Elizgizonen itzala euskal kulturan


2001eko uztailaren 22an
Gaur arte idatzi den euskal kulturaren historiari erreparatu besterik ez dago honek elizgizonei zenbat zor dien ohartzeko. Elizgizonei, bai! Moja jendea auskalo zertan zebilelako, herri xehea alfabetatu gabe zegoelako, jauntxoak gerran edo negozioan buru-belarri… auskalo zergatik, euskal kulturaren historia elizgizonen izenez eta egitez betea dago. 1971ko uztailaren 18ko Z. ARGIA dugu lekuko. "Aita Agustin Kardaberatz euskal-idazle"aren omenez On Manuel Lekuonak eskainitako xehetasunek garbi uzten dute esandakoa. Ez pentsa erraz egin zezaketen lana zenik. Irakurri, irakurri, zenbaki berean Jesus Gaztañagak Plazido Mujikaren hiztegiaz esandakoak!


MUJIKAREN HIZTEGIAZ

"Nork ez du Mujika’tar Plazido jesuslagunaren entzuterik?" galdetzen zion bere buruari Gaztañagak, irakurle guztiak jakinaren gainean egongo zirela onartuz bezala. Baina ez zuen hura hain ziurtzat emango, jarraian jakin beharreko guztiak eskaintzeari ekiten zion-eta: "Hogei ta bost urtez jardun zan A. Mujika lantegi ortan. Urte pilla aundia, aspertu gabe jarraitzeko. Norbaitek uste dezake azkarrago bukatu zitekeala iztegi ori. Nola ez? Beste lanik gabe ortara jo ezkero, bai noski". Plazido Mujika, ordea, "bere eguneroko lan guztiak egiñaz. Bere nagusiek emandako arloetan jo ta ke, ezertan ere baztertu gabe" aritua zen, nonbait. "Iztegi lanak? Oriek… denbora-pasa bezela: orduen buruen tartetxoak arrapatuaz egunari". Ez zuela jesuitak egiteko makala hartu, eh! Nolakoa izango zen lan hura, Gaztañagak bere buruari galdetzeko: "Esango al dut guztia? Badakit ez diodala batere pozik emango. Ziur nago: ez da arrotuko, asarretu egingo da baizik, agian. Onenean, mingarri izango zaio. Baiña… bera baiño gazteagoko guzion ikasbiderako gertatuko dan uste osoan, esan egingo dut". Eta hara hemen hainbeste buruhausteren ondoren esan beharreko zuena: "Hogei ta bost urte luze ta astunen buruan etzuan bazkal-ondoko lo-kuluskarik egin. Zergatik? Loari ostutzen zion ordu-erdia Iztegiari eskeintzeko. Hogei ta bost urtez etzuan bere lagunekin batere lasai afaltzeko astirik artu. Afaritakoa artu eskuan -puska legorra noski- eta, bere gelaraezkutatzen zan, ‘jan da lan’ biak batera egiteko". Egingo al zenuke zuk beste hainbeste, irakurle?


KARDABERATZI ZOR ZAIONA

Dena dela erantzuna, har ezazu astia "Lekuona'tar Manuel'ek" Agustin Kardaberatzi eginiko omena irakurtzeko, arren. Hauxe zioen oiartzuarrak: "Ekain-illaren 20'an, Loyola'ko Eliz Nagusian izanak gera, zor bat ordaintzen. Zor aundi bat, euskaldun guztiok euskal-idazle ospetsu bati geniona. Euskaldun guztiok zordun; A. Agustin Kardaberatz, artzekodun». Ziurtzat ematen zuen, On Manuelek ere, Kardaberatzen ezagutza, baina duda-mudaren bat geldituko zitzaion, horrelaxe ekiten baitzion bere egitekoari: «Gauza jakiña da, Jesuita erneniar ura, bere baitan mistiko aundi izan zana; Euskalerriko jendeentzat sermolari bikaña izan zana; idazle aberats ta bero sutsua izan zana. Azkeneko alderdi oni elduko diot nik gaur; eta alderdi ontan, aren idazlan ugarietan ogeitatik bat dan puntu bati: EUSKERAREN BERRI ONAK deritzan liburu bitxi bati alegia». Letra larritan agertzen zuen On Manuelek Kardaberatzen lan gogoangarri hura, eta nik kopiatu besterik ez dut egin.
Halere, hortaz mintzatu aurretik, nahiago zuen Lekuona jaunak "XVIII gizaldiko idazlea bere giro-saltsan" azaldu. "XVIII gizaldia, «euskal idazleen» Bigarren Gizaldia izan zan: gipuzkoar kutsuko Gizaldia, izan ere".
Eta antza denez, Agustin Kardaberatz jesuita «bere bizitzan, Euskeraren problematika berezi baten aurrean aurkitu zan: Idazle-problematika».

Haatik, hura ere bere testuinguruan agertzeko beharra sentitu zuen On Manuelek: «XVI Gizaldian Bernat Decheparek ‘Euskara: ialgi adi plazara’ esan zuen ezkero, (...) Euskerak ‘idaz-giroaren plaza berrira’ atera beharra zeukan. Eta eliztar batek XVI Gizaldian egindako enbite arri, XVII Gizaldian beste eliztar adoretsu batzuek asi ziran, adoretsu, erantzuten. Bidasoaz beste aldeko apez-jendeak osotu bait zuten XVII Gizaldiko idazle-sail ura; sail berezia, orain arte izan dugun saillik ederrena, Axular aundiarekin».
Behin XVIII. mendera iritsita, «iru gipuzkoar Jesuita» gogoratzen zituen: Larramendi, Mendiburu eta «gure A. Kardaberatz». Hiruen artean, azkena zuen maiteen, «Euskeraren berri onak» idatzi zuelako, batik bat. «Zer liburumueta da gure Liburu au? Zer dakar bere 62 orrialdeetan?».
Aurretiaz, ohar bat irakurleari: «Gure Aitaren beste amalau-amabost liburuak Jaungoigozkoak diran arren, au ez dala -onen gaia ez dala- Jaungoikozkoa. Au, Gramatikazkoa eta Erretorikazkoa degu». Eta hartaz esan beharrekoen artean, altxorra! «Ortografiari dagokion zatian, gure Aitak h’rik ez duala ontzat ematen. Ez praktikan erabiltzen, ez teorian ontzat ematen. Orra aren itzak gai oni buruz: `Ken ortik! Gure Euskera suabe eztizkoarentzat ez da (h) soñu ori»

Lurraren seksoa
Gauza orok du seksual alderdirik, lurrak ere bai noski. Euskal Herriko lurra ar ala eme ote da? Itsasoa emea omen da. Baina lurra...? Ez dut ezeren segurantzirik, eta gaur gaueko ene zorabioan, lurrak zernolako seksoa ote duan kezkatan eta galdezka jardun naiz. Ni goierritarra naiz eta nere lurra arra deritzat. Nere lurra aita-lurra litzake, eta ez ama-lurra. Baina nola nahi ere poetarentzat uzten dut, galdera honi erantzun ematea. Ni beste alor batetik noakizu. Badakizu nor den Edipo? Ba... Edipo greko zen, mutiko xelebrea benetan. Bere aita hil ondoren, bere amaz maite mindurik ibili zen. Etzuan bere ama "ezagutzen" eta enamoraturik zebilen. Arrats batez, bortizki maitatu eta ezagutu zuen bere ama. Ai! nolako kezkak gero gure Edipo gizajoarenak. Bere buruaz beste egin beharra izan zuen. Delako Freud, Vienako bizardun harek zioenez, gizon orok luke bere amarenganako haragizko gutizia, eta hortatik iragan ez den gizonik ez omen da egundaino sortu. Freudez gero, "Ediporen Konplejua" sikologo guztiek jaso eta onarturik dute. Euskaldunok geure lurraz maitemindurik gabiltza, geure ama-lurraz maitemindurik, baina hori ezin bestekoa dugu, zeren ama horrek badu senarrik, aita hain zuzen. Geure ama lurra maite ahal izateko, geure aita hil beharrean arkitzen gara. Baina nor da gure aita? (...) Euskaltzaleen jainkoa hil behar dugu (ikus Freud eta Marcuse), honela zion R. Arregi zenak. Behar bada esaera hau, argitu behar dudan giro eta inguru honetan konpreni beharrekoa litzake. Alegia, zenbait Abertzaleren jainkoa hil behar dugu, geure lurra maite ahal izateko. Hil beharreko aita hori, halako "sasi-jainko" bat litzake. Ene baitarako argi dakusat sasi-jainko hori nor den eta baita ere uste dut, irakurle, zerorri ere jabetua zarela nor den hil beharreko aita edo sasi-jainkoa (...) (1971-VII-18)

Uda honetan bide billa
G. Ansola, 1971-VII-18

Ez dudarik izan, hasi berria dugun uda honetan, Kezka bat dagoela nagusi euskaldunon bihotzetan: bide-zior anitzetan gabiltzala, baiña biderik ez... Michel Etxegarairen kantuak dioen baiño hobeki ezin esan: "Hik eta nik bazekiagu nora dijoan... anai; hi eta ni sartuko gaituk bide hortan. Bidea luzea da, illuna da. Baiña, hik eta nik bidea zabalduko dugu...". Ez gero hartu axolarik gabe artisten kantua eta mezua! (...) l

Sozialista alderdi berria sortu da
Larresoro, 1971-VII-18

Ekainaren 13an, Parisen ondoko Epinay-sur-Seine delakoan, bukatu da "Parti Socialiste" alderdi berriaren Batzar Nagusia. Kasetalariek aho batez diotenez, "zerbait" gertatu da Frantziako ezkerrean; eta bildutako 957 ordezkariek, anitz ikurrina gorriren artean eta hunkiturik "Internazional"a kantatu dutenean, indar politiko berri bat sortu dela senditu dute denek: bai kantariek bai ikusleek. Lehenagoko S.F.I.O. zaharra, mende honen haseran Frantziako ezkertiarren artean loriatua eta errespetatua, gainbehera joana zen azkeneko urteotan. Egitura eta gizon berriak behar ziren; eta, dirudienez, lortua da hori joan den asteko biltzar gogoangarrian. Bestetan etsaiturik agertu izan diren gizonak, elkarturik agertu dira Epinay-en, eta elkarrekin aurrera joatera deliberaturik: Mitterrand, Mollet, Savary, Poperen, Buron, Fuzier, Pinea, Deferre, Hernu eta abar. Eta "Témoignage Chrétien"ean berriki deklaratu duenez, C.F.D.T. sindikatoan (Frantziako bigarrena) hamar urtez buru izandako Eugene Descamps ere bertara sartzekotan dago (...) l


Azkenak
Nafarroan egunean sexu-transmisioko hiru infekzio detektatzen dira

Iaz 1.343 infekzio erregistratu ziren, duela zazpi urteko zifrak laukoiztu dira. Adituen arabera "arriskuaren pertzepzioa galtzen ari da" eta hartara prebentzio neurri gutxiago hartzen dira.


Zortzigarren polizia infiltratua: bi urte pasatu ditu Madrilgo hainbat mugimendu sozialetan

"Juancar" izenaren pean infiltratuta egon da Carlos P.M. agentea Madrilgo hainbat mugimendutan. 2020an sartu zen Espainiako Polizian, hain justu ere infiltrazio kasu gehiagoren jatorrian dagoen zentro berean egon ondoren. El Salto-k argitaratu du informazioa.


2024-05-14 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Hanlonen printzipioa Spratly uharteetan

Hanlonen printzipioaren juzgu egin beharko da, agian: “Inoiz ez iezaiozu gaiztakeriari egotzi ergelkeriak ederki esplika dezakeena”. Protagonista nagusiek biziro hobesten dute aukera hori.


2024-05-14 | Garazi Zabaleta
Ja(ki)tea
Betiko eta bertako sukaldaritza sustatzeko elkartea

2009an sortu zen Ja(ki)tea elkartea zenbait jatetxe, sukaldari eta gastronomia kritikariren arteko elkarlanetik. “Hasiera hartan, Gipuzkoako 14 bat jatetxe elkartu ginen, baina pixkanaka hazten joan da proiektua, eta gaur egun 37 gara”, azaldu du Xabier Zabaletak,... [+]


2024-05-14 | Jakoba Errekondo
Ezti ihintzez egindako ihintz eztia

Zein da zuretzat zuhaitzik gozoena? Janari gozoenak ematen dituena? Erleentzako eztigai, lore gehien eskaintzen duena? Ez ba! Ezkur jendearen artekoak dira zuhaitzik gozoenak.


Eguneraketa berriak daude