Teleumeek ez dute jada irakurtzen. Kirola egin, liburuak irakurri, guraso edo anai-arrebekin mintzatu edo jolasean aritu ordez, nahiago dute denborapasa kutxa ergelan edo bideo kontsolan murgildu. Halaxe, 4 eta 9 urte bitarteko umeek denbora gehiago pasatzen dute telebistari so eskolan baino. Urtean 900 eskola ordu dituzten bitartean, pantaila aurrean aldiz, 937. Batez beste, europar haurrek aisialdiaren herena telebista ikusiz igarotzen dute, egunero bi ordu eta erditik gora, hots, 39 egun urte osoan gaindi. Eta asteburuan, larunbatetan bereziki, 3 ordu pasatxo.
Gehiegizkoa al da hori? Beren heziketarako oinarrizkoagoak diren beste zereginetan eman beharko lukete denbora? Edota telebista ikustea ere heziketaren zati garrantzitsua ote da? Halako galderak erantzutea zaila izanik ere, ezin uka telebistaren eragina umeengan onerako baino txarrerako ez denik.
Espainiako teleikusle eta irratizaleen elkarteak (ATR) ohartu duenez, 1998an, astebeteko epean eta kate guztiak metatuta, 870 borroka, 670 hilketa, 420 tiroketa, 30 bahiketa, 30 tortura eszena, 13 hilketa saio, 8 suizidio eta 25 bortxaketa agertu ziren. Horren harian, Estatu Batuetan egin ikerketa batean ziotenez, hamar urteren buruan haur batek 10.000 hilketa, 7.000 tiroketa eta 25.000 bala zauritu ikusiko ditu telebistan. Errealitatean bezala, hain juxtu. Nerabeen bortxarako joerak beraz, telebistan al du inspirazio iturri nagusi? Estatu Batuetan bederen, garbi dago baietz. Berriki, sei urteko ume batek bere osabaren pistola motxilan ezkutatu, eskolara joan, gelan sartu, eta halako batean, andereñoa alde egina zela baliatuz, pistola atera eta pum! gelan narda gehien sortzen zion neska hil zuen. Egun osoa ematen omen zuen telebista aurrean, milaka hilketa eta triskantza ikusten, zer den erreala eta zer ez ezin bereiziz. Gizarte hipokrita haiena, non bi titi eta ipurdi bat telebistan erakustea hain «arruntak» diren hilketak baino lizunagoa den.
Mexikon, 9 urteko haur batek labankada bat eman zion 7 urteko beste bati, «Chucky, panpin gaiztoa» filma telebistan ikusi ondoren. Beste adibide bat: ongizate estatuaren eredua den Suedian egin den ikerketa batean jende heldua zertaz hiltzen zen galdetu zaie haurrei. Ba, bostetik lauk tiro batek jota hiltzen zela ihardetsi du. Baina ez gaitezen engaina, gurean ere batere urrun ez gabiltza-eta. Egunero, gure etxean inolaz ere nahiko ez genukeen jendaila telebistaren leihotik sartzearen poderioz, helduko da eguna. Bortxa mota horrek gainera, garailea gorestu eta galtzailea lotsagarri uzten du. Boterea eta biolentzia konponbide modura bultzatu, edo makurragoa dena, indarkeria erabili justizia egiteko. Harremanetan orobat, garrasia nagusitu da, hau da, zenbat eta ozenkiago mintzatu orduan eta oihartzun handiagoa izango dute zure hitzek.

Gaztetxoen artean, jazarpen, tiroketa eta istripuez makuru betea zegoen «Impacto TV» saio jarraituenen artean egon da, kendu duten arte. Bestenaz, «Club Disney», « The Simpsons», «Teletubbies», edota orain hain modan dauden «Pokemon» marrazki bizidunak dira saio ikusienak. Japonian, 700 ume eritetxera eraman behar izan zituzten epilepsia, arnasa hartzeko arazoak eta begiak lausotuak zituzela, aipatu «Pokemon» ikusi ondotik. Menturaz, gehiegikeria izango da, jakina; aurreko belaunaldikoek biolentziaz josia zegoen «Dragoi bola» egunero ikusten zuten. Eta gure belaunaldikook ere testosteronaz gainezka zegoen «Mazinger Z» ikusiz hazi ginen eta oraindik ez gara «McDonald's» batean sartu sarraskia egitera. Nolanahi ere, «Barrio Sesamo» eta antzeko saioen gainbehera deigarria izan da, tankera horretako heziketa saioek tele biolentzia orekatzen zutelako. ETBn behinik behin, «Ikusgela» bezalako saio estimagarriak bizirik dirau. Kate digitalen etorrerarekin bestalde, eskaintza ugaldu den arren, edukietan ez da deus aldatu. ETB-1eko «Barrebusa» izan ezik, telebistan ez dago pailazo saiorik, ez baitira errentagarriak. Hori gutxi balitz, kateek ondorioztatu dute umeei zuzendutako saioak ez direla aski hauek pantaila aitzinean atxikitzeko, gehiago behar dela, hau da, telesailetan edo «Cronicas marcianas» bezalako saioetan tarteka haurrak txertatzea, inbertsio gisa edo, hobe esanda, ohitura sortu kate hori ikusten jarrai dezaten. Lehen behintzat, bi kate besterik ez zegoenean, telebista bezperan ikustea aski zen haria ez galtzeko. Egun berriz, haurrak eskolan baztertuak sentitzen dira telesaio bakoitzari dagozkion kromo horiek edo bideo jokoak erosi ezean.

Honen aurrean, zein da gurasoen erantzukizuna? Errazena errua programatzaileei botatzea litzateke. Baina hori aitzakia baino ez da. Gizartearen onespena dutela, gurasoek seme-alabei ematen dizkieten lehen droga bilakatu baita telebista. Gaur egungo bizimodu lardaskatuan, lasaitasuna egoerarik preziatuena izanik, zer hobe horretarako umeei beti eskuragarri dagoen goxoki merkea eskaintzea baino. Lasaitasuna lortzearren, bost axola zaie gurasoei umeek tele gaindosia hartzea. Alkohola eta drogek bezala, telebistak errealitatetik ihes egiten laguntzen du, kolore, irudi eta soinudun «bidaia» zoragarria eskainiz. Ondorioak gainera, ez dira hain erraz nabaritzen. Pantaila aurrean eskolan adina ikasten omen dute eta bertan agertzen dena benetakotzat hartzen dute. Telebista gehiegi ikustearen ondorioak alabaina, iduri duena baino kaltegarriagoak dira, inkomunikazio sortuz, familian hausdura eragiteraino. Telebista ez da leiho bat, nahiz eta gauzak bizitzan baino gordinkiago ikusten diren. Umeen eguneroko bizimodua arrunta izaten da, zipristin gutxikoa. Hainbeste irudi gordinen aurrean, bihozgabe bihurtzeko arrisku bizia dago, zerbait normala bailitzan. Umeek ez dute heriotzaren kontzeptua ongi ulertzen. Ez dute erremediorik gabeko ekintzatzat hartzen, marrazki bizidunetan hiltzen direnak aise berpizten dira-eta. Kontuak kontu, 10 eta 14 urte arteko gaztetxoen %30k telebista bat du bere gelan.
Pedagogoen aburuz, egungo umeek kontzentratzeko arazo gehiago dute. Alta bada, telebistaren arriskua, edukien gordintasunean baino, eragiten duen pasibotasunean dago; hitza, joko eta eztabaidak isilaraztean ditu, haurrei berez duten jakinmina ezabatuz. Telebistak estimulua piztu beharko luke, umeak irudimena erabili eta inguruan duen munduan parte har dezan. Tamalez, kontsumitzea helburu nagusi duen gizartean murgilduta gaudela, ez dago aukerarik. (Ez) informatuak egoteko eskubidea badago, ez ostera, pentsatzeko. Gisa honetan, errealitatea estaltzen duen geruza gero eta lodiagoa dela, umeek telezaborra irensten jarraituko dute, alajaina! kolesterola buruarentzat