Lesakatik Igantzira; herri apainetan, baso oparoetan


1999ko irailaren 26an
Aste honetan Lesakatik Igantzira joango gara eta hemen San Juan Xar basoa ikusi ondoren Lesakarako itzulera Frain auzoan zehar egingo dugu, Larrun, Mendaur eta inguruak ikusiz.
Lesakako herri dotore honetan (gure abiapuntuan) etxeak jauregi dira eta kaleak erreka bide bihurtuz zubitxoz josiak daude. Ospetsua da, besteak beste, herriko jaietan, San Ferminetan, zubi hauen petril gainean egiten den dantza. Herriak patxada osoz ikustea merezi du, baina hori txango amaierarako uztea hobe izango da. Igantzirako errepidean ezkerrera, zutoin adierazgailuarekin ondo azalduta dagoen bideari ekingo diogu. Arginen errekan barna haltzadietako landarediaren hezetasunarekin, haltza eta hurritzez gain, goroldio eta iratzeak ugaldu egiten dira eta erreka zuloaren ederrak liluratuta utziko gaitu. Bi errekak bat egiten duten puntuan (1,5 km) ezkerreko errekan apur bat aurrerago maldan gora eginez sasiarkazi landatu berrien artean, baserri bidea topatu arte jarraituko dugu. Sasiarkazia Ameriketatik ekarritako zuhaitza izan arren, jada naturalizatua dago eta bera bakarrik ugaltzen da. Ondoren, baserri inguruan fruitu goxoa ematen duten madariondo eta mertxikondo artean errepide nagusira helduko gara. Hemen maldan gora egingo dugu hilerriaren alboan Errukiñeko amaren ermitara iritsi arte (2 km).
Igantzira jaitsieran, frontoia baino lehenxeago ezkerretara, baserri artean doan bidea jarraituko dugu. Ezkerreko bidezidorra hartuz, bi harresik inguratuta dagoela ikusiko dugu eta harri arteko zulotxoetan sugandil eta marraskilo ugari topa dezakegu. Halako batean, harrobira helduko gara eta errepide nagusira irtenez, Arantzara doan norabidean San Juan Xarreko sarrera dotorearekin topo egingo dugu (4 km).
San Juan iturriaren inguruan hainbat mito eta usadio dago: iturri honetako urak azaleko gaixotasunak sendatzen omen ditu eta iturri ingurua zapi zuriz betea dago. Baina lekuko altxorra San Juan Xar basoa da. Kare-harritan xarmak, karpe edo pago-lizar ere deitu izan diren zuhaitzak ageri dira, ohikoak bailiran. Ez da batere ohikoa ordea gure inguruan xarmak izatea eta horregatik Nafarroako Gobernuak basoa babestu nahi izan du Natur Erreserba izendatuz. Lur eskasia oihukatuz kare-harri gainean xarmak altxatzen dira eta gaztainondo zaharren enborren azalak zutik diraute kimu biziak emanez.
Iturrian azala ondo garbitu ondoren Igantzirako itzulera etorritako bidetik egingo dugu eta herria ikusiz San Migel arkanjeluaren eliza, pilotalekua eta beste hainbat txoko polit topatuko dugu. Aurrera jarraituz Errukiñeko amaren ermitan panel adierazgailua jarraitu eta Frain mendixka zeharkatuz Lesakara itzuliko gara.
Bidean, pagadi eta harizti kandudunak eta haritz amerikarrak igaroko ditugu garo-zelai artean. Errepideak mendia apurtzen duen guneetan txilarrak eta oteak agertzen zaizkigu. Oteen artean armiarmak eraiki du onil formako amarauna... intsektuen harrapakari patxadatsua zain dago. Saiak aldiz goitik hegalaldi luzeak eginez sarraskiren baten bila dabiltza. Honela, Frain mendixkara (8,5 km) igoko gara eta bertatik Larrun eta Mendaur mendiak ikus genitzake.
Frain jaitsiz malda gogortzen hasiko da. Lesakaren alderdi ez hain erromantikoa erakutsiz, Acenor enpresaren poligono erraldoiak herri erdia betetzen duela ikusiko dugu. Hilerri albotik (10 km) igaro ondoren Lesakako elizara helduko gara. Toursko San Martinen eliza XIV. mendekoa da. Elementu errenazentista eta barrokoak ditu eta rococo estiloko erretaula zoragarria ere bai. Organu erromantikoari begirada bat botatzea ere ez ahaztu. Ibilalditxoak gehiegi nekatu ezean, arte zaleek badute zer ikusirik Lesakan
Garoilean garoa mozteko garaia, urrilan hurritzek hurrak emango dituzte

Artzantza bezala nekazaritza eta abeltzantza ere klimaren menpekoak dira eta gure hizkuntza artzain, nekazari eta abeltzainez osatutako herrian garatu da. Euskarak bizimodu hauekin izan duen harreman estua, hilabeteak izendatzeko hitzetan ikus daiteke.
Hasteko aste honetako txangoan ikusi ditugun iratze edo garo guztiak irailean edo garoilean moztuko dira. Urrian aldiz, edo urrilan Argainen errekako hurritzek hurrak emango dituzte. Hilabete honi lastaila ere esan izan zaio, lastoaren hila. Azaroa edo azila zenbait zekaleren hazia ereiteko hila da. Garagarra zein garia izan ziren artoa Ameriketatik ekarri aurretik euskaldunen elikaduraren oinarri. Orain ordea, ez dute Bortzirietan garagar edo garirik ereingo. Zuberoan, azaroari gorotzila ere deitzen zaio eta lurra ongarritzeko hila da. Gipuzkoa eta Bizkaian martxoaren ordez epaila erabiltzen da eta inauste garaia adierazten du. Apirilean (jorraila) eta maiatzean, (ostoila) edo (orrila) zuhaitzek kimuetatik orriak emango dituzten hilean, San Juan Xarreko xarma edo karpak ere jantziko dira. Gipuzkoa eta Nafarroaren iparraldean ekaina garagarrila da eta Bizkaian bagila deritzaio, baben hila. Guztiok ezagutzen dugu uztaila baina, garila, garoaren hila ez da hain entzuna eta urtearekin amaitzeko agorrila dugu. Ez urtea amaitu zaigulako ura agortu zaigulako baizik, abuztuan bizi eta uzta emari den likido gardena urri izaten da. Ingurugiroarekin eta nekazaritzarekin erlazionatutako hilen zerrendatxoa gogorarazi dugu. Euskara ere, bizirik irautearen ondorioz, ingurugiro baldintzen menpe agertu zaigu


Azkenak
2024-04-30 | ARGIA
Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

34.000 palestinar baino gehiago hil ditu Israelek urriaren 7az geroztik Palestinan, eta beste milaka dira desagerturik edota larri kolpaturik. Jarraipena egiten ari gara.


Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

Israelek 40 eguneko su-etena eta preso trukea eskaini dio Gazari, baina akordioa lortu edo ez Rafah inbadituko dutela adierazi du Netanyahu lehen ministroak. AEBk eta Erresuma Batuak Hamas presionatzen ari dira Israelen eskaintza onar dezan. Astelehenean 47 palestinar hil zituen... [+]


2024-04-30 | ARGIA
Hil egin da Artzentalesen zauritu zen basogintzako langilea

Langilea larri zauritu zen apirilaren 24an, eta astelehenean, hilak 29, hil da. 22 urte zituen eta sektorean bi hilabete soilik zeramatzan lanean. 2024 urtean hildako 22. langilea da.


2024-04-30 | ARGIA
Eneko Bidegainen 'Bichta éder' eleberriak jaso du 111 Akademiaren Saria

Karmele Jaioren Maitasun kapitala-rekin lehiatu da finalean. 2023ko “libururik gogokoen” izendatu dute Bidegainen “bihurgune askotako” thriller politikoa 111 Akademia osatzen duten literaturazaleek.


Eguneraketa berriak daude