«Telebistak bertsolaritza sakralizatu du»


1991ko maiatzaren 16an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Joxerra Garziarekin bertsolaritzaz
Joxerra Garzia
«Telebistak bertsolaritza sakralizatu du»
"Hitzetik Hortzera" edo bertsolaritza telebisiboaren sortzailea dugu Joxerra Garzia. Telebistan lau urte eman ditu eta, beste komunibakideetan kultur saioak egiten egon arren, "lehiatxoa" izan da merezitako ospea eman diona. Literatur kontuetan murgildua, bere azken poesi bilduma «Zotal egunak» laister dugu kalean.
ARGIA. ETBn urte batzu eman dituzu, batez ere, saio kulturaletan. Zer deritzozu ETBko egungo kultur saioei?
J. GARZIA. ETBko kultur saioak beti laino guztien gainetik edo sasien azpitik ibili dira. Duela lau urte "Arkupe" programa euskal kulturaren mugimendua gertutik jarraitzen zuena zen –horren barruan liburuen kronika egiten nuen–. Gero, hori kendu eta "Fahrenheit" jarri zuten. Eta, justo "Fahrenheit" kontrako estiloduna zen. Gogoratzen dut, lehendabiziko programan postmodernismoari buruzko mahaingurua antolatu zutela. Garai batean, "Arkupe" kaseroegia zen eta hemengo errealitateari lotu egia, beharbada. "Fahrenheit"ekin lainoen ganetik ibili ginen, eta laino eta sasien artean ez dugu hegan egiteko tokirik bilatzen. Bestalde, "Fahrenheit" oso minoritarioa gertatu da, audientzi kopuruen aldetik eta nik uste erdibidea badagoela, planteamendu hori serioagoa egin beharko litzatekeela, garai bateko."Arkupe" baino zer edo zer pretenziosoago eta munduari begira, hemengoa ahaztu gabe. "Fahrenheit"en egin den ahalegin estetikoa, irudi aldetik esperimentazioa ona egin dela uste dut, hori zergatik ez aplikatu euskal kulturari?
Kultur munduan, bertsolaritzarena ondo edo gaizki kubrituta dago, baina aldiz literatura babes gutxiko kontua da. Antzerki mundua kubritu da "Ikusmira" aipatu beharko litzateke baina uste dut datorren urterako desagertuko dela, arte plastikoak egon dira ere... Politika garbi bat falta da nire ustez.
A. Telebista aztertzaile batzuren iritziz ETBk euskal kulturaren ikuspuntu "folklorista" eskeintzen du.
J.G. Beno, batzuei bertsolaritza ere folklorismoa iruditzen zaie. Nik ez dut hori uste, ez dut uste esatea dagoenik «Fahrenheit» folklorismoa dela. Hori esaten denean, beharbada ETB2gatik izango da. ETB-2ren funtzioa jende erdalduna euskal telebistarekin konektatu eta gero piskanaka euskal kulturan sartzen hastea bada, hor hutsune nabarmena euskal kultur programa bat da. Zergatik ez da azaltzen erderaz, ETBko bigarren kanalean, zer den bertsolaria, zeintzu diren euskal idazleak, zergatik ez da ematen kultur programa erdaldun baten euskarazko kulturaren ikuspegia?
Azken finean, ETB-lean politika egoki bat, gauzak ondo lotu eta diseinu estrategiko bat egin beharko litzatekeen moduan, ETB-2an zer edo zer asmatu beharko litzateke euskaraz ari diren horiek, kulturgintzan ari diren horiek, zer ari diren erdaldunei esplikatzeko.
A. Nola eta zergatik sortu zen "Hitzetik hortzera"?
J.G. Ni irratian nengoela etorri ziren nigana bertsoekin zerbait egin behar zela. Programaren diseinua prestatu ondoren Bertsolarien Elkartean aurkeztu nuen eta Elkartea eta ETBren artean komenio bat sinatu zuten. Lehenengo urtean ez dut uste asko sinesten zutenik, hemen telebistan, horrek biderik izan zezakeenik eta beno, ni bakarrik egon nintzen. Zuzendaritzan, errealizazioan, produkzioa, dena nik egiten nuen. Lehendabiziko urte horretan hilean behin egiten zen eta batez ere, ni errealizazioan edota editaian trebatzeko balio izan zuen. Bigarren urtean astero egiten genuen, produkzio propioekin, etabar Azken batean, programa ikusienetarikoa bihurtu da. Badirudi demostratu behar izan dugula bertsolaritzak garrantzi kulturaletaz aparte; baduela jendea erakartzeko indarra. Hori frogatu den neurrian, ematen ari zaizkigu medioak, etabar. Baina, zergatik ez da hori lehenengotik egin. Zer gertatuko zatekeen hasieran programa standarrek duten medioekin hasi bagina.
A. Momentuan, zein da "Hitzetik Hortzera"ren audientzi kopurua?
J.G. Gutxi gora behera, 200.000 ikusentzuleren inguruan gaude. Fluktuazioak izaten dira. Udazkenean gehiago; udaberrian, aldiz, gutxiago, apirilean adibidez, baina audientzia finko bat mantentzen dugu.
A. Zertan datza programaren arrakasta?
J.G. Bi ardatz daudela, uste dut. Bertsolaritza bera nahiko modan dagoela eta gero, sortzen dela halako espiral moduko bat, audientzia lortzen du modan dagoelako eta telebistan hasi garenez gero, saioetan jende gehiago ikusten da, bertsolariak ezagunagoak dira... beste dimentsio bat hartu du asuntoak. Esan nahi dut, telebistak eman diola beste presentzia bat, sakralizazioa.
A. Telebista nahiko medio modernoa da. Aldiz bertsolaritza aintzineko ohitura dugu Euskal Herrian. Zaila gertatu zen medioa eta gaia elkartzea?
J.G. Hasieran ez zen gehiegi egin, oso berandu arte ez genuen errealizadorerik izan. Santi Etxebarria errealizadorea etorri zenetik elkar lanean hasi ginen bera ere bertsozalea da eta...
Bertsolaritzak baditu ezaugarri batzu kontutan hartu beharrekoak. Alde batetik, ez dago dudarik bertsolaritzaren ihardunaldietan inportanteena hitza dela, hau da, irudia beti bigarren mailakoa da, nahiz eta prendak edo disfrazak jarri, azken batean bertsoa ona bada, guzti horrek ez du inolako axolarik. Bestetik, espektakulu oso estatikoa da, bertsolaria ez da mugitzen, ez du dantza egiten, espektakulua berez, pobrea da tebistarako. Horren kontra zer asmatu? Gu momentu honetan grabazioak kamara batekin egiten ditugu. Honela ezin da gauza handirik egin. Baina medioak izanda, estatikotasun hori hauts daiteke. Hiru kamara eramaten badituzu, aukerak hirukoiztu egiten dira. Modu askotan egon daitezke, har ditzakezu eskuak, jendearen harrera bitxiak, kamara batekin bazoaz hartu behar duzu kantatzen ari dena eta punto. Horrek espektakuloak duen estatikotasuna gainditzea mugatzen dizu.
Dena den, gauza berriak ari dira asmatzen. Elkartearekin harremanetan gaude propio telebistarako montatutako espektakuluak egiteko: disfrazak direla, pertsona bakar bati bi pertsonaia eman, irudiak tratatu, off-a erabiltzen ari gara zenbait jaialditan batez ere gaia emateko... Baina gauza hauek kontuz egin behar dira, disfrazak eta erabiltzen diren baliabide tekniko guztiak zerbait esateko giroa eman behar dute eta ez baliabidea printzipala izatea.
Bestalde, guk platoan publikorik ez edukitzeak asko mugatzen gaitu. Bertsolaritza bapateko iharduna nola den gertutasuna behar du, kantatu eta erreakzio bat somatu. Baina orain baino espektakulu ikusgarriagoa egin genezakeen medioen arabera. Erronka beti izango da, medio guztiak eman arren, baina nik uste dut medio gehiago ematen zaigun neurrian hori gainditzeko modua badagoela. Bapatean eta ustekabean gertatzen diren horiek behar bezala telebistarako hartzeko medio haundiagoak behar dira guk dauzkagunak baino.
A. Hemendik gutxira ETB utziko duzu. ETB, bertsolaritza edo telebistaz aspertuta?
J.G. Ni hemen hasi nintzenean ia bakarrik hasi nintzen. Piskanaka piskanaka errealizadorea eman digute, platoa eman digute eta hiru urtez orain dauzkagun medioekin egin litekeen guztia egin dugula uste dut. Beste urte bat gauza bera egiteko aliziente handirik ez daukat. Orain, ETBrekin negoziatu eta esaten badidate plato handiago bat emango didatela, grabazioentzat bi kamara etabar, igual geratuko nintzateke. Nik badakit zer esperimentatu behar den, ez dakit seguru ondo aterako den ala ez, baina zer gauzak egin litezkeen nahiko garbi daukat. Orain dauzkagun baliabideekin jarraitzeko ez daukat alizienterik. Bestalde, duela bost urte hasitako nobela bat enpantanatuta daukat eta tarte bat izatea nahiko nuke. Nik ikusiko banu "salto" bat emateko aukera eta desafio berri bat, berriro sartuko nintzateke.
Nik ez dut arazorik izan ez ETBrekin ezta bertsolariekin. Alde egiten dudanerako taldea antolatzen arduratu naiz, programa guztiz normal eraman dezakeena, orain dagoen bezala. Eta ni joatekotan, seguraski Jose Mari Gabiria izango litzateke arduradun berria. Baina hori oraindik misterio bat da.
A. Duela gutxi "Zotal egunak" Irun Saria lortu duen poesi bilduma kaleratu duzu. Kutxak argitaratu eta banatuko du. Kontutan izanik Kutxak duen banaketa sistema arraroa, hau da, liburu dendetatik aparte, ez al da kaltegarria izango zuretzat eta liburuarentzat?
J.G. Esan beharra dago Irun Sariak baduela prestigio bat, baharbada ez oso ondo merezia. Duen ospea eta gauzak nola egiten diren artean desproportzio bat dago. Adibidez, aurkezten duzu poemarioa eta zuzentzeko aukera ematen dizute baina ez ezer aldatzeko. Ni zer naiz argitalpen honetan, azkenengo tximua? Nik konprenintzen dut beraiek saria lortu duen liburua erakutsi nahi dute. Gero, teorian egile eskubideak eurentzako dira bizitza osorako. Erabiltzen dituzten erizpideak oso oso idazlearen kontrakoak dira. Bestalde, epai mahaian daudenak, badira batzu aintzat hartzeko modukoak baina badaude beste batzu literatur epaileak izateko... Nahiko txapuzeroa da. Idazleen Elkartean aspaldi ari da hori salatzen, esaten ea noiz lortuko den literatur lehiaketak piska bat idazlearen mesederako eta ez bakarrik antolatzen duen erakundearen propagandarako izatea.
A. Bestalde, bertsolaritzaz bilduma bateko tomo bat iduzten ari zara?
J.G. Etor argiletxeak erreferentzia izango den bertsolaritzaren historia egin nahi du. Horren koordinaketa egiten ari naiz eta azkenengo tomoa ere nik idatziko dut. Lehenengo tomoak aurten aterako dira. Kronologikoa izanik, eta definitiboa ez bada ere, oso sakona izango da, bertsolaritzaren korpus-a jasoko duena. Hor egongo dira Amuriza, Jon Sarasua, Joxean Agirre, Pello Zabala, Inaxio Mujika, Jesus Mari Mendizabal, Zaldubi, Jon Aurre eta Patri Urkizu. Bakoitzak tomo bat egingo du, batzuk bi. Bertsolari nagusien biografia nobelatuak izango dira. Gaur egunekoetan Joxean Agirre ari da eta lan periodistikoa izango da. Nik, azken tomoan, bertsolaritzaren historia jasotzerakoan eman gabe geratu diren datuak aztertuko ditut: bertsolaritzaren balorazio sozialaren eboluzioa, emakume bertsolariak, bertsoak neurtzeko erizpideak, jaialdi klaseak... Bertsolaritzaren argazkia ateraz gero zer agertuko litzateke.
A. Eta nobela, zertan datza?
J.G. ~Mahaian datza. Franco hil aurreko bi urte eta hil ondorengo bi urteen istorio subjetibo bat da. Hortik tira egiteko denbora falta daukat.

NORTASUN AGIRIA
38 urte ditu, Legazpin jaioa
Inguruan gairik badago gai librea nahiago du
Datorren mendeko bertsolaritza Andoni Egañarena dela uste du, Amurizak bertsolaritzaren teorizazioan eman duena txapela kentzekoa da, Lazkao Txiki bertsolari klasikoen errenkarnazioa
Irratia nahiago du inmediato eta singleena delako
Elene Lizarralde ETBn zuen konsiderazioagatik joan zen
«Lehenengo euskal prentsa, gero pribatua baina ikastolak pribatuak diren bezala»
Myriam Gartzia
35-38


GaiezKulturaBertsolaritBesteak
GaiezKomunikabidTelebistaETBSaioak
GaiezKomunikabidTelebistaETBAurkezleak
PertsonaiazGARTZIA4
EgileezGARTZIA3Komunikabid

Azkenak
Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


CAFek giza eskubideak errespetatzen dituela “baieztatu” beharko du, Belgikako kontratu milioiduna eskuratzeko

Beasaingo enpresak 1.695 milioi euroko kontratua lortu du Belgikako SNCB-NMBS tren konpainia publikoarentzat 54.000 plaza dituzten bagoiak egiteko. Baina aurretik, belgikar konpainiak eskatu dio bere jarduerek nazioarteko zuzenbidea eta giza eskubideak errespetatzen dituztela... [+]


2025-07-24 | Gedar
Aurka kolektiboa
“Auzi politikoa da: zertarako egiten dugu musika?”

Musika-eszena antikomertzialean alea jartzeko asmoz sortu dute Aurka kolektiboa. Martin eta Katalin kideekin hitz egin dugu arlo horretako kolektiboen loraldiaz, musika politizatuaz eta musikaren potentzialitateez, industria musikalaz, makrojaialdiez eta beste.


Euskarafobia ari du beste behin Lizarrako Udalean

Lizarrako Udalak udarako antolatu dituen bost musika ikuskizunetan eta beste horrenbeste film emanaldietan bat bera ere ez da euskaraz izanen; datorren astean hasiko diren festen egitarauan haurrentzako ekitaldi bat dago euskaraz programatua, justu, erraldoi eta buruhandien... [+]


2025-07-24 | El Salto
Israelek Marwan Al-Hams doktorea bahitu du, Gazako kanpaina-ospitaleetako arduraduna

Abu Youssef Al-Najjar Ospitaleko zuzendari Marwan Al-Hams kanpainako ospitaleen arduraduna da eta Gazako Osasun Ministerioko bozeramailea. Uztailaren 21eko arratsaldean atxilotu dute Israelgo Indar Armatuek.


Eguneraketa berriak daude