«Tiroka ekin zien Poliziak langileei San Frantzisko elizatik irtetean»

2021eko uztailaren 27an

Gasteizen 1976ko martxoaren 3an poliziak langileei tiro egin zien
«Tiroka ekin zien Poliziak langileei San Frantzisko elizatik irtetean»
Tomas Etxabe izan zen 1976 hartan Gasteizko langileen buru ezagunena
Gasteiz, 1976ko martxoaren 3a. Poliziak tiro egin zien langileei: bost hildako, ehundik gora zauritu. Tomas Etxabe, ESK-CUIS sindikatuko bozeramailea egun, izan zen greba haren gidarietakoa.
Langile mugimenduaren buru ezagunenetakoa zu zeu zinen sasoi hartan Gasteizen. Zer testuingurutan sortu zen protesta? zerk bultzatuta?
Urtarrilaren 9an hasi zen greba Forjas Alavesas enpresan, gaur egungo Acenorren. Hantxe ari nintzen ni lanean, eta bi genituen eskari nagusienak: batetik, plataforma erreibindikatiboa, eta bestetik, langileon ordezkariak onartzea enpresak. Gogoan izatekoa da sindikatuak legeztatu gabe zeudela artean, eta lantegietan asanbleak egitea ere ez zela legezkoa.
Mugimendua, nolanahi ere, ez zen bat-batekoa izan. Hilabete batzuk lehenagotik bazebilen bilera, batzar eta joan-etorririk, eta lantegi gehienetan antzeko plataforma eratu genuen. Forjasen ondoren Mevosako (Mercedes) langileek ekin zioten grebari, eta beste sei enpresakoak segidan. Guztira 6.300 bat langile izan ginen, batera, greban, hainbat astetan.
Nolatan eutsi zenioten grebari horren denbora luzez?
Erresistentzia kutxei esker, eta jendeak oro har eman zigun laguntza medio. Elkartasun eta babes mugimendu zabala eratu zen grebalarion alde.
Laburki bada ere: zerk asaldatu zuen horrenbesteraino Gasteizko langileria?
Soldaten igoera zen eskari nagusietakoa, baxuak baiziren oso, mixeriazkoak. Lan harremanen aldaketa ere eskatzen genuen. Izan ere, langileok oso tratu txarra jasotzen genuen enpresariengandik. Erregimenaren babesa zuten enpresariek eta edozer egiteko libre ikusten zuten beren burua. Gainera, sindikatuak legez kanpo zeuden, eta edozein modutara, ez zuten indar handirik Gasteizko enpresetan. Horretaz aparte, ordu estra piloa egin behar izaten zen.
Sindikatu nagusiek hain indar gutxi izaki -legez kanpo gainera-, zeren inguruan mamitu zen mugimendua?
Asanbleak izan ziren grebaren bultzatzaileak, baita ardatz organizatiboa ere. Egunero ibiltzen ginen elizarik eliza biltzarrak egiten, lantegiak itxi egin baitzizkiguten. Lantegi arteko asanbleen koordinadora bat ere bazen, eta horrexek zuen bizkar gainean erakuntzaren zama. `Despatxoetan' apenas izan zen bilerarik. Lehendik ere, 1976 baino lehen, izan ziren bi saiaketa greba orokorra bultzatzeko. Porrot egin zuten, errepresioagatik eta langileriaren esperientzia ezagatik.
Gasteizko langileria, orain 20 urte, migraria zen gehiengoa, bai Arabako herrietatik, Hego Euskal Herriko beste herrialdeetatik edo Espainiatik bertaratua. Klase kontzientzia handirik gabea, baina egoera jasanezina pairatzen zuena. Horrela bada, lehertu egin zen giroa.
Eta martxoaren 3a, sarraskiaren eguna, heldu zen...
Martxoaren 3an lantegi guztietan egin zuten bat grebarekin, baita Michelinen ere, aurreko egunetan ez bezala. Jendea nahikoa erreta zegoen; pentsa, zazpi asteko greba. Baina amore emateko intentziorik ez zen ageri. Goizean goizetik hasi ziren enfrentamenduak Poliziarekin, gogorrak oso, eta guztiz `serioa' bilakatu zen asuntoa. Polizia ez zen gauza jendearen haserreari eusteko, eta atzera egin behar zuen sarritan.
Arratsalderako, berriz, asanblea nagusi baterako deialdia egina zen San Frantzisko elizan. Ordubete edo bi lehenago bildu ginen asanbleen koordinakundeko kideak, egoera aztertzera. Animoso geunden, greba orokorrak erabateko segida izan zuela ikusirik. Garaipena gertu zegoela sumatzen genuen. Nahiz eta garaipena beste munduko kontua ez zen: langileen ordezkaritza eta plataforma erreibindikatiboa onartzea besterik ez.
Eta horretan ari zinetela heldu zen Polizia San Frantzisko elizara.
Ke-poteak bota zituen Poliziak eliza barrura jendea kanporarazteko, eta tiroka hartu zuten kanpoan. Bala tiroak, bai. Martxoaren 3an hildako eta zauritutakoek tiroak jaso zituzten, ez gomazko pilotakadak.
Manuel Fraga zen sasoi hartan Barne edo Gobernazio ministroa.
Fraga zen, bai, eta Carlos Arias Navarro gobernuburua. Martin Villa, berriz, sindikatu harremanetarako arduraduna. Baina Manuel Fraga Alemanian zen aste hartan, bidaia batean, eta Adolfo Suarezen esku utzi zuen bere departamenduaren ardura. Beraz, Suarez izan zen Gasteizko sarraskiaren erantzule zuzena. Alemaniatik itzultzean esan zuen Fragak esaldi famatu hura: «La calle es mía!». Erregeak, berriz, Consejo del Reino izenekoa bildu zuen, eta Burgosko kapitain jeneralak, VI. erregio militarrekoak, zera jakinarazi zion: prest zeuzkala tropak, ea Araban gerra egoera aldarrikatu behar al zuen.
Bost hildako; zaurituak ehundik gora... eta gero?
Martxoaren 8an greba orokorra egin zen Hego Euskal Herrian, eta aurreko egunetan ere izan zen hainbat protestaldi. Hilaren 8koa Errepublikaz geroztik Euskal Herrian ordura arte egindako mobilizazio zabalena izan zen. Ondoren zer? Buruzagietarik batzuk kartzelara, beste batzuk ihesi..., eta egoerari irtenbideren bat ematera behartuta geunden. Langileak lanera itzuli ziren, eta kontraesana dirudien arren, eskatzen zutenaren % 100 lortuta gainera. Horixe izan zen Gasteizko martxoaren 3ko paradoxa: sekulako errepresioa, hildakoak... baina hala eta guztiz eskatutako guztia lortu.
Handik urtebetera, 1977ko ekainean, oso boto gutxirengatik ez zenuen eskuratu diputatu kargua.
FUT edo Frente por la Unidad de los Trabajadores koalizioa osatu genuen hauteskundeetarako OICk -Ezker Komunistaren Erakundeak- eta LCR-ETA VI.ak, gero LKI izango zenak. Ni neu OICkoa nintzen. Eta oso boto gutxirengatik, ehundaka batzuk, ez nuen lortu parlamentari akta Araban. Hotz hotzean pentsatuta, ordea, zera galdetzen nion neure buruari: «Merezi al dik saltsa hauetan aritzea?». Ez nintzen batere eroso sentitzen hauteskunde kanpainan, nahikoa galdua ikusten nuen neure burua.
Zer bilakaera izan du, zuren ustez, euskal langile mugimenduak 19761996 tarte honetan?
Larriena, ene iritziz, kolaborazioaren ideologia nagusitu dela langileengan azken urteotan. Orain 20 urte pentsaezina zen, inor lantegitik botatzen zutenean adibidez, langileek ezikusiarena egitea. Gaur egun hain sakabanatua dago langileria, hain ugariak dira kontratu motak, hainbestekoa da langabezia, ezen zaila baita oso bat egitea langileek. Beren interesak parekoak dituztenean izan dute indarrik langileek. Eta ez da hori, hain zuzen, egungo egoera.
XABIER ARANBURU
18-19,20

GaiezEkonomiaSindikalginSindikatuaESK-CUIS
PertsonaiazETXABE4
EgileezARANBURU6Ekonomia

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Moja klaratarrek Eliza utzi dute, Urduñako komentua erostea eragotzi dietelako, eta eskuin muturreko sekta batera batu dira

Aiaraldea

Enekoachen 'Lurrarekin konexioa' saioa Amillubi festan

ARGIA

Balmasedako zentral eolikoaren proiektua atzera bota dute, "gutxiago eragingo" duen beste bat egiteko

Urko Apaolaza Avila

Heziketa perfektuaren sindromea: nekeak jotako gurasoak eta presioak itotako haurrak

Mikel Garcia Idiakez

Euskararen konplizeak Gasteizen

Cira Crespo

ETAren desarmea lagundu zuten bakegileak errudun jo ditu Parisko auzitegiak, baina zigorrik gabe

ARGIA

Azkenak

2024-05-17 | Urko Aierbe Sarasola | Erria

Lan mundua euskalduntzeko ere Herri Akordioa

Lan munduaren euskalduntzea euskararen normalizazio-prozesuaren erronka nagusietakoa dena diagnostiko partekatua da euskalgintzan eta eragile euskaltzaleon artean. Hamarkadatan belaunaldi berriak euskalduntzen egindako inbertsio guztia (hor ere egiteko asko geratzen dela ahaztu... [+]

2024-05-17 | UEU

37 euskal ikertzailek hartu dute parte Txiotesia7 lehiaketan

37 euskal ikertzailek hartu dute parte asteartean Txiotesia7 lehiaketan. Mastodon eta X/Twitter sare sozialetatik zabaldu zituzten beren ikerketa lanak, euskaraz.

2024-05-17 | Euskalerria irratia | Juan Kruz Lakasta Zubero

Estatuaren indarkeriaren biktimei aitortza ekitaldia eginen die Nafarroako foru gobernuak

Maiatzaren 30ean eginen dute Estatuaren eta eskuin muturraren indarkeriaren biktimen aitortza ekitaldia, Baluarten. Biktima zehatzei egiten zaien molde honetako lehen ekitaldi publikoa izanen da, eta 2019ko legearen babespean gauzatuko da.

2024-05-17 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Gose greban hil da Thailandiako monarkiaren aurkako preso politiko bat

28 urteko Netiporn Sanesangkhom preso politiko thailandiarra hil da asteartean, gose greban 110. egunbete dituenean. Urtarrilean atxilotu zuten eta epaiketarik gabe zeukaten gatibu. Monarkiaren aurkako irainak egin izana egotzi zioten, 2020an eginiko protesta batean parte... [+]

2024-05-17 | Ainhoa Mariezkurrena Etxabe

Nor bere lekutik

Eguneraketa berriak daude