«Intelektualena, egun, basamortuan emandako ahots antzua da»


1994ko maiatzaren 08an
Anjel Lertxundi idazleari buruzkoak
«Intelektualena, egun, basamortuan emandako ahots antzua da»
ANJEL LERTXUNDI
Txikitandik omen zekien idazteari ekingo ziola. 16 urte ingurura arte, ordea, ez zuen euskaraz egingo zuenik aurrikusi. Ordudanik urte asko igaro dira, baita liburu asko ere. Laster etorriko zaio 6 urtez landu duen eleberriaren aurkezpen eguna.
ARGIA. Eleberria kaleratu behar duzu laster. Zer aurreratu dezakezu?
ANJEL LERTXUNDI. «Otto Pette» izena du, eta Erdi Aroan kokatua dago; baina garai ez konkretu batean. Ez dago espazio fisiko konkretu batean lekutua. Idatzi eta gero konturatu nintzen lehen aldia dela pertsonaiak eta espazioak soilik nire irudimenean daudena. Oso garrantzitsua da hori niretzat. Oso fikziozkoa da eleberria.
Haur hizkeran «otto» osabaren diminutiboa da, baina baita otsorena ere. Erdi Aroko erresuma jakin bateko armadaburuaren historia kontatzen du: erregearen faboreak ditu eta Elizarekin izugarrizko aginte gatazkak. «Otto» horren zentzu bikoitza liburu bertan azaltzen da.
Pertsonaia hau da abiapuntua. Muturrera joan nahi izan dut, ez nire ikuspegitik, baizik eta kontrakotik hartuz haria. Arrisku bat da hori.
A. Zeintzuk izan dira liburu hau idaztean izan dituzun zailtasun handienak?
A.L. Alde batetik, irakurgarria izan behar zuen; eta istorio zahar baten oihartzunak izango zituena, bestetik. Eleberri beraren egiturak eman dit lanik handiena. Mozorroen liburu bat da. Pertsonaia guztiak, modu batekoak agertuagatik irakurleen aurrean, gero desberdinak suertatzen dira. Mozorroen jokoa da, eta horrek asko eskatu dit.
Dokumentazio aldetik ez dut lan zailegirik izan; garai hartako elikagaiak eta ohiturei buruzko datuak asko zehazten saiatu naiz.
Euskarak berak ere ez dit lan handiegia eman. Nahi nuena zehaztea lortuta, ez dut zailtasun berezirik izan. Hala ere, asko kostatu zait hizkerarekin asmatzea. Hain istorio zaharra izanik, euskara sinesgarria erabili behar nuen.
A. Hizkerarekin jarraituz, zure eleberri guztietan ikusi da euskararen erabilerarekiko kezka. Liburu bakoitza, aurrekoarekin konparatuz gero, aurrerapausoa izan da euskara menperatze aldetik. «Otto Pette» al litzateke gailurra?
A.L. Nire lehen liburua kaleratu nuenetik 25 urte igaro dira. Eta konturatzen naiz nire idazkeran, orain dela bost urte arte edo, bi bide egon direla. Bide bat nolabait esperimentala litzateke _lehen liburua horren adibide da_; bigarrena euskararen garapenari atxikia legoke. Haur literatura horrela ulertu beharko litzateke. Nire irakasle lanaren premiek literatura soila ez egitera bultzatu naute. Funtzionaltasunagatik.
Funtzionaltasuna, ordea, beste alderdi batetik ikusten dut orain. Obra literarioaren bidez egiten dudan saio linguistiko-literario horretan ekarpenik egin dezakedala uste dut. Zenbat eta literatura hobea egin, orduan eta mesede handiagoa egiten diogu euskarari.
A. Eta haur literaturari?
A.L. Haur literaturak autonomia handiagoa beharko luke. Orain askoz gehiago argitaratzen da. Bera ere nolabaiteko autonomia lortzen ari da, baina idazleei asko kostatzen zaie. Haur literaturak autonomia izango badu, eskolek errespetatu egin beharko dute. Nik autonomia literario osoz egiten baldin badut liburu bat, baina eskoletan gero subjuntibera lantzeko erabiltzen baldin bada, izorratu naute.
Eskolak haur literatura fagozitatu egiten du, eta bere interesetara moldatu. Haurren eskuetan utz ditzatela liburuak, noski; baina eskolak zenbateraino bultzatzen du irakurketa haurren artean? Inori ez zaio okurritzen haur bati esatea astero zinemara joan behar dela, eta jendea joaten da gero filmeak ikustera. Zergatik behartu orduan haurrak irakurtzera?
A. Zineman ere aritu izan zara. Zein da egin dituzun bi filmeek ekarri dizuten irakaspena?
A.L. Une jakin batean izan nuen aukera, eta egin egin nuen. Ondoren ere izan ditut aukerak, baina ez nengoen tenplean eta ez diet heldu. Ez dakit, ordea, datorren urtean edota bihar bertan horren inguruan zer egingo nukeen. Egin ala ez egin, ni idazlea naiz, ez zinemagilea.
A. Euskaraz egin zenituen zure filmeak. Egun erdaraz egiten dituzte euren filmeak hemengo zuzendariek, zuek baino askoz ere arrakasta handiagoa lortuz.
A.L. Gauza guztiekin gertatu den bezala, euskal zinemaren autonomia denborarekin lortuko dela uste dut. Euskal zinema izateko, tradizio propioa lortu behar da. Gu hasi ginen, baina bada beti ahazten den osagarri bat euskal zinema izateko: zinema egitura bat ez dugun bitartean, egiten diren filme euskaldunen aldeko apustua egingo duena, ezin da euskal zinemaz hitz egin. Eta gerta daiteke noizbehinka euskal filmerik izatea, baina euskal zinemarik ez izatea zentzu horretan, azpiegitura arazoak direla eta.
Euskal zinema geografiak mugatzen duen zerbait da, edota hizkuntzak markatzen duena? Azken hau balitz, Julio Medem eta Juanma Bajo Ulloaren filmeak eta Koldo Izagirrerenak oso gauza desberdinak lirateke. Niretzat, azken honena da euskal zinema.
A. Itzul gaitezen zure azken liburura. Alberdania argitaletxearekin kaleratuko duzu. Horrek Ereinekin izan dituzun urte luzetako harremanak eten direla esan nahi al du?
A.L. Ereinekin harreman onak izaten jarraitzen dut. Gertatzen da Alberdaniakoak eleberri honen hedapena gertutik jarraitzen ibili direla, Inaxio Mujika eta Jorge Gimenezen bitartez. Gainera adiskideak dira, eta argitaletxe berria sortzeko abenturan sartu dira, eta abenturak gustuko ditudanez, beraiei eskaini diet eleberria, laguntza legez.
Beste alde batetik, garbi utzi nahi dut lanbidez oso lotua egon naizenez argitaletxe batekin, erabat desbinkulatua egon nahi dudala orain beraietaz. Hurrengo batean zer publikatuko dudan eta non, ez dakidala.
A. «Otto Pette»n kontatzen duzun istorioak baditu hainbat ezaugarri egungo egoera gogorarazten dutenak. Nahita izan al da hori?
A.L. Gizarteak beti ditu agintea eta opresioaren arteko tentsioa. Hori da gure herriak bizi duena. Zuzenbidea, agintearen beharra... joko dialektiko hori historiaren ezaugarria da.
Guzti horretaz nik ez daukat beste inork baino gehiago esateko, baina bai tresna bat, idazketarena. Idazten ari naizela, hausnarketa egin eta forma berriak bilatzen saiatzen naiz, kezkatzen nauten gaiak bideratzeko. Liburuak ezin du idazlearen berdina izan, berak ere zerbait ikasi behar baitu idazterakoan.
A. Literaturaz ari gara, baina literaturaz gain beste lan batzuk ere egiten dituzu. Zure artikulista lana hor da, adibidez. Euskaraz aritzen diren idazle bakarrenetakoa zara.
A.L. 17-18 urterekin kazetaritza ikasketak egin nahi nituen. Beti izan dut joera kazetaritzarekiko. Askotan tentazioa izaten dut arlo hori uztekoa. Esateko zerbait daukadanean soilik idaztekoa. Pixka bat erreta nago. Errebelatu egiten nau beharrez idatzi beharrak; baina egia da, halaber, gauden egoeran ezin duzula nahi duzuna egin. Badira faktore asko horretan. Ez naiz lanean ari gaurko, biharko baizik.
A. Ohardun zara, beraz, bide bat ireki daitekeela hortik.
A.L. Nire kazetari lanean gehien interesatzen zaidana «Euskaldunon Egunkaria»n betetzen dudana dela. Nire medio naturala da, medio eus- kaldun batekin ari naizelako. «El Mundo»n egun idazten dudana, edota garai batean «Diario Vasco»n edota «Egin»en egiten nuena, pantaila lana zela iruditzen baitzait.
Aurpegia garbitu behar dute, eta horretarako erabiltzen naute. Hori jakinda, etekina ateratzen saiatzen naiz, baina beti dut inpresioa beraiek ateratzen direla irabazle.
A. Errepublika garaian, aldiz, askoz ere gehiago lantzen zuten artikulismoa euskal idazleek.
A.L. Egia da intelektualek ez dutela ezer esaten gure herriaren egoerari buruz. Arrazoietako bat izan daiteke ideologia handien porrotarekin intelektualen papera ezabatu egin dela. Egungo intelektual handiena telebista da. Berak inposatzen digu zerekin liluratu behar dugun, zerekin sentitu eta zerekin sufritu. Intelektualek egun ezin dute ezer esan. Beraiena, basamortuan emandako ahots antzua da. Norbera etsia egon arren, horrek ez du esan nahi, pentsatzeari uko egiten diozunik. Argi daukat ez dudala ukapen hori egin nahi.
Amagoia Iban
34-38

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLERTXUNDI4
PertsonaiazLERTXUNDI4
EgileezIBAN1Kultura

Azkenak
EAEko euskaltegietan A2 mailan matrikulatzea oraingoaren laurdena kostako da

Datorren ikasturtetik aurrera, euskaltegietan A2 mailan matrikulatzen direnek orain arte bezala 310 euro ordaindu beharrean, 70 euro ordainduko dituzte. Maila gaindituz gero, ordaindutakoa itzuliko zaie ikasleei. 


Guardia Zibilak “hemendik fan egiteko” eskatuko dute ekainaren 14an Oñatin

Kuartela herrixantzat lelopean indar okupatzaileek Euskal Herritik irten behar dutela aldarrikatzen du Fan Hemendik taldeak.
 


Gure haurrak ere badira ekimenak mobilizazioa egingo du ekainaren 12an, Gasteizen

Rafah-ra doan nazioarteko martxarekin bat eginez, Gasteizen mobilizatzera deitu du plataformak, baita ikasgeletan ere. Palestinar haurrekiko elkartasun argazkiak ateratzeko eskatu du.


Bake Bideak eta Bakegileak bide amaierara iritsi dira

Aieteko Nazioarteko Bake Konferentzia 2011n egin zen Donostian eta ondoren sortu zen Bake Bideak, Ipar Euskal Herritik bake prozesua sustatzeko. Bakegileen zeregina ETA armagabetzeko ekinbide zibila antolatzea izan zen. Orain, desegingo direla iragarri dute bi ekimenek.


2025-06-06 | Gedar
EAEko kartzelariak greba egitera deitu ditu ELAk

Espetxeetako funtzionarioek lanuzte partzial bat egingo dute ekainaren 9tik 15era bitartean.


Idoia Asurmendi
Bihotzetik berriz pasatzea

IDOIA ASURMENDI
Non: Bilboko Kafe Antzokian.
Noiz: maiatzaren 29an.

----------------------------------------------------
 
Termometroak 30 gradutik gora markatzen ditu, uda giroa nagusi da eta Bilboko kaleak herritar aztoratuz beteta daude. Horrelako egun... [+]

Torturaren 21 biktima berri aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.


111 Akademiak banatuko duen azken saria jaso du Miren Amurizak

Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.


Non daude kaparrak?

Lorazainok bi hilabete baino gehiago daramatzagu greban, eta, horietan, udaltzaingoek indarrez zapaldu gaituzte piketeetan. Hirian zehar jarraitzen gaituzten sekretek jazartzen gaituzte, eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzte. Enpresak ez gaitu aintzat hartzen, eskaintza... [+]


“Zaurgarritasun Indizea”, Jaurlaritzak nahi duena egiteko koartada

Nork sinesten du urtebetean Ordiziako errealitatea goitik behera aldatu dela eta desorekak desagertu direla?

Udaberriko oporren ataritan egunkarietan Begoña Pedrosak eman zigun titularra: Ordiziak ez du desorekei aurre egiteko plan berezirik behar... [+]


Ostiralean hasi eta urte bukaera arte iraungo du Arestiren ekarria ezagutarazteko Bilboko egitarau oparoak

Euskaltzaindiak, EHUko Gabriel Aresti Katedrak, Gabriel Aresti kultura elkarteak eta Bilboko Koral Elkarteak elkarlanean antolatu dute egitaraua. Ostiral honetan, adibidez,  Bilboko Udalaren Txistularien Bandak Aitaren Etxea emanaldia joko du Euskaltzaindiaren... [+]


GALen biktimei barkamena eskatu die Alonsok, Gogora Institutuko zuzendariak

Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.


Energia berriztagarrien arloko kooperatiben europar federazioko Kontseilu Errektoreko kide bihurtu da Goiener

Rescoop.eu federazioko Kontseilu Errektorean sartu da Goiener kooperatiba, eta  "lorpen handitzat" jo du ardura berri hori. Iragan maiatzaren 22an Krakovian (Polonian) egindako Energia Komunitarioaren Foruman parte hartu ahal izan dute, eta une inportantea izan... [+]


Eguneraketa berriak daude