«Kurdistangoa da orain konpondu beharreko auzia»


1996ko otsailaren 11n
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Kurdistango auzia, Kendal Nezanen ikuspegitik
«Kurdistangoa da orain konpondu beharreko auzia»
Kendal Nezan, Parisko Institutu Kurduaren presidentea
Kendal Nezan derrigor aipatu beharreko pertsonaia dugu Frantzian Kurdistango auziaz hitz egiten den bakoitzean; Parisko Institutu Kurduaren presidentea da. Elkarrizketa egiten ari gintzaizkiola jakin dugu Leyla Zana idazle kurduak, Ankarako kartzelan preso gaur egun, jaso duela Europako Parlamentuaren Sakharov saria.
Institutu Kurdua kultura erakundea al da bereziki?
Kurdu herriaren inguruan dagoen dokumentazio guztia biltzen ahalegintzen gara 1983ko otsailaz geroztik. Historia, hizkuntza, lurraldetasuna, arazo politikoa... Aldi berean, argitalpen eta hedapen zentrua ere bada, atzerrian diren kurduei eta nazioarteko iritzi publikoari zuzendua. Azkenik, informazio eta dokumentazio erakundea da, Kurdistango herrialde guztietan dabilen egoerari buruzkoa.
Zehazki adierazita, zertan gauzatzen da zeregin hau guztia?
Badugu hemengo gure lokaletan dokumentazio zentru eta liburutegirik, Mendebalde osoko aberatsenak gainera, jendeari, ikertzaileei, ikasleei eta gure herriaz arretarik duen edonori zabalduak. Hizkuntza eta historia alorreko hainbat lan argitaratzen ditugu; hilero informazio buletina plazaratzen dugu sei hizkuntzatan, 85 herritan banatzen duguna; kurduerazko argitalpenak zabaltzen saiatzen gara, baita musika eta bideo-dokumentalak ere. Beste maila batean, urtero lehiaketa bidez aukeratutako hainbat ikasleri unibertsitate mailako hezkuntza eskaintzen diegu. Gure egoitza erreferentziagunea da Europan Kurdistango arazoaz edozer jakin nahi duen edonorentzat.
Kurduen oroimen kolektiboa ez galtzea, hori litzateke Instituaren helburua?
Geure ondare kulturala sakabanatu egin da urteen poderioz errepresioak, gerrak eta emigrazioak behartuta. Hori guztia biltzen saiatzea da gure eginkizuna; kurduen zerbitzura jartzeko lehenbizi, gizateria osoaren zerbitzura segidan.
Arrazoiren bat izango da Institutua Kurdistango lurretan ez egoteko.
Han, Kurdistanen, liburutegi pribaturik ere ezin liteke eduki gai hauetaz, jazarpen politiko eta miaketengatik. Ondare kulturalaren erabateko lapurreta egin digute. Eta dokumentu zein monumentu historiko orok jasan du egoera honen ondoriorik.
Hizkuntzari dagokionez, hor ere larrutik ordaindu dugu zapalkuntza linguistikoa, baina herritarrek eutsi egin diote hizkuntzaren mamiari, bai ahozko literaturari baita idatzizkoaren atal batzuei ere. Adibidez, hiru bider debekatu izan dute kurdueraz idatzitako egunkaria, baina mantxeta aldatu orduko berragertu izan da. Desagertu egin da azkenik, errepresioa dela eta. Martxoaz geroztik, ordea, martxan da Londrestik, satelite bidez, MEDTV telebista, emigrazio kurduak sortutako katea, herriaren gehiengoaren isolamendua hausteko intentzioz.
Egoera dramatikoa zure herriarena. Itxaropentsu dirudizu hala ere.
Bai, zeren eta azken bolada honetako joera historikoak goitik behera ari dira aldatzen. Klase politikoan nabari da oro har Kurdistango auziari buruzko kontzientzia-hartzerik. Konponbide politikoak urrun ez direla adieraziko luke horrek. Badut esperantzarik epe ertainera -hiru urte esatera ez nintzateke ausartuko- soluziobiderik aurkituko dugula. Heltzen zaizkigun berri dramatikoak entzunda badirudi joera oso bestelakoa dela, baina sarritan herrien historia tragediaz tragedia idatzi ohi da.
Gaur egun, eta Palestinako auzia konponbidean dela ikusirik -nahiz eta zailtasun ugari ageri diren bidean- herri kurduarena da Ekialde Hurbileko arazo nagusia. Eta lasterrago edo beranduago ekin beharko diote nazioarteko erakundeek hori ere konponbidean jartzeari.
Bost estatutan banatuta bizi dira kurduak, 550.000 kilometro karratuko herrialdean. Estatu bakoitzean pairatzen duzuen egoera laburbilduko al zeniguke?
Iranen zaila da oso egoera, gogorra baita errepresioa. Khomeini ayatolak 1979an kurduen aurkako erabateko gerra aldarrikatu zuen. Iraken, Golkoko Gerraz geroztik, aire-armada aliatuaren babespean dago oraindik ere Kurdistan. Lau milioi kurdu bizi dira ingurune horretan eta euren esku dute administrazioa: lau telebista kate dituzte, irakaskuntza kurdueraz, produkzio literarioa... Arazo eta gorabehera ugari dauzkaten arren, egoerarik onena han bizi dute.
Turkian bestelakoa da egoera, gerra dela eta. Herri osoak suntsituta, herritar asko erbestean... Istanbulen bakarrik lau milioi kurdu bizi dira, gerrari ihesi joanak. `Iritzi' delituengatik 178 lagun dira preso, eta beste bost mila ekintza biolentoak burutzeagatik. Errepresioa erabatekoa eta era guztietakoa da. Sobiet Batasuna zenekoan, azkenik, oso sakabanatua dago biztanleria. Aldaketa politikoen eraginez gehienek Armenia eta Kazakhstan aldera jo dute.
PKK erakunde gerrilaria, bitartean, borrokan ari da. Lehenago zenion konponbide negoziaturako bidea ote hori?
Turkiako mugimendu kurduak federalismoa aldarrikatzen du egun, dela interes politikoengatik dela errealismoagatik. Ankararen administraziopean dauden herrien nortasunekiko errespetua eskatzen du. Turkiarren sektore erradikalenak, berriz, urtetako gerraren ostean, ari dira jabetzen ez dagoela konponbide militarrik, gerrak aurrera segitzekotan itzulera gabeko gunea jo lezakeela. Ankarako politikariek dute, honenbestez, azken hitza. Errepresioa alde batera utzi eta eskubide batzuk onartuz gero, balegoke agian, independentziarena ezezik, bestelako soluziobiderik.
Estrategia aldaketa da hori, PKK-k orain artean uko egin baitio negoziazioari. Egun, aldiz, estatu federala aldarrikatzen ari da.
Nire ustez bi aldeak, turkiarra eta kurdua, bihurtu dira errealistagoak eta ohartuak dira sekulako helburu ideologikoak bultzatuz zaila izango dela gure herriaren sofrikarioa amaitaraztea. Urte luzetako gerrak eragin du ikuspegi aldaketa.
JULEN ARRIOLA
18-19

GaiezPolitikaNazioarteaGerra/IraulKurdistan
PertsonaiazNEZAN1
EgileezARRIOLA2Politika

Azkenak
Astebeteko liskarren ondoren, Thailandiak eta Kanbodiak su-eten akordio bat sinatu dute

Duela astebete, bien arteko mugan Thailandiako eta Kanbodiako tropak elkarri eraso egiten hasi ziren, Frantziaren kolonizazio aldian jatorria duen gatazka berpiztuta. Bi herrialdeek "berehalako eta baldintzarik gabeko" su-etena ezartzea adostu dute astelehenean, 35... [+]


‘The Lancet’ aldizkariaren arabera, Israelek 434.000 palestinar hil ditu 2023ko urritik: Gazako biztanleriaren %20

Iazko uztailean eginiko "aurreikuspen zuhurraren" ondoren, zuzenean eta zeharka Gazan hilda egon daitezkeen palestinarren kopurua eguneratu du aldizkariak. Kalkuluen arabera, 2023ko urriaren 7tik egunean 732 palestinar hil ditu batez beste, Israelgo armadaren erasoen... [+]


Europa makurrarazi du Trumpek
AEBek Europako produktuei %15eko muga-zergak ipiniko dizkie, eta alderantziz ezer ere ez

Horrez gain, Europa behartu egin du gasa AEBei erostera, 750.000 milioi euro xahutu beharko ditu horretan datozen hiru urteotan; beste 600.000 milioi euro gehiago inbertitu beharko ditu han, "inbertsio estrategikoetan"; eta, "ehunka milioi euro", zehaztapen... [+]


Agur esan du Hatortxu Rockek, baina segida izango du abenduan: Aske jaialdia

Lau egunez Lakuntza milaka lagunez bete du Hatortxu Rockek. Aurtengo edizioak presoen aldeko jaialdiaren bideari amaiera eman dio. Hala ere, abenduak 27rako jaialdi berria iragarri dute: Aske.


Gosez hiltzen ari gara

Nire gorputza erortzen ari da. Ama kolapsatzen ari da nekeak jota. Nire lehengusuak egunero jokatzen du bizitza laguntza pixka baten truke. Gazako haurrak gure begien aurrean hiltzen ari dira eta ezin diegu lagundu.


2025-07-28 | Hala Bedi
Gasteizko kanpaldian jasandako Poliziaren bortizkeria salatu dute GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak

GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak salatu dute Ertzaintzak eta Gasteizko Udaltzaingoak gogor kargatu zutela "giro lasaian" egiten ari ziren ekimenaren aurka. Lau atxilotu, 11 identifikatu eta hamarnaka zauritu utzi zituzten Poliziaren esku hartzeari buruzko bestelako... [+]


Janaria sartzeko “10 orduko etenak” iragarri ditu Israelek, Gazan 100.000 haur desnutrizio arriskuan daudelako

"Pausa taktiko" gisa definitu ditu Israelek. Igandean hasi da eta 35 kamioi sartu dira Gazako zerrendara.


Espetxetik irten da Georges Abdallah, Europan espetxean denbora gehien zeraman preso politikoa

40 urte pasatxoko espetxealdiaren ostean, joan den ostiralean atera zuten espetxetik, eta segituan Libanora eraman, bere jaioterrira. Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz ez... [+]


2025-07-28 | Gedar
Arrazakeriarekin lotu ziren iazko gorroto-delituen ia erdia Espainiako Estatuan

%37 genero- eta sexu-diskriminazio kasuekin loturik egon ziren, eta aporofobia %33 hazi zen. Gorroto-delituen intzidentzia tasarik altuena Nafarroan identifikatu zuten iaz.


Umezurtz geratu diren Palestinako haurrei eskolak ziurtatzeko 41.000 euro bideratuko ditu Salam Gaza erakundeak

Nafarroako Kutxa Fundazioari esker 41.000 euro bideratuko ditu Palestinara Salam Gaza Gobernuz Kanpoko Erakundeak, umezurtz geratu diren haurrei eskolak bermatzeko gutxienez beste urtebetez. Alor akademikoa eskaintzeaz gainera, babes psikologikoa eta laguntza emozionala... [+]


Paul Urkijoren ‘Gaua’ hurrengo filmaren soinu bandaren grabaketan parte hartu du Aiaraldeko Iaiaiai taldeak

Irrintzi eta performance taldeak aste honetan egin ditu grabaketak Paul Urkijoren eta Mursegoren eta Aran Callejaren gidaritzapean, eta beste artista batzuekin elkarlanean, Ibon RG-rekin besteak beste. Sitgeseko zinema jaialdian estreinatuko dute pelikula, urrian.


Octavio Alberola zendu da, Donostian Franco hiltzen saiatu zen anarkista

1962ko udan, CNT Francisco Franco diktadorea hiltzen saiatu zen Donostian, ETAren laguntzarekin. Octavio Alberola anarkistak koordinatu zuen ekintza, baina huts egin zuten.


Sendabelarrak oliotan

Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]


Eskuz eta banaka

Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]


Eguneraketa berriak daude