LEITZA ETA LANBRO ARTEKO HAIZE ERROTAK

  • Euskal Herriaren bihotzean, Nafarroako ipar mendebaldean dago Leitzako udalerria. Arizko mendietako bi isurialdeetan lurreratzen diren urek bi erreka eratzen dituzte. Hauek elkartzean sortzen duten haranean eraiki zuten herria leitzarrek. Hiru mila biztanle inguru izanik, jarduera nagusia industria dute; manufaktura-industria, papergintza eta eraikuntza, baina zerbitzuetan eta nekazaritzan lana egiten duenik ere bada. Abeltzain gehientsuenek behiak dituzte eta lurrak larre, zuhain eta basogintzarako erabiltzen dira.

2017ko azaroaren 28an
Ibilbidea Leitzako eliza eta hilerriaren artetik doan bidea hasiz egingo dugu. Txango osoan zehar margo hori eta zuriekin adierazitako bidea jarraituko dugu. Landarediak inguratutako bidea, galtzada bat dugu eta bertako arbelek lurzorua estaltzen dute. Nork igaro ote ditu orduak eta orduak harriak moldatu eta bata bestearen alboan ezartzen? Pauso bakoitza, hurrengoaren aurrean, kontu handiz eman ezazu eguraldi umela denean irristakorra bihurtzen baita galtzada. Burua altxatuz aldiz, haritz eta sasiek inguratzen gaituztela ikusiko dugu. Berauek, txori txikien babesleku dira eta txonta, txantxangorri, txolarre eta kaskabeltzak bidelagun izango ditugu.Beste leku askotan ez bezala, hesi biziak ugari dira eta Leitzako herria ikusteko itzultzen bagara, aurreko mendietan lurren banaketa hesi bizien bidez egiten dela nabaria da. Zelaiak bereiziz zuhaitz eta sastrakak osaturiko hesiak daude. Hauek, oso baliotsuak dira, zelai edo larreetako belar edo landareez gain, beste espezie begetal, intsektu, narrasti zein hegaztiren gordeleku eta janari iturri izaten direlako.


SANTA KRUZ ELIZA

Maldan gora jarraitu eta berehala Santa Kruzeko ermita apainera helduko gara (1 km). Bidetik badirudi harro altxatzen dituela bere hormak, baina beregana hurbiltzen garenean goxo hartzen gaitu teilapean babesa eskainiz. Inguruan lorategi bat dauka eta udaberria baino lehenago lilipak (Narcissus nobilis) loratzen dira urtaro berriari ongi etorria emateko.Eskuineko bidea jarraitu eta borda dotoreekin topo egingo dugu. Bere inguruan meta, egur mordo eta antzeko pilaketak daude. Negua igarotzeko ezinbesteko material iturria dira azkena aipatutakoak. Iratze metak inguratuz dauden itxiturak egiteko txarrantxa ordez makilak erabiltzen dituzte.


IRATZE METAK

Aurrerago bi borda daude, bata egoera onean eta bestea teilatua erorita duena. Bidegurutzea dugu hau (1,75 km) eta iturri albotik doan bidea jarraituko dugu. Gero, ezkerreko bidetik itzuliko gara, baina hori aurrerago ikusiko dugu. Ondoren, igaroko ditugun lurrak iratzediak dira eta garo meta edo iratze metaz josirik daude. Hala ere, ez dute dagoen garo dena moztu eta pilatu, oraindik ere iratze asko baitago zelaietan usteltzen. Biluzik dauden meta ardatzak ere topa ditzakegu bidean. Baina ez dakit biluztasun hau zergatik den, jadanik iratzea erabilia izan delako edo oraindik bildu ez delako. Bidezidorrean jarraitu eta gaztainadi bat zeharkatuko dugu. Gaztainondo galantek enborra kiribilduta dute eta negu aldean ohikoa den moduan, hostoak lurrean dituztela eta kolore galduarekin aurkezten dira. Basopean, otsababa (Helleborus foetidus) dugu. Bere lore berde argiak ez dira batere ikuskorrak eta foliolo handi eta ilunak deigarriagoak bihurtzen dira. Bidearen behe aldean aldiz hariztia dugu. Zuhaitz bakan hauek ez dira gaztainondoak bezain ikusgarriak.
Aurrerago pagadia dugu eta hasiera batean pago motzez osatua egon arren, gerora pago lizarrak nagusitzen dira. Azpibasoa belar urri batzuetara murrizten da, ez baita erraza itzalpean bizitzea, batez ere eguzkitik datozen izpiez elikatzen diren landareentzat. Jarraian, egin berria den borda bat ikusiko dugu. Garbi dago borda hau ez dela artzainak erabiltzeko egin. Parrila eta mahai handia ez dira artaldeak bazkatzeko izaten. Ezkerreko bidea jarraitu eta pagoak bakantzen doazen heinean, larrea nagusitzen da eta pista batekin topo egingo dugu (4 km).
Aurrera jarraituz gero: "Maite ditut maite gure bazterrak lanbroak izkutatzen dizkidanean, zer izkutatzen duen ez didanean ikusten uzten....." Hala ere, makina hotsak lanbro artean zer dagoen esaten digu eta behe lainoarekin ikusi ez arren hor daude haize errotak. Beruete eta Leitza artean 32 errota daude, 1996an eraikitakoak, bakoitzak 600 kilowatt-eko potentzia du eta bere ekoizpena izugarria omen da.
Baina guk pistan ezkerraldera jarraituko dugu eta hemen kilometro bat egin ondoren, ezkerrera jarraitzen duen gurdi-bidean sartuko gara. Berehala marra hori eta zuriak ikusiko ditugu eta bide egokian goazela baieztatuko dugu. Larreetan behera sastraka batzuk behatuko ditugu; ipar ipuruak (Juniperus communis) dira. Hosto azikularrak ditu eta azikularen atzealdea zuria da; galburu txikiak beltzak dira, 4-8 milimetroko diametroarekin. Maldak jaitsi eta bidea gure hankapean galdu arren berehala topatzen da marra hori-zuriren bat. Honela, lehen atzean utzitako bidegurutzera helduko gara (7.5km) baina bide desberdinetik etorrita. Hemendik Leitzarako bidea jada badakigu eta ziurrenik gauza berrietaz ohartuko gara oraingoan. Ez baita berdina paisajea maldan gora edo maldan behera ikustea. Leitzara helduz txangoa amaitu dugu, baina gomendagarria da herrian kalez kale ibiltzea ere. Ingurumenaz gozatzea atsegina da, baina behin bidaia eginez gero, herrian egonalditxoa egiteak merezi du
ERROMATARREN GAZTAINONDOAK LEITZAKO BAZTERRETAN
Erromatarrek ekarri zuten gure lurretara 20 metrotara erraz heltzen den zuhaitz hau. Enbor lodia izaten dute eta sarritan gizon bat baino gehiago behar izaten da hau inguratzeko. Zuhaitza heltzen denean, enborreko azalena zaintsu bihurtzen da eta kiribildu egiten da, eskuinera bihurrituz. Hosto lantzeolatuak neguan erortzen dira eta 3-5 cm-tako zabalera eta 10-15 cm-tako luzera izaten dute. Hostoaren nerbiadura paraleloa hortz moduan amaitzen da, ertza zerratuz. Berauek kolore berde ilun distiratsukoak dira gainaldetik eta azpia argiago dute. Bi motatako loreak izaten dituzte; batzuk arrak eta besteak emeak. Ez bata ez bestea ez dira batere deigarriak eta multzoka kokatzen dira. Maiatza eta ekainean zehar loratzen dira. Arrak, infloresentzi luzeetan, adarretan hosto artean ezartzen dira. Emeak aldiz, hirunakako infloresentzi arren oinean ezartzen dira. Lore emeek frutua urrian ematen dute. Hauek, loreen moduan, hirunaka, binaka edo banaka agertuko dira. Erromatarrek ekarri zutenetik, bertakotua dugu gaztainondoa eta gaur egun edonon hazten da. Erromatarren garaitik hona bertakotutako barietateko ale gehienak onddo batek suntsitu zituen. Gaur egun landatzen direnak kanpoko barietateak dira. Leitzan topatutako gaztainondoak aldiz nahiko zaharrak ziren eta bertakotutako barietatea izango da.
Itsas mailatik 1.500 metroko altuera arte, tenperatura epeletan hazten da (14 gradutako batez bestekoarekin). Azarotik martxora arteko izozteak jasan ditzake. Lurzoru karetsuak ez ditu maite eta hezetasuna gustukoa du. Jatorriz greziarra da bere izena eta berau, landatzen zen Kastana hiritik dator. Greziarrek Kastanako intxaurra deitzen zioten. Intxaurraren azal eta lore arrekin gargarak eginez gero, eztarriko hanturak sendatzen omen dira eta bide batez hortzak indartzea ere lortzen omen da


Azkenak
Itzali sistema, piztu alternatibak

Energia eta telekomunikazio burujabe eta iraunkorraren aldeko manifestu kolektiboa.


2025-05-21 | ARGIA
Migratzaileak beste herrialdeetara deportatzeko baldintzak malgutu nahi ditu Bruselak

Europako Batzordeak beste urrats bat eman nahi du migrazioaren kontrako politikak gogortzeko bidean: deportaturiko migratzaileek ez lukete zertan harreman zuzenik izan behar hirugarren herrialde "seguruak" deiturikoekin, hara kanporatuak izateko.


Baionako gizon bat epaitzen ari da Paueko Auzitegia, zortzi adin txikiko bortxatzea leporatuta

Salatu dute 69 urteko gizonak hogei urtean egin zituela erasoak. Donostian bi gizon atxilotu dituzte, adingabe bat bortxatzea leporatuta; beste bi gizon ere ikertzen ari dira, talde bortxaketako parte izan daitezkeelakoan. Salaketa jarri duen adingabea Gipuzkoako gizarte... [+]


Foruzaingoak familia bat etxegabetu du Antsoainen, eta hori galaraztera joan direnen aurka oldartu da

10:00etan etxegabetzea gauzatzeko agindua zuen Poliziak, baina lehenago bertaratu dira sei patruila emakumearen etxera eta inguruko kale guztiak moztu dituzte. Haritu Elkarlaguntzako Sareak eginiko deiari erantzunez, dozenaka lagun elkartu dira etxearen aurrean etxegabetzea... [+]


Gorka Ovejero, AHTren kontrako plataforma: “Zundaketen lana sabotajeen bidez oztopatzen ari omen dira, baina salaketarik ez da egin”

Abiadura Handiko Trenaren kontrako plataformak astelehenean jakinarazi zuen Espainiako Gobernua eta Nafarroakoa egiten ari diren zundaketa kanpainak ez duela etenik. Izurdiagan eta Otsobin herri mugimenduak lortu zuen geldiaraztea legezkoak ez ziren eta baimenik gabe abiatu... [+]


Erresuma Batuak bertan behera utzi ditu Israelekin zuen akordio komertzial berrirako negoziazioak

Europako Batasunak ere Israelekin dituen akordio komertzialak “berrikustea” erabaki du, 27 estatutik 17k aldeko botoa eman eta gero. Dagoeneko 53.000 hildakotik gora eragin ditu Netanyahuren gobernuak.


Enkarterrin zentral eoliko bat egiteko proiektua atzera bota du Jaurlaritzak, ingurumen kalte larriak eragingo lituzkeelako

Bizkaian, Artzentales eta Sopuerta artean Euskal Haizie enpresak eraiki asmo zuen zortzi aerosorgailuko zentral eolikoaren proiektua atzera bota du Eusko Jaurlaritzako Industria Sailak, faunan, landaredian eta ondarean eragingo lituzkeen kalteengatik. Enkarterriko herritarrak... [+]


2025-05-21 | Nicolas Goñi
Banku handiek klima aldaketan inbertitzen dute, baina ez da konponbidea sustatzeko

Berria izateari utzi dio: beroketa globalak bi graduak gaindituko ditu, eta gainditze horrek ondorio oso garestiak ditu. Klimaren gaia tabu bilakatzen ari den testuinguru berri  honetan, banketxe handiek ez dute horri buruz komunikatzen, baina arazoaz ongi jabetu dira eta... [+]


Miren Amurizaren ‘Pleibak’, 111 Akademiako irabazle

Unai Elorriagaren Francesco Pasqualeren bosgarren arima liburua izan da lehiako bigarren finalista.


Antiwokismoa: eskuin muturraren maskara berria
Jule Goikoetxea: “Euskal Herrian ere Trumpek eta Mileik gorroto duten guztia da woke”

Mundu mailan abiadura handian garatuz doan ideologia eta mugimendua dugu antiwokismoarena. Boterera arribatzeko eskuin muturreko agintariek duten arma berria da, eta berdin-berdin zabaltzen ari da herriko karriketan, unibertsitateetako korridoreetan zein telebista platoetan. Eta... [+]


Antiwokismoa: eskuin muturraren maskara berria
Zapalduen hitza zokoratzeko asmakizuna

Wokismoari begiratu beharrean antiwokismoari so jarri gara. Antiwokistek sorturiko multzoa delako wokismoa, eta antiwokismorik ez balego ez legokeelako wokismorik. Multzo eklektiko horri begiratu, eta laster ohartzen gara eskuin muturrak hastio duen guzia barnebiltzen duela:... [+]


2025-05-21 | Iñaki Murua
Aldia itzalaz erditu zenekoa

Ustekabean edo... urte hasiera honetan bi mila milioitik gorako irabaziak izan omen ditu Iberdrolak, baina ez omen dago txapliguak, altxafuegoak, etxaferuak... edo dena delakoak zeruetara botatzeko egoeran, izan ere, iaz aldi berean baino %27 gutxiago irabazi omen du. Atalen... [+]


Nazioaren pendulua, han eta hemen

Politikan, gizartean eragiteko nahiaren eta identitate zeinuetan sakontzearen arteko tentsioa ekidinezina da. Zabaltzearen eta norberaren ezaugarriak indartzearen arteko hartu-emana politikaren adierazle baita. Bi arloak lortu nahi izaten dira, eta elkarren artean elikatzen... [+]


2025-05-21 | Nekane Txapartegi
Borrokak lotu nahian

Bisita, bizipen eta hausnarketa egunak izan ditut maiatzekoak. Hor nabil, intersekzionalitatea nola gauzatu, borrokak lotu nahian, bertsolarien moduan puntu guztiak esan nahian, potorik egin gabe...

Lan egiten dudan LoRa irrati komunitariotik, Maiatzaren 1erako... [+]


2025-05-21 | Castillo Suárez
Bihotzeko pitzadurak

Oliver Laxe-k esan zidan behin enpatiari eustea dela zuzenena bizitza honetan. Zauritutako jendeak hunkitzen duela, eta jakin-min handia sorrarazten diola; eta hori dela, hain zuzen ere, gehien gustatzen zaion gauzetako bat: bere buruari galdetzea zergatik hunkitu duen horri... [+]


Eguneraketa berriak daude