IPARRALDEKO INMIGRANTEEN HIRIBURUA
Baina euskal desbertebrazioa hagitz ongi erakusten duen adibide hau, hala ere, ez da betidanik finkaturik zegoen zerbait. Lehenago Iparraldeko euskal jende batek bertze aukera bat zuen. ARGIAn, bertze artikulu batean erakutsi genuenez (97-9-28ko 1640.zbk), XVI. mendearen erdi aldean, gaztelarren errepresio bortitza eta debeku ikaragarria nagusi baziren ere, hots, nahiz eta bertan izaitea zilegi ez izan, zuberoar familia anitz Tutererrian bizi zen.
Mugetan ere bai, jakina. Ez baita harritzekoa, bertze adibide bat eskaintzearren, hainbat zuberoar Izabarat, Erronkaribarreko iparraldeko hirirat joan izana, XX. mendeko errepide sarea antolatu aurretik Izaba haien "hiria" zelakotz. Iñaki Kaminoren «Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa» lanean honen berri izaiten ahal dugu. Nola ahantzi, bertzalde, Mauleko lantegietara joaiten ziren Erronkaribarreko kalesak?
Iparraldeko jende anitz mendez mende Iruñerrirat bizitzera joaiten ohi zela erraitea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula. Ondorio handiak eragiten zituen ohitura baizik. Ez zen bat edo bertze Iruñerrirat, orduko "eskualdunon hiribururat" hurbiltzen ziren "nafarrak", "baskoak", "frantsesak". Den-denak Iruñerriko "uskaldun" bihurtzeko. Sanferminetara gonbidaturik, sanferminak hagitzez euskaldunagoak zirelakotz.
XVIII. mendearen amaieran, hots, duela berrehun bat urte, Iruñerriko jendea euskaraz bizi zen, komunikatiboki euskara erabiltzen zuten, gazteleraren mota guzietako nagusitasun ofiziala itogarria zen arren. Bada, hizkuntz egoera horretan, euskal mundu kultural horretan Iparraldetik Iruñerrirat joaiteko ohitura zaharra kokatu beharra dugu, bere testuinguruan. Egun hagitz zaila izaiten ahal dena, gaur gauza hauek nahikoa ulertezinak suertatzen baitzaizkio Iruñerriko jendeari, egia erran, hemengo euskaraz "txoriharrapazaleak" goitizena jasotzen zuten iruindarrei barne.
Baina benetako errealitatea horrela ulertu eta azaldu beharra dugu. Ildo beretik, hiria tikia zen. Hau da, Iruñerriko herriek hiriburuarekin alderaturik zuten pisua eta egungoa ez dira gauza bera, bertzelako oreka zegoelakotz. Herri horiek euskal mundu sakonean bizi ziren, herri horietako nolabaiteko parekoa egun gure artean hain sakratu bihurtu den "baserri mundu itxia" zela ohartaraziko da irakurlea.
Duela ehun urteko Zeanuri, Ataun, Bedaio edo Orexa bezalakoak ziren, Iruñea eta Tafalla artean bizi arren. Basoa, arnoa, txakolina, abelzaintza, garia, fruitondoak, txistua, bertsolariak, dantzariak, mezak eta eskolak erdaraz bertako jauntxoen pozerako eta nekazari xumeen desesperaziorako...
Beranduagoko Madrilzaleek mesfidantzaz beterik begiratuko zieten herri horietako biztanleei, hots, karlistei, XIX. mendean sozioekonomiko zein kulturalki mundu orekatu hori armaz desegin zutenean. "Amerikara noa", baina ez "nire borondatez". Noizbait genozidio basati hura behar den legez argituren da? Egun batean, apika.
Errepublika garaian Barañaingo esnesaltzaileak Iruñerat joaiten ziren, esnea partitzerat. Beranduagoko Barañain Iruñeko auzo bilakatu zen eta orain Nafarroako hiri handi bat da, Iruñeari itsatsirik dagoena. 1837ko toki izen bat: "Lur gorria peña gaña". Iruñean bertan, bistan da. Kasu, "peñagaña" hura 1585eko "Ayzgayña" baitzen. Euskara beti galtzaile. Honelako bertze herri bat, hiri bilakatu dena, Zizur Nagusi dugu. 1837ko toki izen bat: "Ardoy ondoa Gazolaz videpea".
Herri tikiagoei begira diezaiegun. Eriete, egun herri basamortua, Iruñea eta Gares artean kokaturik. 1880ko etxe izen bat: "Baratzea". Gero, "casa de la huerta". Bertze toki izen batzuk, 1837koak: "Errico Uncea" edo "Larraya vide burua". Inguruko bertze herri bat, Gazolatz, azken urte bereko (1837, hain zuzen) toki izenak: "Ardance aundi zocoa", "Carretera pea", "Emeseneco erreca", "Guesala erreca", "Inchaur motza", "Itur zar barrena", "Salbide ondoa", "Urrutico alorra", "Zizur vide gaña" , eta bertze anitz.
Ez dugu uste datu gehiagoren egarriz izanen zaretenik. Honela nahi izanez gero ordea, eta besteren artean, Jose Maria Jimeno Jurioren lanak irakurri, bertzerik ez dago, gertaturiko genozidio kulturala osotasunean ulertzeko. Izan ere, inguru hauetan entzuten den euskara ikastola eta D ereduko gazte batzuena zein gau-eskoletakoa dela oroitarazi beharra dago.
Hala ere, etxe izenen bat aipatzekotan, hori "Franzesarena" (Otxobi) edo "Francesena" (Saratsa) da, hauetako izen batzuek gibelean dagoenaren berri iradokitzen baitigute. Hau da, Iparraldetik morroi gisa etorririko jende anitz. Jakina, horien artean etxea eraiki edo bereganatu zuena izan zen, gutienekoa betiere, morroi izaitetik etxekojaun edo etxekoandre izaitera pasa zena. Ezkontzaren bidez, lana, adiskidetasuna... Intxauspek berak dioenez, «
Iruñea hurbilago dago Baiona baino»
Iruñerriko euskararen onerako, nola bertzenaz! Iparraldeko jendea euskal odol berria baitzen, gaztelerak ez hain kutsaturik. Halaber, Iruñerriko eta Iparraldeko euskara, berez, hain ezberdinak ez zirela erran behar. Nork daki, beharbada orduko espainiar "pentsalariek" horregatik erraiten ohi zuten nafarrak ez ginela batere fidagarriak, haien hitzetan "frantsesegiak" ginelakoan. Ez litzateke gauza makala, ez, oraindik kopuru handian sanferminetara hurbiltzen zaizkigun behenafartarrak Iruñerriko herrietan finkatzea. Lizarra-Garazi delako zerbait aditu duzue?
Oraindik ez dago garbi noiz arte eutsiko dion bere erabakiari Pedro Sánchez Espainiako Gobernuko lehendakariak, baina korapilo handi samarra sortzen ari da NATOren barruan, honek aurrekontu militarra %5era igotzea arbuiatu ondoren.
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
Ostiral goizaldean emakume bat eta bere semea etxegabetu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kaleko 82. zenbakian. Espainiako Poliziaren laguntzarekin, epaitegiko segizio judiziala etxebizitzan sartu eta eta bizilagunak kanporatu dituzte.
Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.
Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki
Algortako Larrañazubi inguruan dago kanpalekua, eta Getxoko Udaltzainek hori husteari ekin diote ostegun goizean. Alkateak adierazi du han bizi ziren pertsonen "segurtasuna" bermatzeko eta "ingurune natural hori zaintzeko" desegin dutela. Getxoko EH Bilduren... [+]
Zizur Nagusiko institutu batean 41 pertsona grabatu zituen eta haietako 30 bere ikasleak ziren. Argazki batzuk sare sozialak erabilita lortzen zituen eta adimen artifizialarekin aldaketak egiten zituen.
Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza, eta adierazi du CAFek nazioarteko legedia errespetatzen duela. BDZ Euskal Herriak gogorarazi dio gobernuak derrigortuta daudela okupazioa bultzatzen duten proiektuen aurka egitera.
Maiatzaren 5ean “Lo Vimos en Irun” WhatsApp taldea sortu zenetik, 700 lagun baina gehiago bildu dira larunbatetan patruilak antolatzen dituen taldera. “Segurtasuna bermatzeko” eta “delituak prebenitzeko” aitzakien gibelean, gorrotoaren haztegi... [+]
Egoitza nagusia Basaurin duen enpresak IMI Systemi egin dio bidalketa. Armagintzan bakarrik aritzen da Israelgo Estatuko konpainia hori.
EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]