Nik uste zenbait elementu biltzen dituelako izango dela; «katarsis» kolektiboa pizten du. Alde batetik, iraganeko mamuekin jokatzen duelako. Jendeak oroimenean iltzatuta dituen bizipen piloa ekartzen dizkio gogora. Bestetik hizkuntzaren gatazka plazaratzen da. Obra liberatzailea da, gazte jendearentzako ere, «gurasoen txapa» entzun beharrean ikusi egiten dutelako. Era berean, eskola, nahiz eta aldatu egin den, oraindik badu alderdi konprenigaitz hori, alegia, zertarako balio dit hau ikasteak? Ikasleen arteko lehiak ere hor dirau. Horrelakoa izan behar duzu, gehien ikasten duena da garailea.
Ahoz ahokoa ere oso lagungarri izan zaigu, Baina honetaz aparte, badu beste zerbait «deskribaezina» jendea erakarri duena. Izatez, ez da formula bat jarraitzen duen antzezlana, ez dago izen ezagunik, ekoizpen xumea da «El Hombre de la Mancha» obraren ondoan. Dena den, zentzu teatralean ez da Tanttakak burutu duen lanik borobilena; niri behintzat, «Agur Eire, agur» hobea iruditu zitzaidan.

Guillem Jordi Graels dramaturgoak nire urtebetetzean Sopeñaren liburua oparitu zidan, inolako asmorik gabe. Irakurtzean, kontxo! esan nuen; honekin egin liteke zerbait. Donostiako «Mundaiz» Ikastetxean ikasitakoa naizenez, giro hori bizi izan dut, antzezlaneko pupitreak nik neuzkanak dira. Abiapuntua beraz, bost heldu umez jantzita eta bost pupitre izan ziren. A ze matraka jasan behar izan genuena! Baina ez 50 urteren bueltan dabiltzan gizonen begipean, inozentziaren ikuspegitik baizik. Halaxe, umeak txandaka ikasle bilakatzen doaz. Behin molde narratiboa daukazula tiraka hasten zara.
Liburuaren muina bere horretan utzi dugun arren, eszena berriak ere asmatu ditugu; adibidez: liburuan ez da sexua ikutzen, apaizaren eszena bat sartu dugu katekesian. Pertsonaia bakoitzaren ingurune soziologikoan ere sakontzen dugu. Aipatzen ez den arren, Eibar edo Bergaran dago girotua, baserriko «kasheroa», aberatsaren seme sasi-ilustratua azaltzen dira. Hizkuntzaren kontuak asko aberastu du istorioa. Maisuarekin euskaraz kanpoan eta gazteleraz barruan. Amaieran ere bost umeren biografia ematen dugu, zer bilakatu ziren, eta abar. Hain zuzen, Andres Sopeña egileak, nahi genuena egiteko esan zigun, antzerkiaz ezer ez dakit eta! Liburuan dagoen Santuen ikonografia oso polita da, tamalez, ezin izan dugu horrekin gehiegi jokatu. Amaierako epilogoa propio idatzi du, Frankok testuliburuetan ipinarazten zituen esaldiekin eta.

Bai, eragin handia du. Azken 30 urteotan publikoaren gustua ere aldatu egin da, ikus-entzunezko heziketa izugarria dugu, informazioa gureganatzeko modua askoz sintetikoagoa da, klasikoak hor egonda ere. Hori da gure erantzukizuna, baina politikari edo sortzaileok askoz atzerago gaude publikoaren ondoan, «El Florido Pensil»en molde narratiboak ez dio ikusleari dena «bandejan» ematen, hori eskertu egiten du. Euskararen kontua ere onera doa. Iaz «Dakota» euskaraz estreinatzeko zenbait emanaldi egin genituenean, gehiegi zela esan ziguten; ba, leporaino egon zen egunero.

Bira oso luzea izaten ari denez, hasierako boskotea aldatuz joan da. Gisa honetan beste gauza batzuk egin ditzakete. Baina egia esanda, liburua egokitzen ari nintzela, haien irudia ikusten nuen esaldiak esaten. Beren neurrira egina dago, bakoitzaren izaera kontuan hartuta. Banan banan hasiz gero, Mikel Garmendiaren ironia nabarmenduko nuke. Ikuskizuna oso gertukoa egiten zaio, garai hura bete betean bizi izan zuelako. Soroizek berriz, saltzeko gaitasun ikaragarria du, barruko kemena, edozer sinesgarri egiten du. Beste batek esanda ez du graziarik; logikatik ateratzen den dohaia du. Hurrengoa, Pako Sagarzazu; ba, erregistro aldaketa handia egiten du umea eta helduaren artean. Nabaritzen zaio irratian «Doña Elvira»ren rola urtetan antzeztu izana. Kike Diaz de Radaren pertsonaia ez da erraza, ez baitu halako esaldi barregarririk. Baina, herriko aberatsaren semearena egiten badu ere, jakin izan du pertsonaiari alde «hauskorra» ematen. Azkenik, Zorion Egileorrek ondo ematen du pobrearen rola egiten; pianojole aparta da, gainera. Azken batean, nork bere «ni»a erabiltzen du; beraien arteko «kimika» oso ona izan da, gainera.

Bai, mordoska ditugu. Onak gehienak. Esaterako, Granadako herri batera joan, eta hara non akomodadorea gugana hurbiltzen zaigun, «ni naiz Andres Sopeñari sarrera mozten ziona» hau da, liburuan agertzen den antzoki berean ginen. Burgoseko herri txiki batean berriz, soinketako irakasle herrena agertzen denean, mundu guztia atzera begira jarri zen norbaiten bila; pertsonaia hori nonbait benetakoa zen. Beste hainbeste inspektore Falangistaren agerraldian. Gertatu zaigu ere bizirik geratzen diren «errejimen»eko maisu eta maistrek zorionak ematea, inolako erresuminik gabe. Txarretik ere izan dugu. Madrilen tramankulu Frankista guztiak ostu zizkiguten, bandera, argazkiak, gertatu izan zaigu behin kontratua eginda zegoela, ia antzezteko bezperan zinegotzi edo alkate batek emanaldia suspenditzea, bonba mehatxuak edo telegramak ere ez dira falta izan.

Eskatzeari uzten duten arte iraungo du. Zertarako laga funtzionatzen duen zerbait? Izan garen tokietara bueltatzen ari gara. Iaz, Bilbora bigarren aldiz joan ginenean, uste genuen ez zuela hain harrera onik jasoko. Bada, emanaldi guztietan Arriaga leporaino bete zen.

Hemen ere ondo ari gara egiten. Ez da nik ekoiztu dudalako baina oso momentu onak dituen lana da. Faktore askoren arabera izaten da gustatzea ala ez, egun horretan ze aldarte duzun, norekin zauden... Nahiz eta nekez lortuko duen «El Florido Pensil»en oihartzuna, antzezteko «Dakota» askoz ere zailagoa da bestea baino. Eszena bikainak dauzka, afaltzen ari direla, Apaolazak Ramon Agirre haginlariari aitortuarazi nahi dionekoa emaztearekin oheratzen dela. Komedia naturalista da, gai garaikideak oinarritzat hartzen dituena.

Niri erronkak gustatzen zaizkit; kontatzeko era ezberdina dela, eszenaratzea dela, eta abar. Horren haritik Tanttakaren lan guztiak oso anitzak izan dira, «Flaeminio», «Denak errudun», «Umekeriak» bakarrizketa. Hortaz, gure hurrengo egitasmoa ere ezberdina izango da. Alessandro Bariccoren «Novecento» izeneko bakarrizketari helduko diogu. Duela gutxi film bat egin du Tim Roth aktore britaniarrak, oso komertziala izan arren, nahikoa ongi dago egokitua. «Ozeanoko pianojolearen kondaira» du izena. Ontzi batean bizi den pianojole umezurtzaren istorioa kontatzen du. Ez da inoiz lehorreratu, ez du beraz, agiririk. Bera jaso zuen gizon beltza hiltzean, bakarrik geratu eta ospe handiko jazz band batean jotzen hasiko da. Gauzak okertuko dira ordea. Ontzia mugertuta dagoenez, jaitsi dadila ohartaraziko diote, lehertu egin behar dute eta. Baina berak uko egingo dio alde egiteari. Bakarrizketa eta musika nahastuko dira, Pinpix (Soroiz) euskaraz eta Kike Diaz de Rada gazteleraz, Iñaki Salvador pianoan dutela. Errelismo fantastiko kutsuko obra da. Gizon hau eguneroko kapritxo arrunten aurrean bizkarra emanda bizi da, gizartearen zurrunbilotik kanpo. Jendeak galdetzen dit: zergatik ez duzu emakumeen «Pensil» bat egiten? Ba, ez. Zerbait ezberdina egin behar da. Horri lotua, beste proiektu batean ere ari gara: «Emakumeak beren oheetan», bost emakumezko, bakoitza belaunaldi batekoa. Nork bere adineko hainbat pertsonaia egingo ditu, beti ere leku ezberdinetan, ariketa espiritualak, hotelak, ospitaleak; sexualitatearen inguruko hausnarketa bat izango da.

Bai, jakina. Hemen ez dugu Katalunian sortzaileen alde egiten duten defentsa. Hangoa mitifikatu gabe, baina egia da, ez dakigu gure abagune kulturala baliatzen. Inoiz ez bezala egon arren, kanpoan arrakasta lortu arte oharkabean pasatzen gara. Adibide ugari dago. Ur konpainiari duela hiru urte «Antzerkiko Sari Nazionala» eman arren, ze oihartzun izan du? Hutsaren hurrengoa. «El Florido Pensil» Madrilen estreinatu genuen arte ETBkoei ez zitzaien argia piztu gure berri eman behar zutela. Orain ere, telebistan eman berri dute. Konparazioa egin «Arcilla Sarietan» gehienera «Euskal talderik onenaren saria» irabaz dezakezu, ez ordea, sari orokorra. Bost axola zaizkit sariak baina hala da. «El Florido Pensil» estatu mailan garrantzitsuenak diren «Max sarietarako» izendatua dago. 5.000 profesionalen botuak jasotzen ditu, horietatik 3.000 Kataluniakoak, 1.000 Madrilgoak eta gainerakoak, elkargoetakoak. Horren berri eman ordez, kontrakoa egiten dugu hemen. Ahal bada ondokoa txikitzen saiatzen gara. Hala ere, noizbait gurea baloratzen hasiko ote garen itxaropena ez dut galtzen