«Tiroka ekin zien Poliziak langileei San Frantzisko elizatik irtetean»


1996ko martxoaren 03an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Gasteizen 1976ko martxoaren 3an poliziak langileei tiro egin zien
«Tiroka ekin zien Poliziak langileei San Frantzisko elizatik irtetean»
Tomas Etxabe izan zen 1976 hartan Gasteizko langileen buru ezagunena
Gasteiz, 1976ko martxoaren 3a. Poliziak tiro egin zien langileei: bost hildako, ehundik gora zauritu. Tomas Etxabe, ESK-CUIS sindikatuko bozeramailea egun, izan zen greba haren gidarietakoa.
Langile mugimenduaren buru ezagunenetakoa zu zeu zinen sasoi hartan Gasteizen. Zer testuingurutan sortu zen protesta? zerk bultzatuta?
Urtarrilaren 9an hasi zen greba Forjas Alavesas enpresan, gaur egungo Acenorren. Hantxe ari nintzen ni lanean, eta bi genituen eskari nagusienak: batetik, plataforma erreibindikatiboa, eta bestetik, langileon ordezkariak onartzea enpresak. Gogoan izatekoa da sindikatuak legeztatu gabe zeudela artean, eta lantegietan asanbleak egitea ere ez zela legezkoa.
Mugimendua, nolanahi ere, ez zen bat-batekoa izan. Hilabete batzuk lehenagotik bazebilen bilera, batzar eta joan-etorririk, eta lantegi gehienetan antzeko plataforma eratu genuen. Forjasen ondoren Mevosako (Mercedes) langileek ekin zioten grebari, eta beste sei enpresakoak segidan. Guztira 6.300 bat langile izan ginen, batera, greban, hainbat astetan.
Nolatan eutsi zenioten grebari horren denbora luzez?
Erresistentzia kutxei esker, eta jendeak oro har eman zigun laguntza medio. Elkartasun eta babes mugimendu zabala eratu zen grebalarion alde.
Laburki bada ere: zerk asaldatu zuen horrenbesteraino Gasteizko langileria?
Soldaten igoera zen eskari nagusietakoa, baxuak baiziren oso, mixeriazkoak. Lan harremanen aldaketa ere eskatzen genuen. Izan ere, langileok oso tratu txarra jasotzen genuen enpresariengandik. Erregimenaren babesa zuten enpresariek eta edozer egiteko libre ikusten zuten beren burua. Gainera, sindikatuak legez kanpo zeuden, eta edozein modutara, ez zuten indar handirik Gasteizko enpresetan. Horretaz aparte, ordu estra piloa egin behar izaten zen.
Sindikatu nagusiek hain indar gutxi izaki -legez kanpo gainera-, zeren inguruan mamitu zen mugimendua?
Asanbleak izan ziren grebaren bultzatzaileak, baita ardatz organizatiboa ere. Egunero ibiltzen ginen elizarik eliza biltzarrak egiten, lantegiak itxi egin baitzizkiguten. Lantegi arteko asanbleen koordinadora bat ere bazen, eta horrexek zuen bizkar gainean erakuntzaren zama. `Despatxoetan' apenas izan zen bilerarik. Lehendik ere, 1976 baino lehen, izan ziren bi saiaketa greba orokorra bultzatzeko. Porrot egin zuten, errepresioagatik eta langileriaren esperientzia ezagatik.
Gasteizko langileria, orain 20 urte, migraria zen gehiengoa, bai Arabako herrietatik, Hego Euskal Herriko beste herrialdeetatik edo Espainiatik bertaratua. Klase kontzientzia handirik gabea, baina egoera jasanezina pairatzen zuena. Horrela bada, lehertu egin zen giroa.
Eta martxoaren 3a, sarraskiaren eguna, heldu zen...
Martxoaren 3an lantegi guztietan egin zuten bat grebarekin, baita Michelinen ere, aurreko egunetan ez bezala. Jendea nahikoa erreta zegoen; pentsa, zazpi asteko greba. Baina amore emateko intentziorik ez zen ageri. Goizean goizetik hasi ziren enfrentamenduak Poliziarekin, gogorrak oso, eta guztiz `serioa' bilakatu zen asuntoa. Polizia ez zen gauza jendearen haserreari eusteko, eta atzera egin behar zuen sarritan.
Arratsalderako, berriz, asanblea nagusi baterako deialdia egina zen San Frantzisko elizan. Ordubete edo bi lehenago bildu ginen asanbleen koordinakundeko kideak, egoera aztertzera. Animoso geunden, greba orokorrak erabateko segida izan zuela ikusirik. Garaipena gertu zegoela sumatzen genuen. Nahiz eta garaipena beste munduko kontua ez zen: langileen ordezkaritza eta plataforma erreibindikatiboa onartzea besterik ez.
Eta horretan ari zinetela heldu zen Polizia San Frantzisko elizara.
Ke-poteak bota zituen Poliziak eliza barrura jendea kanporarazteko, eta tiroka hartu zuten kanpoan. Bala tiroak, bai. Martxoaren 3an hildako eta zauritutakoek tiroak jaso zituzten, ez gomazko pilotakadak.
Manuel Fraga zen sasoi hartan Barne edo Gobernazio ministroa.
Fraga zen, bai, eta Carlos Arias Navarro gobernuburua. Martin Villa, berriz, sindikatu harremanetarako arduraduna. Baina Manuel Fraga Alemanian zen aste hartan, bidaia batean, eta Adolfo Suarezen esku utzi zuen bere departamenduaren ardura. Beraz, Suarez izan zen Gasteizko sarraskiaren erantzule zuzena. Alemaniatik itzultzean esan zuen Fragak esaldi famatu hura: «La calle es mía!». Erregeak, berriz, Consejo del Reino izenekoa bildu zuen, eta Burgosko kapitain jeneralak, VI. erregio militarrekoak, zera jakinarazi zion: prest zeuzkala tropak, ea Araban gerra egoera aldarrikatu behar al zuen.
Bost hildako; zaurituak ehundik gora... eta gero?
Martxoaren 8an greba orokorra egin zen Hego Euskal Herrian, eta aurreko egunetan ere izan zen hainbat protestaldi. Hilaren 8koa Errepublikaz geroztik Euskal Herrian ordura arte egindako mobilizazio zabalena izan zen. Ondoren zer? Buruzagietarik batzuk kartzelara, beste batzuk ihesi..., eta egoerari irtenbideren bat ematera behartuta geunden. Langileak lanera itzuli ziren, eta kontraesana dirudien arren, eskatzen zutenaren % 100 lortuta gainera. Horixe izan zen Gasteizko martxoaren 3ko paradoxa: sekulako errepresioa, hildakoak... baina hala eta guztiz eskatutako guztia lortu.
Handik urtebetera, 1977ko ekainean, oso boto gutxirengatik ez zenuen eskuratu diputatu kargua.
FUT edo Frente por la Unidad de los Trabajadores koalizioa osatu genuen hauteskundeetarako OICk -Ezker Komunistaren Erakundeak- eta LCR-ETA VI.ak, gero LKI izango zenak. Ni neu OICkoa nintzen. Eta oso boto gutxirengatik, ehundaka batzuk, ez nuen lortu parlamentari akta Araban. Hotz hotzean pentsatuta, ordea, zera galdetzen nion neure buruari: «Merezi al dik saltsa hauetan aritzea?». Ez nintzen batere eroso sentitzen hauteskunde kanpainan, nahikoa galdua ikusten nuen neure burua.
Zer bilakaera izan du, zuren ustez, euskal langile mugimenduak 19761996 tarte honetan?
Larriena, ene iritziz, kolaborazioaren ideologia nagusitu dela langileengan azken urteotan. Orain 20 urte pentsaezina zen, inor lantegitik botatzen zutenean adibidez, langileek ezikusiarena egitea. Gaur egun hain sakabanatua dago langileria, hain ugariak dira kontratu motak, hainbestekoa da langabezia, ezen zaila baita oso bat egitea langileek. Beren interesak parekoak dituztenean izan dute indarrik langileek. Eta ez da hori, hain zuzen, egungo egoera.
XABIER ARANBURU
18-19,20

GaiezEkonomiaSindikalginSindikatuaESK-CUIS
PertsonaiazETXABE4
EgileezARANBURU6Ekonomia

Azkenak
2025-07-18 | Mara Altuna Díaz
Noelia Sánchez Jenkins, gales irakaslea Patagonian
“Galesak bizirik dirau Patagonian”

Zerk lotzen ditu Galesko muino berdeak eta Patagoniako basamortu hotzak? Bada, hil nahi ez duen hizkuntza batek. Noelia Sánchez Jenkinsen arbasoak 1865ean lehorreratu ziren Patagonian (Argentina). Galesetik iritsi ziren, britainiarrek inposatutako zapalkuntzatik ihesean... [+]


2025-07-18 | Gedar
SAPAri 2,3 milioi emango dizkio Espainiako Industria Ministerioak

Gipuzkoako enpresak hainbat kontratu sinatu ditu Israelgo industria militarrarekin, eta diru publikoa jasotzen du ibilgailu elektriko bat garatzeko, Espainiako Gobernuak finantzatutako proiektu baten bidez.


Massive Attack musika taldeak Gazaren aldeko musikarien aliantza sortu du

Ingalaterrako Massive Attack taldeak artisten arteko aliantza sustatu du, hasi berri diren artistei edo Israelen aldeko erakundeen zentsura pairatzen dutenei babesa emateko.


Euskara, katalana eta galiziera Europar Batasuneko hizkuntza ofizial gisa aitortzea babestu dute hainbat unibertsitatek

Espainiako Gobernuak Europako Batzordeari egindako eskaerari Euskal Herriko, Kataluniako eta Galiziako 28 unibertsitatek babesa eman diote. Salvador Illa Kataluniako Generalitateko presidenteak eta Imanol Pradales lehendakariak eskutitz bat sinatu dute eskaerari babesa... [+]


Aurreakordioa erdietsita, Eskirozko BSH enpresa abenduan itxiko dute

Bilera akigarria izan zuten asteazkenean Eskirozko BSHko lan batzordeko kideek eta multinazional alemaniarraren zuzendaritzako kideek: aurreakordioa lortu zuten UGT, CCOO, ATTIS eta Solidarik (17 ordezkaritik gehiengoa dute 12 kiderekin) eta ez dute mahai gainean jarritakoa... [+]


Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat hondartza desagertzeko arriskuan daude

Gaztetape (Getaria) eta Muriola (Barrika) hondartzak 2050. urterako desager daitezke Greenpeaceren txostenaren arabera. Itzurun (Zumaia), Karraspio (Mendexa), Isuntza (Lekeitio) eta Azkorri (Getxo) hondartzek hedaduraren erdia gal dezakete.


Iruñeko espetxeko osasun arreta “urria” dela salatu du Salhaketa Nafarroak

Nafarroako Gobernuak espetxeetako osasun zerbitzuaren eskumena eskuratu zuenetik, baliabideak “indartu” dituzten arren, presoek nabarmendu dute ez diela sobera eragin egunerokoan.


‘Eskumenlagoa’

Hezkuntza Sailak 2025-2026 ikasturtearen antolaketa bigarren hezkuntzako ikastetxe publikoetan ebazpena argitaratu du. Urteroko agiria da, uztail hasierakoa; ikasturte-hasierako ebazpena esaten diogu.

Aurtengoan, hauxe jasotzen du euskarazko bertsioak:... [+]


2025-07-18 | Aiaraldea
Gorrotozko delitu salaketa jarri dute Artziniegan eta Udalak “irain arrazistak” gaitzetsi ditu

Artziniegako Udalak mezua zabaldu du gertatutakoa gaitzesteko eta elkartasuna adierazteko irainak jaso dituzten herritarrei.


2025-07-18 | Elhuyar
Neandertalak San Adriango koban maiz ibili zirela berretsi dute, Aizkorrin

Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]


2025-07-18 | Sustatu
Fitxategi handien transferentziarako alternatibak (WeTransferrekoa ikusita)

WeTransferren baldintza berri gaiztoen aurrean, alternatibarik? Bai, pare bat, edo bien arteko konbinazioa. Enkriptazioa edo/eta Tori.eus zerbitzu euskalduna erabiltzea.


2025-07-17 | ARGIA
Europan espetxean denbora gehien daraman preso politikoa
40 urteren ostean Georges Abdallah askatuko dute uztailaren 25ean

Georges Ibrahim Abdallah, Frantzian 40 urteko espetxealdia igaro ondoren kaleratuko dute. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz... [+]


2025-07-17 | Piztu Donostia
Ez dakigu ahoa ixten

Azken sei urteotan Piztu Donostia eragile sozialaren talde motorra osatu dugunoi txanda pasatzeko unea iritsi zaigu, mila gai eta beste mila fronte zabalik geratzen diren arren.

Duela sei urte Eneko Goiak, PSOEren laguntzarekin, osaturiko Donostiako Udalak bideratzen zuen... [+]


2025-07-17 | Joan Mari Beloki
Ekialde Hurbila sutan

Ekainaren 13an hasi eta 24an amaitu zena “12 Egunetako Gerra” bezala ezagutuko da aurrerantzean. Gauza harrigarri batzuk gertatu ziren bertan, pentsaezinak ordura arte. Nahiz eta lerro hauek idaztean egun gutxi igaro diren bukatu zenetik, ondorio batzuk atera... [+]


Eguneraketa berriak daude