«Intelektualena, egun, basamortuan emandako ahots antzua da»


1994ko maiatzaren 08an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Anjel Lertxundi idazleari buruzkoak
«Intelektualena, egun, basamortuan emandako ahots antzua da»
ANJEL LERTXUNDI
Txikitandik omen zekien idazteari ekingo ziola. 16 urte ingurura arte, ordea, ez zuen euskaraz egingo zuenik aurrikusi. Ordudanik urte asko igaro dira, baita liburu asko ere. Laster etorriko zaio 6 urtez landu duen eleberriaren aurkezpen eguna.
ARGIA. Eleberria kaleratu behar duzu laster. Zer aurreratu dezakezu?
ANJEL LERTXUNDI. «Otto Pette» izena du, eta Erdi Aroan kokatua dago; baina garai ez konkretu batean. Ez dago espazio fisiko konkretu batean lekutua. Idatzi eta gero konturatu nintzen lehen aldia dela pertsonaiak eta espazioak soilik nire irudimenean daudena. Oso garrantzitsua da hori niretzat. Oso fikziozkoa da eleberria.
Haur hizkeran «otto» osabaren diminutiboa da, baina baita otsorena ere. Erdi Aroko erresuma jakin bateko armadaburuaren historia kontatzen du: erregearen faboreak ditu eta Elizarekin izugarrizko aginte gatazkak. «Otto» horren zentzu bikoitza liburu bertan azaltzen da.
Pertsonaia hau da abiapuntua. Muturrera joan nahi izan dut, ez nire ikuspegitik, baizik eta kontrakotik hartuz haria. Arrisku bat da hori.
A. Zeintzuk izan dira liburu hau idaztean izan dituzun zailtasun handienak?
A.L. Alde batetik, irakurgarria izan behar zuen; eta istorio zahar baten oihartzunak izango zituena, bestetik. Eleberri beraren egiturak eman dit lanik handiena. Mozorroen liburu bat da. Pertsonaia guztiak, modu batekoak agertuagatik irakurleen aurrean, gero desberdinak suertatzen dira. Mozorroen jokoa da, eta horrek asko eskatu dit.
Dokumentazio aldetik ez dut lan zailegirik izan; garai hartako elikagaiak eta ohiturei buruzko datuak asko zehazten saiatu naiz.
Euskarak berak ere ez dit lan handiegia eman. Nahi nuena zehaztea lortuta, ez dut zailtasun berezirik izan. Hala ere, asko kostatu zait hizkerarekin asmatzea. Hain istorio zaharra izanik, euskara sinesgarria erabili behar nuen.
A. Hizkerarekin jarraituz, zure eleberri guztietan ikusi da euskararen erabilerarekiko kezka. Liburu bakoitza, aurrekoarekin konparatuz gero, aurrerapausoa izan da euskara menperatze aldetik. «Otto Pette» al litzateke gailurra?
A.L. Nire lehen liburua kaleratu nuenetik 25 urte igaro dira. Eta konturatzen naiz nire idazkeran, orain dela bost urte arte edo, bi bide egon direla. Bide bat nolabait esperimentala litzateke _lehen liburua horren adibide da_; bigarrena euskararen garapenari atxikia legoke. Haur literatura horrela ulertu beharko litzateke. Nire irakasle lanaren premiek literatura soila ez egitera bultzatu naute. Funtzionaltasunagatik.
Funtzionaltasuna, ordea, beste alderdi batetik ikusten dut orain. Obra literarioaren bidez egiten dudan saio linguistiko-literario horretan ekarpenik egin dezakedala uste dut. Zenbat eta literatura hobea egin, orduan eta mesede handiagoa egiten diogu euskarari.
A. Eta haur literaturari?
A.L. Haur literaturak autonomia handiagoa beharko luke. Orain askoz gehiago argitaratzen da. Bera ere nolabaiteko autonomia lortzen ari da, baina idazleei asko kostatzen zaie. Haur literaturak autonomia izango badu, eskolek errespetatu egin beharko dute. Nik autonomia literario osoz egiten baldin badut liburu bat, baina eskoletan gero subjuntibera lantzeko erabiltzen baldin bada, izorratu naute.
Eskolak haur literatura fagozitatu egiten du, eta bere interesetara moldatu. Haurren eskuetan utz ditzatela liburuak, noski; baina eskolak zenbateraino bultzatzen du irakurketa haurren artean? Inori ez zaio okurritzen haur bati esatea astero zinemara joan behar dela, eta jendea joaten da gero filmeak ikustera. Zergatik behartu orduan haurrak irakurtzera?
A. Zineman ere aritu izan zara. Zein da egin dituzun bi filmeek ekarri dizuten irakaspena?
A.L. Une jakin batean izan nuen aukera, eta egin egin nuen. Ondoren ere izan ditut aukerak, baina ez nengoen tenplean eta ez diet heldu. Ez dakit, ordea, datorren urtean edota bihar bertan horren inguruan zer egingo nukeen. Egin ala ez egin, ni idazlea naiz, ez zinemagilea.
A. Euskaraz egin zenituen zure filmeak. Egun erdaraz egiten dituzte euren filmeak hemengo zuzendariek, zuek baino askoz ere arrakasta handiagoa lortuz.
A.L. Gauza guztiekin gertatu den bezala, euskal zinemaren autonomia denborarekin lortuko dela uste dut. Euskal zinema izateko, tradizio propioa lortu behar da. Gu hasi ginen, baina bada beti ahazten den osagarri bat euskal zinema izateko: zinema egitura bat ez dugun bitartean, egiten diren filme euskaldunen aldeko apustua egingo duena, ezin da euskal zinemaz hitz egin. Eta gerta daiteke noizbehinka euskal filmerik izatea, baina euskal zinemarik ez izatea zentzu horretan, azpiegitura arazoak direla eta.
Euskal zinema geografiak mugatzen duen zerbait da, edota hizkuntzak markatzen duena? Azken hau balitz, Julio Medem eta Juanma Bajo Ulloaren filmeak eta Koldo Izagirrerenak oso gauza desberdinak lirateke. Niretzat, azken honena da euskal zinema.
A. Itzul gaitezen zure azken liburura. Alberdania argitaletxearekin kaleratuko duzu. Horrek Ereinekin izan dituzun urte luzetako harremanak eten direla esan nahi al du?
A.L. Ereinekin harreman onak izaten jarraitzen dut. Gertatzen da Alberdaniakoak eleberri honen hedapena gertutik jarraitzen ibili direla, Inaxio Mujika eta Jorge Gimenezen bitartez. Gainera adiskideak dira, eta argitaletxe berria sortzeko abenturan sartu dira, eta abenturak gustuko ditudanez, beraiei eskaini diet eleberria, laguntza legez.
Beste alde batetik, garbi utzi nahi dut lanbidez oso lotua egon naizenez argitaletxe batekin, erabat desbinkulatua egon nahi dudala orain beraietaz. Hurrengo batean zer publikatuko dudan eta non, ez dakidala.
A. «Otto Pette»n kontatzen duzun istorioak baditu hainbat ezaugarri egungo egoera gogorarazten dutenak. Nahita izan al da hori?
A.L. Gizarteak beti ditu agintea eta opresioaren arteko tentsioa. Hori da gure herriak bizi duena. Zuzenbidea, agintearen beharra... joko dialektiko hori historiaren ezaugarria da.
Guzti horretaz nik ez daukat beste inork baino gehiago esateko, baina bai tresna bat, idazketarena. Idazten ari naizela, hausnarketa egin eta forma berriak bilatzen saiatzen naiz, kezkatzen nauten gaiak bideratzeko. Liburuak ezin du idazlearen berdina izan, berak ere zerbait ikasi behar baitu idazterakoan.
A. Literaturaz ari gara, baina literaturaz gain beste lan batzuk ere egiten dituzu. Zure artikulista lana hor da, adibidez. Euskaraz aritzen diren idazle bakarrenetakoa zara.
A.L. 17-18 urterekin kazetaritza ikasketak egin nahi nituen. Beti izan dut joera kazetaritzarekiko. Askotan tentazioa izaten dut arlo hori uztekoa. Esateko zerbait daukadanean soilik idaztekoa. Pixka bat erreta nago. Errebelatu egiten nau beharrez idatzi beharrak; baina egia da, halaber, gauden egoeran ezin duzula nahi duzuna egin. Badira faktore asko horretan. Ez naiz lanean ari gaurko, biharko baizik.
A. Ohardun zara, beraz, bide bat ireki daitekeela hortik.
A.L. Nire kazetari lanean gehien interesatzen zaidana «Euskaldunon Egunkaria»n betetzen dudana dela. Nire medio naturala da, medio eus- kaldun batekin ari naizelako. «El Mundo»n egun idazten dudana, edota garai batean «Diario Vasco»n edota «Egin»en egiten nuena, pantaila lana zela iruditzen baitzait.
Aurpegia garbitu behar dute, eta horretarako erabiltzen naute. Hori jakinda, etekina ateratzen saiatzen naiz, baina beti dut inpresioa beraiek ateratzen direla irabazle.
A. Errepublika garaian, aldiz, askoz ere gehiago lantzen zuten artikulismoa euskal idazleek.
A.L. Egia da intelektualek ez dutela ezer esaten gure herriaren egoerari buruz. Arrazoietako bat izan daiteke ideologia handien porrotarekin intelektualen papera ezabatu egin dela. Egungo intelektual handiena telebista da. Berak inposatzen digu zerekin liluratu behar dugun, zerekin sentitu eta zerekin sufritu. Intelektualek egun ezin dute ezer esan. Beraiena, basamortuan emandako ahots antzua da. Norbera etsia egon arren, horrek ez du esan nahi, pentsatzeari uko egiten diozunik. Argi daukat ez dudala ukapen hori egin nahi.
Amagoia Iban
34-38

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLERTXUNDI4
PertsonaiazLERTXUNDI4
EgileezIBAN1Kultura

Azkenak
Hegazkinez bidaiatzea trenez baino 26 aldiz merkeago izan daiteke Europan

Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.


Belfasteko Kneecap musika taldea jo-puntuan: epaiketak, zentsura, jazarpena...

Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]


Gutxieneko soldata propioaren alde 138.495 sinadura lortu dituzte sindikatuek

ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.


Gazako genozidioan hildakoen %83 zibilak dira, Israelgo armadaren datuen arabera

Israelgo armadaren barne agiri batean agertzen diren datuek diote Gazan hil dituzten sei palestinarretatik bost zibilak direla, azken hamarkadetan aurrekaririk ez duen sarraskia izanik. Israelgo zerbitzu sekretuek maiatzean zioten armadak Hamaseko eta Jihad Islamikoko 8.900... [+]


Sexu erasoak “kopuruz eta intentsitatez handitu” dira Bilboko Aste Nagusian

Bilboko Konpartsek elkarretaratze jendetsua egin dute Arriaga Antzokiren aurrean azken egunetako eraso sexisten aurka egiteko. Konpartsek adierazi duten arabera, erasoak kopuruz eta intentsitatez handitu dira. Aste Nagusiaz gozatzera gonbidatu dituzte herritarrak, eta... [+]


Kartzelan jaioa eta Israelek eraila adin nagusitasunera iritsi aurretik: Youssef Al-Zuqen historia

Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.


Oporrak ere gaixotasun?

Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]


Txikiren eta Otaegiren mural bati eraso egin diote Durangon

Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.


Nazien kontzentrazio esparruetan palestinar zapia ezin dela jantzi ebatzi du Alemaniako epaitegi batek

Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.


AEBek beltzez margotu dute Mexikoko mugaren hesia haren tenperatura igo eta migratzaileak pasatzea saihesteko

Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.


Ibai Iturria Garmendia, mendi gidaria
“Jende asko ez da modu egokian joaten mendira, kezkagarria da”

Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.


2025-08-21 | Gedar
Zumaiako Bedua jatetxeko esplotazioaren testigantza gehiago bildu dituzte

Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.


Israelek Gaza hiria okupatzeari ekin dio, Hamasek azken su-eten proposamena onartuta ere

Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]


Eguneraketa berriak daude