Bake prozesua sendotzea. Horretarako Jaurlaritzak benetako zuzendaritza politikoa eraman behar du aurrera, orain arte egindakoaren alderantzizkoa, orain arte alderdien eskuetan utzi baita arazoa. Normalizazio politikoa lortu behar da eta horretarako alderdien arteko ahalik eta kontsentsu zabalena erdietsi, elkarrizketarako mahai bat alegia.

Gizarte ikuspegi batetik enplegua eta lan banaketaren eremuan gogor jokatuko dugu eta, beharbada, gobernu antolaketan hau izango da gai korapilotsuenetakoa. Agiri Soziala aurrera eramateko zailtasunak topatu ditugu negoziaketetan eta, hau izan daiteke aurrera begira gai arantzatsuenetakoa. Beste eremu zaila erreforma instituzionalarena da, hor aldaketak egin behar dira gure erakundeak zertan geratuko diren erabakitzeko eta horretarako erakundeen lege berria egin behar da.

Aspaldi ari gara esaten horrelako zerbait behar zela eta, dirudienez, gaur egun beste alderdiek ere horrelako zerbaiten beharra ikusten dute. Esate baterako, lotsagarria da EAEko hiru diputazioek proiektu eta eredu desberdinak eztabaidatzea; sei mila kilometroko lurraldean hiru parlamentu, hiru gobernu eta lege desberdinak izatea horrelako gai garrantzitsu baten aurrean ez da posible. Udalak ere oso gaizki daude, ez bakarrik finantzazioari dagokionez, eskumenen alorrean ere zerbait egin behar da.

Guk esan genuen ez geniola inongo oztoporik jarriko ideia horri baina gobernu osaketa Ibarretxeren esku dago eta orain arte behintzat ez dago horrelako asmorik.

Beti izango litzateke politika zabalagoaren adierazle eta gainera arlo garrantzitsuetan ados izan gara, esaterako Lizarrako akordioan. Gizarte gaietan ere lagungarria litzateke baina, zoritxarrez, bere Legebiltzarreko eserlekuek ez dute ezer konpontzen eta, agian, Ibarretxek horregatik ez dio aukerarik eman.

Bai ekainean, bai orain EH Jaurlaritzan egotea interesgarria litzateke. Kontuan hartuta eman dituen urratsak, adibidez Legebiltzarreko Mahaiko Lehendakaritza bat izatea, ideologikoki ez dut ikusten inolako alderik Jaurlaritzan partehartzearekin. Espero dezagun ekainean partehartzea erabakitzea.

Orain arte HBk haustura nahi izan du eta besteok –gutxienez guk– beste marko baterantz abiatzeko apurkako erreformak egin behar genituela pentsatu izan dugu. Iraganeko haustura ala erreformaren ideia hori nabarituko da baina helburuetan, lurraldetasuna eta burujabetzan ados gaude eta gure estrategia berdintsua izan daiteke aurrerantzean. Aitortu behar dute guk beti proposatu izan duguna –hau da, politikoki jardutea– onartu dutela azkenean. Dena den, gizarte gaietan EAJ eta EHren ezberdintasun handiaren arteko zubi lana ere egin beharko dugu.

Gaur egun eskuintiarrekin akordio bat lortzea ezinezkotzat jotzen dut, batez ere Nafarroan, Nafarroako eskuina basatuena da eta. Lurraldetasunaren ikuspegitik PSOEk badu zeregin garrantzitsua Nafarroan. 1977an PSOEk Hego Euskal Herriko batasuna onartzen zuen eta eskainu bategatik ez zen batasun hori lortu, nahiz eta gero, zoritxarrez, iritzia aldatu zuen. Berdin gertatu zen 1931an eskuintiarrekin, orduko Lizarrako akordioan. PSOEren jarrera beti liberalagoa izan da eta PSN hurbiltzen saiatu behar dugu. Ez da erraza izango. Badakigu arazo nazionala gai arantzatsua dela eta kontsentsua bilatu behar dugula, baina lortzen ez bada ez da hondamendia; zer herrialdetan dago, bada, orain izango dugun gobernu zabala? Paradogikoa litzateke une honetan gutxiengoak gehiengoari betoa jartzea.

Kontraesanik ez egotea litzateke logikoena. Ez nuke onartuko norbaitek gobernuan batzuekin itun bat egitea eta gero beste erakundeetan beste akordio bat gure kideen aurka joateko.

Edo gutxienez erasorik ez egitea. Eraso handia izango litzateke beste alderdi handi batekin akordio bat egitea eta alkatetza bat edo beste zerbait lortzeko alderdi abertzale baten aurka jotzea. Indar abertzaleen artean akordio bat lortu ahal bada hobeto, bestela gutxienez erasorik ez izatea. Dena den, udal mailako akordioak ez dira samurrak izaten, herri bakoitzak bere bizimodua eta ezaugarriak dituelako.

Akordiorik egon ezik, hori legez da horrela eta gainera logikoena da. Dena den, legitimoa eta demokratikoa da indar batzuk ados jartzen badira alkatetza hartzea.

Gai hau oso premiazkoa da eta laster zerbait egiten ez bada Espainiako gobernua suarekin jolasean ari da. Horrela jarraituz gero baditugu arrazoiak susmatzeko esku beltzen bat ari dela trabak jarri nahian. Esku horiek nahiago dute betiko gatazka egun lortu dugun egoera baino.

Gizarte presio indartsuarekin jarraitu beharko da Madrilgo gobernuak presoekiko neurriak lehenbailehen har ditzan. Momentuz, eta gehiago ez dramatizatzeko, hori da esango nukeena. Sakabanaketarekin beti erakutsi dugun jarrera ari gara erakusten orain ere, mundu guztiak egiten ez duena; gogora ekarri behar da, adibidez, Enrique Mujikak sakabanaketa politika abiarazi zuenean EAJk haren alde egin zuela. Presoen hurbiltzea legez horrela delako bete behar da eta ez da negoziagai.

Madrilgo gobernuak «bakea presoen truke» kontzeptua ondo dagoela pentsatzen badu oker dabil eta oso borondate eskasa erakusten du. Presoen gaian beren askatasuna edo beren etorkizuneko egoera da adostu beharko dena baina hurbiltze prozesua ez.

EAn betidanik defendatu izan dugu kontzeptu bat: «ordezkatzearena». EAJ eta PSEren arteko gobernuaren garaian ordea, hitz hori aldatu eta «egokitzearena» ekarri zuten. Jakina, hitz hau oso moldakorra da eta gobernuan dagoenak nahi duen bezala interpreta dezake. Egokitzea dena da, bakoitzak badu bere neurria eta horren arabera egokitzen du. Ordezkatzea, aldiz, oso kontzeptu garbia da; Gernikako Estatutua kontzeptu horrekin egin zen eta horren arabera badakigu pasaporteak, inmigrazioa, atzerria eta abarreko eskumenetarako zenbat polizia behar ditugun. Nire gobernuetan bezala, orain ere ordezkatze kontzeptu hori erabiliko balitz, ez genuke arazo hau. Isilean eztabaidatzeko gaia litzateke baina PPri, nolabaiteko biktimismoa aldarrikatzeko, gaia plazara ateratzea komeni zitzaion.

Nire iritzi pertsonala ekimenaren aldekoa da baina zuhurtasun handiz jokatu beharko litzateke. Ikusi behar da zer kentzen den eta zer gehitzen den horrekin, arerioaren etxera begiratu behar den moduan. Frentismoa aitzakitzat hartuz, berak dituen bitarteko indartsu guztiekin mugitzen bada agian gehitzen duzuna ez da horrenbeste, edo zuk gehitzen duzu eta besteak ere bai. Telebista eta abarrekoen bidez boto bizigabea deitzen badute kontuz...

Esan nahi dut ezin dituzula emaitza baikorrak bakarrik kontuan hartu, erantzun ezezkorrak ere neurtu egin behar direla. Indarkeriarena eta desberdintasun estrategikoak gaindituz gero bada aukera bat. Zertarako? Aurrera jarraitzeko, zeren eta arazo historikoak ez dira egun batetik bestera konpontzen, sarritan belaunaldi asko behar izaten da. Urteetan zehar arerioaren pentsamolde asko sartu zaizkigu hemen eta denbora behar dugu.

Bai, gure aldetik posible da. Baina gobernu akordioa egin behar da, arau bateratuak finkatu, zerrendak eta abarreko miseriak osatu... Ez da samurra.

Biltzar horri botere alternatibo bat eman nahi badiogu nahastuko gara. Zergatik? Batetik, batzuk ez daudela nabarmen agertuko delako eta, bigarrenik, edozeinek zenbatu dezakeelako zer ordezkatzen duen. Beste kontu bat da udalek beren nahiak, sentimenduak eta ideiak azaltzeko plataforma bat eratzea. Zenbait proposamen eta ekimenak aurrera eramateko gune interesgarria izan liteke baina ez dezagun gure burua engainatu zerbait alternatiboa egin nahian, ez dezagun gure errealitate politikoa ezkutatu erakunde berri bat sortuz. Ulertzen dut EHk proposamen alternatiboa antzeztu behar duela baina espero dut guztien artean gauzak aurrera aterako ditugula.

Guztiok dakizkigun arrazoiak medio, hori noizean behin ateratzen den gaia da baina EAren proiektua sozialdemokrata eta independentista da eta ez dugu hori ahantzi behar. Une zehatz batzuetan eta helburu estrategiko garrantzitsuak lortzeko neurri bereziak har daitezke baina gure proiektua aipatu dudana da eta horretarako guk gure espazioa behar dugu. EAJren proiektua herritarra da, zentru-eskuinekoa eta, agian ulergarriak diren arrazoi taktikoengatik, nazio ikuspegitik aztertuta anbiguo samarra. Euskal nazionalismoan ere, eta elkarrenganako begirunean oinarrituz, proiektu biak beharrezkoak dira.

Hori modu askotara interpreta daiteke. Gure interpretazioa da gu bide egokian ari ginela eta orain batzuk gure bidera hurbiltzen ari direla. Zein izan da gure ohiko tesia? Estrategia baketsua baina planteamenduetan erradikala estrategia armatua baino onuragarriagoa izango zela, eta baita EAJren taktizismo anbiguoa baino eraginkorragoa ere. Zer izan da, bada, Lizarra azkenean? Guk beti esan izan duguna. 1995eko martxoan Lizarrak esaten duen guztia esan nion Ardanza Lehendakariari Ajuria Eneko Mahaian defenda zezan. Beraz, guztiak badatoz guk defendatzen genituen tesietara, ongi etorriak guztiak, azkenean geratuko diren siglak edozeintzuk izanda ere. Azkenean, gizarteak EAren lana eskertuko du. Dena den, jakin badakigu indar txikia garela eta ez dugu gure burua gainbaloratzen. Aurretik beste batzuk saiatu ziren proiektu sozialdemokrata bat gauzatzen, ANV, ESB... eta ez zuten lortu guk lortu dugun proiektua gauzatzea