; esate baterako, Alfonso XII. eta XIII. erregeen eta Juan Carlos I.aren txanponetako lisa. Aurreko aldean Hispaniako irudiaren ordez erregearen irudia jarri zen. II. Errepublikak osagai tipografiko berriak erantsi zituen, eta, bestalde, Franko diktadoreak bere erretratua jarri zuen. Juan Carlos I. diktadorearen eskutik Zarzuelara iristearekin batera, ez zen ezaugarri fisikoen aldaketarik ezarri txanponetan, baina Frankoren irudiaren ordez Juan Carlos I.arena jarri zen.

Joan den ekainaren 19an egin ziren azken pezeta txanponak. Billeteak egiteari 2000ko azaroan utzi zitzaion. Euroa ibilian jarri aurretiko hilabete hauetan euroaren txanponak eta billeteak egiten aritu dira. Zirkulazioan jartzen den lehen urtean euroaren 7.800 milioi txanpon egingo direla jotzen da, 1.952 milioi euroko balioarekin