«Telebistak bertsolaritza sakralizatu du»

1991ko maiatzaren 16an

Joxerra Garziarekin bertsolaritzaz
Joxerra Garzia
«Telebistak bertsolaritza sakralizatu du»
"Hitzetik Hortzera" edo bertsolaritza telebisiboaren sortzailea dugu Joxerra Garzia. Telebistan lau urte eman ditu eta, beste komunibakideetan kultur saioak egiten egon arren, "lehiatxoa" izan da merezitako ospea eman diona. Literatur kontuetan murgildua, bere azken poesi bilduma «Zotal egunak» laister dugu kalean.
ARGIA. ETBn urte batzu eman dituzu, batez ere, saio kulturaletan. Zer deritzozu ETBko egungo kultur saioei?
J. GARZIA. ETBko kultur saioak beti laino guztien gainetik edo sasien azpitik ibili dira. Duela lau urte "Arkupe" programa euskal kulturaren mugimendua gertutik jarraitzen zuena zen –horren barruan liburuen kronika egiten nuen–. Gero, hori kendu eta "Fahrenheit" jarri zuten. Eta, justo "Fahrenheit" kontrako estiloduna zen. Gogoratzen dut, lehendabiziko programan postmodernismoari buruzko mahaingurua antolatu zutela. Garai batean, "Arkupe" kaseroegia zen eta hemengo errealitateari lotu egia, beharbada. "Fahrenheit"ekin lainoen ganetik ibili ginen, eta laino eta sasien artean ez dugu hegan egiteko tokirik bilatzen. Bestalde, "Fahrenheit" oso minoritarioa gertatu da, audientzi kopuruen aldetik eta nik uste erdibidea badagoela, planteamendu hori serioagoa egin beharko litzatekeela, garai bateko."Arkupe" baino zer edo zer pretenziosoago eta munduari begira, hemengoa ahaztu gabe. "Fahrenheit"en egin den ahalegin estetikoa, irudi aldetik esperimentazioa ona egin dela uste dut, hori zergatik ez aplikatu euskal kulturari?
Kultur munduan, bertsolaritzarena ondo edo gaizki kubrituta dago, baina aldiz literatura babes gutxiko kontua da. Antzerki mundua kubritu da "Ikusmira" aipatu beharko litzateke baina uste dut datorren urterako desagertuko dela, arte plastikoak egon dira ere... Politika garbi bat falta da nire ustez.
A. Telebista aztertzaile batzuren iritziz ETBk euskal kulturaren ikuspuntu "folklorista" eskeintzen du.
J.G. Beno, batzuei bertsolaritza ere folklorismoa iruditzen zaie. Nik ez dut hori uste, ez dut uste esatea dagoenik «Fahrenheit» folklorismoa dela. Hori esaten denean, beharbada ETB2gatik izango da. ETB-2ren funtzioa jende erdalduna euskal telebistarekin konektatu eta gero piskanaka euskal kulturan sartzen hastea bada, hor hutsune nabarmena euskal kultur programa bat da. Zergatik ez da azaltzen erderaz, ETBko bigarren kanalean, zer den bertsolaria, zeintzu diren euskal idazleak, zergatik ez da ematen kultur programa erdaldun baten euskarazko kulturaren ikuspegia?
Azken finean, ETB-lean politika egoki bat, gauzak ondo lotu eta diseinu estrategiko bat egin beharko litzatekeen moduan, ETB-2an zer edo zer asmatu beharko litzateke euskaraz ari diren horiek, kulturgintzan ari diren horiek, zer ari diren erdaldunei esplikatzeko.
A. Nola eta zergatik sortu zen "Hitzetik hortzera"?
J.G. Ni irratian nengoela etorri ziren nigana bertsoekin zerbait egin behar zela. Programaren diseinua prestatu ondoren Bertsolarien Elkartean aurkeztu nuen eta Elkartea eta ETBren artean komenio bat sinatu zuten. Lehenengo urtean ez dut uste asko sinesten zutenik, hemen telebistan, horrek biderik izan zezakeenik eta beno, ni bakarrik egon nintzen. Zuzendaritzan, errealizazioan, produkzioa, dena nik egiten nuen. Lehendabiziko urte horretan hilean behin egiten zen eta batez ere, ni errealizazioan edota editaian trebatzeko balio izan zuen. Bigarren urtean astero egiten genuen, produkzio propioekin, etabar Azken batean, programa ikusienetarikoa bihurtu da. Badirudi demostratu behar izan dugula bertsolaritzak garrantzi kulturaletaz aparte; baduela jendea erakartzeko indarra. Hori frogatu den neurrian, ematen ari zaizkigu medioak, etabar. Baina, zergatik ez da hori lehenengotik egin. Zer gertatuko zatekeen hasieran programa standarrek duten medioekin hasi bagina.
A. Momentuan, zein da "Hitzetik Hortzera"ren audientzi kopurua?
J.G. Gutxi gora behera, 200.000 ikusentzuleren inguruan gaude. Fluktuazioak izaten dira. Udazkenean gehiago; udaberrian, aldiz, gutxiago, apirilean adibidez, baina audientzia finko bat mantentzen dugu.
A. Zertan datza programaren arrakasta?
J.G. Bi ardatz daudela, uste dut. Bertsolaritza bera nahiko modan dagoela eta gero, sortzen dela halako espiral moduko bat, audientzia lortzen du modan dagoelako eta telebistan hasi garenez gero, saioetan jende gehiago ikusten da, bertsolariak ezagunagoak dira... beste dimentsio bat hartu du asuntoak. Esan nahi dut, telebistak eman diola beste presentzia bat, sakralizazioa.
A. Telebista nahiko medio modernoa da. Aldiz bertsolaritza aintzineko ohitura dugu Euskal Herrian. Zaila gertatu zen medioa eta gaia elkartzea?
J.G. Hasieran ez zen gehiegi egin, oso berandu arte ez genuen errealizadorerik izan. Santi Etxebarria errealizadorea etorri zenetik elkar lanean hasi ginen bera ere bertsozalea da eta...
Bertsolaritzak baditu ezaugarri batzu kontutan hartu beharrekoak. Alde batetik, ez dago dudarik bertsolaritzaren ihardunaldietan inportanteena hitza dela, hau da, irudia beti bigarren mailakoa da, nahiz eta prendak edo disfrazak jarri, azken batean bertsoa ona bada, guzti horrek ez du inolako axolarik. Bestetik, espektakulu oso estatikoa da, bertsolaria ez da mugitzen, ez du dantza egiten, espektakulua berez, pobrea da tebistarako. Horren kontra zer asmatu? Gu momentu honetan grabazioak kamara batekin egiten ditugu. Honela ezin da gauza handirik egin. Baina medioak izanda, estatikotasun hori hauts daiteke. Hiru kamara eramaten badituzu, aukerak hirukoiztu egiten dira. Modu askotan egon daitezke, har ditzakezu eskuak, jendearen harrera bitxiak, kamara batekin bazoaz hartu behar duzu kantatzen ari dena eta punto. Horrek espektakuloak duen estatikotasuna gainditzea mugatzen dizu.
Dena den, gauza berriak ari dira asmatzen. Elkartearekin harremanetan gaude propio telebistarako montatutako espektakuluak egiteko: disfrazak direla, pertsona bakar bati bi pertsonaia eman, irudiak tratatu, off-a erabiltzen ari gara zenbait jaialditan batez ere gaia emateko... Baina gauza hauek kontuz egin behar dira, disfrazak eta erabiltzen diren baliabide tekniko guztiak zerbait esateko giroa eman behar dute eta ez baliabidea printzipala izatea.
Bestalde, guk platoan publikorik ez edukitzeak asko mugatzen gaitu. Bertsolaritza bapateko iharduna nola den gertutasuna behar du, kantatu eta erreakzio bat somatu. Baina orain baino espektakulu ikusgarriagoa egin genezakeen medioen arabera. Erronka beti izango da, medio guztiak eman arren, baina nik uste dut medio gehiago ematen zaigun neurrian hori gainditzeko modua badagoela. Bapatean eta ustekabean gertatzen diren horiek behar bezala telebistarako hartzeko medio haundiagoak behar dira guk dauzkagunak baino.
A. Hemendik gutxira ETB utziko duzu. ETB, bertsolaritza edo telebistaz aspertuta?
J.G. Ni hemen hasi nintzenean ia bakarrik hasi nintzen. Piskanaka piskanaka errealizadorea eman digute, platoa eman digute eta hiru urtez orain dauzkagun medioekin egin litekeen guztia egin dugula uste dut. Beste urte bat gauza bera egiteko aliziente handirik ez daukat. Orain, ETBrekin negoziatu eta esaten badidate plato handiago bat emango didatela, grabazioentzat bi kamara etabar, igual geratuko nintzateke. Nik badakit zer esperimentatu behar den, ez dakit seguru ondo aterako den ala ez, baina zer gauzak egin litezkeen nahiko garbi daukat. Orain dauzkagun baliabideekin jarraitzeko ez daukat alizienterik. Bestalde, duela bost urte hasitako nobela bat enpantanatuta daukat eta tarte bat izatea nahiko nuke. Nik ikusiko banu "salto" bat emateko aukera eta desafio berri bat, berriro sartuko nintzateke.
Nik ez dut arazorik izan ez ETBrekin ezta bertsolariekin. Alde egiten dudanerako taldea antolatzen arduratu naiz, programa guztiz normal eraman dezakeena, orain dagoen bezala. Eta ni joatekotan, seguraski Jose Mari Gabiria izango litzateke arduradun berria. Baina hori oraindik misterio bat da.
A. Duela gutxi "Zotal egunak" Irun Saria lortu duen poesi bilduma kaleratu duzu. Kutxak argitaratu eta banatuko du. Kontutan izanik Kutxak duen banaketa sistema arraroa, hau da, liburu dendetatik aparte, ez al da kaltegarria izango zuretzat eta liburuarentzat?
J.G. Esan beharra dago Irun Sariak baduela prestigio bat, baharbada ez oso ondo merezia. Duen ospea eta gauzak nola egiten diren artean desproportzio bat dago. Adibidez, aurkezten duzu poemarioa eta zuzentzeko aukera ematen dizute baina ez ezer aldatzeko. Ni zer naiz argitalpen honetan, azkenengo tximua? Nik konprenintzen dut beraiek saria lortu duen liburua erakutsi nahi dute. Gero, teorian egile eskubideak eurentzako dira bizitza osorako. Erabiltzen dituzten erizpideak oso oso idazlearen kontrakoak dira. Bestalde, epai mahaian daudenak, badira batzu aintzat hartzeko modukoak baina badaude beste batzu literatur epaileak izateko... Nahiko txapuzeroa da. Idazleen Elkartean aspaldi ari da hori salatzen, esaten ea noiz lortuko den literatur lehiaketak piska bat idazlearen mesederako eta ez bakarrik antolatzen duen erakundearen propagandarako izatea.
A. Bestalde, bertsolaritzaz bilduma bateko tomo bat iduzten ari zara?
J.G. Etor argiletxeak erreferentzia izango den bertsolaritzaren historia egin nahi du. Horren koordinaketa egiten ari naiz eta azkenengo tomoa ere nik idatziko dut. Lehenengo tomoak aurten aterako dira. Kronologikoa izanik, eta definitiboa ez bada ere, oso sakona izango da, bertsolaritzaren korpus-a jasoko duena. Hor egongo dira Amuriza, Jon Sarasua, Joxean Agirre, Pello Zabala, Inaxio Mujika, Jesus Mari Mendizabal, Zaldubi, Jon Aurre eta Patri Urkizu. Bakoitzak tomo bat egingo du, batzuk bi. Bertsolari nagusien biografia nobelatuak izango dira. Gaur egunekoetan Joxean Agirre ari da eta lan periodistikoa izango da. Nik, azken tomoan, bertsolaritzaren historia jasotzerakoan eman gabe geratu diren datuak aztertuko ditut: bertsolaritzaren balorazio sozialaren eboluzioa, emakume bertsolariak, bertsoak neurtzeko erizpideak, jaialdi klaseak... Bertsolaritzaren argazkia ateraz gero zer agertuko litzateke.
A. Eta nobela, zertan datza?
J.G. ~Mahaian datza. Franco hil aurreko bi urte eta hil ondorengo bi urteen istorio subjetibo bat da. Hortik tira egiteko denbora falta daukat.

NORTASUN AGIRIA
38 urte ditu, Legazpin jaioa
Inguruan gairik badago gai librea nahiago du
Datorren mendeko bertsolaritza Andoni Egañarena dela uste du, Amurizak bertsolaritzaren teorizazioan eman duena txapela kentzekoa da, Lazkao Txiki bertsolari klasikoen errenkarnazioa
Irratia nahiago du inmediato eta singleena delako
Elene Lizarralde ETBn zuen konsiderazioagatik joan zen
«Lehenengo euskal prentsa, gero pribatua baina ikastolak pribatuak diren bezala»
Myriam Gartzia
35-38

GaiezKulturaBertsolaritBesteak
GaiezKomunikabidTelebistaETBSaioak
GaiezKomunikabidTelebistaETBAurkezleak
PertsonaiazGARTZIA4
EgileezGARTZIA3Komunikabid

Irakurrienak

Matomo erabiliz

"Batasun estrategikoa lantzen ari gara Europako Alderdi Komunista sortzeko"

Xabier Letona Biteri

Infiltratutako beste polizia bat atzeman dute Madrilgo hainbat kolektibotan

Gedar

Efemeridea: Euskararen aurkako ortografia arauak inposatu zituzten Hego Euskal Herrian

ARGIA

4x16: Sarasua bueyeroa da

Beranduegi | ARGIA

Garaipen gazi-gozoak

Arkaitz Zarraga Azumendi

Efemeridea: Txomin Iturbe ETAko buruzagiari metrailetaz tiro egin zioten Biarritzen, autoan zihoala

ARGIA

Azkenak

2024-05-06 | Mattin Jauregi | Inaxio Arin | Balerdipeko erleak

Lan banaketak

Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.

2024-05-06 | Nagore Zaldua

Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle

Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]

2024-05-06 | Jakoba Errekondo

Intsusa lore edariak

Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.

2024-05-06 | Garazi Zabaleta

Erlauntzako airea arnastearen onurak

Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]

2024-05-05 | Jenofa Berhokoirigoin

Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]

Eguneraketa berriak daude