Hiru Iturrieta, Azkain herrian Urdazuri ibaiarekin bat egiten duen izen bereko errekaren sorburua denez, bertara joateko Azkaineko hareharrizko harrobietatik Larrunera igotzen den bidea aukeratu dugu. Abialekura iristeko, Azkainen Sararako bidea hartu eta eliza igaro bezain pronto, eskuinetik harrobietaraino iristen den errepidea jarraituko dugu, harrobiak baino lehenago dagoen aparkalekuraino. Bertan autoa utzi eta aldapa gogorrei aurre egiteko prestatuko gara.Larrunera igotzeko ibilbiderik erabilienetarikoa denez, bidea oso markatuta dago. Otadi eta zuhaitz landaketa berriez inguratua, bideak gora egiten du etengabe. Altuera pixka bat hartzen duzuenean, gelditu eta atzera begiratzeak merezi du, begien aurrean irekitzen den paisajea zoragarria baita. Gure oinetan Azkain herri dotorea eta zeruertzean Lapurdi eta Landetako kostaldea eta itsasoa.
Bidea jarraituz, Hiru Iturrietako errekak bere ibilbidean gainditzen duen ur jauzia aurkituko dugu. Euri askoko garaietan ikuskizun paregabea, ura ehunka metrotatik erortzen baita. Hemendik aurrera, bidean aurkitzen dituzuen harrietan edo ondoko harkaitzetan erreparatzen baduzue Larrunen nagusi diren bi harri motetatik bat, "pudding"a, ongi ezagutzeko aukera izango duzue. "Pudding"a ibaietan dauden biribiltasun handiko harkoskorrez osatutako harri konglomeratua da. Dirudienez, bere jatorria duela 230 milioi urte inguru eskualde honetan zeuden harkoskor-hondartzen kontsolidazioan dago. Beranduago, Pirinioak altxatu zituen orogenia piriniarrak, harri hauek egun ikusten ditugun altuerara eraman zituen.
Hiru Iturrietako erreka bistatik galdu gabe, bidean gora jarraitu behar duzue. Pago, izei eta pinuez osatutako baso batean sartu baino pixka bat lehenago, bidea errekatik aldentzen hasten da. Hala ere, zuek bidetik jarrai dezakezue, pixka bat aurrerago bide honek Pirinio osoa iparraldetik zeharkatzen duen GR10 ibilbide ospetsuarekin gurutzatu arte. Bidegurutze honetan ezkerretara jo, zati labur batez GR10a jarraituz. Bide honetatik berehala helduko zarete txango honen helburua den Hiru Iturrietako zohikaztegira.
Zohikaztegiak, harri iragazgaitzez osatutako mendi zokoguneetan garatzen direnez, urez asetako inguruneak dira. Ur asetasun honen ondoriozko oxigeno urritasunak, mendi ingurune hauetan nagusi diren tenperatura baxuekin batera, bertan hildako animaliak eta landareak erabat usteldu gabe geratzea eragiten du, zohikatza izeneko lurzorua eratzen delarik. Zohikaztegiak zohikatzezko metaketak baino ez dira.
Zohikatza sortzen duen amaitu gabeko ustelketa hau hartzidura edo fermentazio izenez ezagutzen da eta berari esker, zohikaztegietan sartzen den guztia kontserbatu egiten da, hala nola, lorautsa aleak, gizakiak egindako tresnak, animalia eta landareen zatiak. Hau dela eta, zohikaztegiak beste garaietako klima, fauna eta flora edo gizakiaren bilakaera aztertzeko alderdi paregabeak dira. Hau guztia dago zuen zain Larrungo Hiru Iturrietako lepoan. Aldapa leuneko ingurune honetan hainbat iturbururen presentziak eta mendiko klimak zohikaztegi eder eta zabal bat eratzea eragin zuten azken glaziazioan. Dena dela, argi eduki behar duzue egungo baldintza klimatikoek ez dutela zohikaztegi berriak eratzea ahalbidetzen. Horregatik, egun gure mendietan aurkitzen ditugunak erlikia naturalak dira eta zoritxarrez gizakiaren jarduerarekiko oso sentikorrak. Beraz, Hiru Iturrietara joatea erabakitzen baduzue, errespetu eta kontu handienaz jokatu behar duzue alderdi baliotsu honi inongo kalterik ez eragiteko.
Zohikaztegia arretaz begiratzen baduzue, nagusiki goroldioz estalita dagoela ikusiko duzue. Esfagnoak izenez ezagunak diren goroldio hauek berebiziko garrantzia dute zohikaztegiaren eraketan, izan ere, hauen behealdeak hil eta zohikatza bihurtzen diren bitartean, goialdeek hazten jarraitzen dute. Hala ere, zohikaztegietan nagusi diren bizi baldintza gogorretan bizitzeko moldatu diren landareen artean karniboroak ditugu, zalantzarik gabe, interesgarrienak. Maiatza eta iraila bitartean, Hiru Iturrietan erraza da eguzki-ihintzak edo muki-belarra bezalako landare karniboroak ikustea. Garai honetan ere, erraza da espezie desberdinetako sorgin-orratzak eta txitxiburduntziak intsektu txikien zelatan ikustea. Bestalde, aipatzekoa da Hiru Iturrieta bezalako zohikaztegiek mendiko anfibioentzat (igelak, apoak, uhandreak) duten garrantzia, anfibioen bizitzaren hasierako aldiak zapaburu forman uretan igarotzeak, ur geldoen beharra izatea eragiten baitu eta honetarako zohikaztegietako putzu eta aintzira txikiak oso egokiak dira.
Hiru Iturrietako zohikaztegiaren sekretuak ezagutzeko behar duzuen denbora guztia hartzea gomendatzen dizuet, baina hori bai, bertako landare eta animaliei inongo kalterik egin gabe, gehienak espezie bakanak eta bereziak dira eta.Jaitsierarako beste ibilbide bat proposatzen dizuet. Hiru Iturrietako zohikaztegia erreka bihurtzen den tokitik bidezidor bat abiatzen da Altxangako gandorra ekialdetik gainditzeko. Gandorra gaindituta bidea beherantz abiatzen da. Otalurren artean irekitako bide hau etengabe jaisten da, Lapurdi eta Landetako kostaldearen ikuspegi zoragarriaz gozatzeko aukera ematen digun bitartean.Jaitsieraren erdian gutxi gorabehera, bideak Altxangako iparraldean jaiotzen den Androlako erreka gurutzatzen du eta jarraian beherantz abiatzen da berriro. Hemendik aurrera, azienden presio handiaren ondorioz agertzen diren larreak, poliki-poliki otalurrak ordezkatzen hasten dira, belar berde eta altuak otadi, txilardi eta irasailen artean nagusitzen hasten direlarik.
Aurrera jarraituz, bidea lizar eta haritzez osatutako baso txiki batean sartzen da eta pixka bat aurrerago bidegurutze batera eramango zaituzte. Eskuinetik Azkainera jaitsiko zinatekete. Ezkerretik, ordea, Azkaineko hareharrizko harrobi ezagunak zeharkatuz autoa utzi dugun lekuraino iritsiko gara. Astean zehar, azken zati hau nahiko arriskutsua izan daiteke, Larrungo hareharri arrosa ospetsua erauzteaz arduratzen den makinaria guztiaren erditik igaro behar baituzue. Asteburuetan, berriz, harrobien jarduera gelditu egiten da eta beraz, ez dago bertatik igarotzeko inongo arazorik