Jaten duguna, XXI. mendean, eta gure geneen informazioa kontraesanean omen daude, hala dio Atlantan mediku antropologista den S. Boyd Eaton-ek. Primate batzuk gaurko gizakiarenganaino iristeko eboluzioan azken jauziak egiten eman ditugun urte eta mende luzeetan, 100.000 belaunalditan ehiztari-biltzaile izan gara, 500 belaunaldiz laborari, 10 belaunaldi baino ez daramagu industriari loturik, eta azken bi belaunaldiotan ekin diogu asko prozesatutako jaki azkarrak iresteari.

Gizakion geneen % 99,9 Homo Sapiens bihurtuta gure triskantzak egiten hasi baino lehenagokoa dugunez, duela 10.000 urte nekazaritza asmatu aurreko genez osaturik gaude ia erabat. Nola biziko gara ongi, jaten duguna horiekin ezkontzen ez bada?
Eatonen proposamena estrabagantzia bat suerta daiteke edo gure inguruko dieta eta sasi-dietak hankaz gora ipintzeko artea. Zertarako ibili matizak bilatzen ogi zuriaren eta integralaren artean, zereal landuak jatea bera ipintzen bada auzitan? Haragien balizko kaltea broma bihurtzen du mediku antropologo honek. Elika gaitezen Ekaineko leizezulokoaren gisan: laborerik ez dugu, haragia, arraina, esnekiak, belar, landare eta fruitu gordinak... Glukosa ugari, naturak eskaintzen digun moduan hartuta. Eta asko mugitu egunean zehar, kolesterolak harrapa ez gaitzan.
Eritasun kroniko baten jabe izan behar da (edo hipokondriako samarra) gai hauen inguruan Interneten bilaka orduak emateko. Baina jainkoaren eta munduan jainko den jakitearen bideak ezin planifikatu bezain bihurriak direnez, Dieta Paleolitikoaren teoriak pista bat eman dit 2001eko uda honetan egin nahiko nituzkeen irakurketak planifikatzeko. Zeren eta, zer gertatzen da euskaldunok gaur pairatzen dugun dramaren erdia baino gehiago gure «beste informazio genetiko» batean idatzita baldin badago?
Berriro gure historia errepasatu behar dudala erabaki dut. Auzoko handiek gurekin izan duten jokabidea liburuetan behin eta berriro errepikakor azalduko zaidala ondo dakit. Charlemagne. Errege Katolikoak. Noain. Piskanaka ari gara enteratzen Gasteiz berenganatzeko errege gaztelarrek egin zuten lanaz, edo zer izan zen benetan Hondarribian gertatua. Aski ez jakin arren asko jakiteko moduan gaude. Baina «haiek» ez duten klabe nagusiren bat falta dut.
Handiaren indarra konstatatzea kontsolamendu zozoa da. Gaurko agintari espainiar eta frantsesen informazio genetikoa irakurtzeko mila liburu eskura ditzaket. Baina guk handien aurrean erakutsi eta erakusten dugun jokabideaz? Urtero oharkabean pasatzen uzten dugun eta euskaldunon benetako Aberri Eguna izan zitekeen Orreagaz geroztik, ez baitugu ia kolpe bakar batean asmatu. Euskaldunon elkar ulertu ezina, elkarri barkatu nahi eza, auzokoen aurrean ez gerrarako eta ez traturako bat egin ezina... Horien klaberen bat emango ote didate Banderizoen borrokek edo gerrate Karlisten irakurketa berri batek?
Arestik idatzi eta Oskorrik kantatu zuen, Oñaz eta Ganboarrak hizpide hartuta: «Bostehun urtean egon / gara justizi eske / baina sua eta ura / ezin nahas litezke / irakin edo amata / ez dago ezer beste / inork ez dezala esan / adiskide zaitezte». Hori da gure heredentzia, sua eta ura, irakin edo amata, ezin nahastu. Horretarako eta horregatik, segi gure artean tiraka, eta tiroka.
Nire esteetako suak baretzeko zenbait zibermedikuk almidoirik gabeko dieta proposatu didate, eta Eaton antropologoak sententzia eman: «Zure Etorkizuna, zure Iraganeko Dietan datza». Euskal Herria barrutik kixkaltzen duen suarentzako errezetaren galdez ordea alferrik aritu naiz bilaka Interneten. Agian Banderizoek edo Karlista-Liberalek daukate gordeta (beren gerra eta liskarretan) gure ekuazio mingarriaren inkognita argitzeko giltza