Euskera Araban
Yatorriz euskalduna izandako Araba ia dana, zoritxarrez, erdaldun utsa dogula gauza yakiña dezu. Probintziaren goi aldeko musturrean badira, bai, euskera ederto ta ugari erabilli daroen erri ta auzoak. Gorbeia ta Anboto mendien kerizpe ta babesean gorde dabie, dirudienez, aurrekoengandik artu eben bitxi zoragarri au. Erri orreik, baiña, esku bateko atzamarrak baiño geiago eztozuz.
Araba'n gure berbeta ederra galdu zaneko arazoa, aren zati bateri begira badagiogu beiñepein, ez uste izan aintxiña-aintxiñako gorabera danik. Zazpi-zortzi urte dirala, «Avance» eritxon Gazteiz'ko aldizkari baten, Apaiz jaunak idatzita, urrengo au irakurri neban: Gazteiz'tik iparraldera dagoan zabalguneko erri xeetan gure euskera zaarrak emeretzigarren gizaldian iges egin euskula. Ogeitarren gizaldi onen asieran ba ei egozan, egon be, Gamarra deritxan auzoan, Gazteiz'ko ate-atietan datzan aretan, artian euskeraz egiten eben agure ta atsoak. Alderdi onetan yausi be abadien ardurabakokeriz yausi ei zan, Apraiz yaunak iñoanez, amazortzigarrenian Naparra'n, abadien erruz emen be, galdu zan legez.
Azkenengo lerro oneitan idazleak agertuten eban eritxiaz ezin naiteke osotoro bat etorri. Gure euskera galtze onen arrazoibide sakon eta eragingarriagorik badagoala uste dot. Dana dala, baiña; onegaitik edo aregaitik, biziaren alabearrez edo gizenen itsukeri ta nagikeriz, Araba' ko luzera-zabaletik yoan yakun, bai? ta yoanak, yoanak dira, ta galdua, galdua dago?
Luis Luciano Bonaparte izan zan izkuntzalari ospetsu ta urtenak euskera ta euskalki bakotxaren barruti ta mugak ziatz-asko izentau ebazan 1869'garren urtian. Yakin gura neuke yakin, Araba'tik zenbat erri euskalduntzat eukazan. Alegiñak egin arren, ezin izan dot yakingarri onen xeetasunik aurkitu. Ukatu ezin leitekena auxe, orratiño: arrezkero egin dauan atzerakada ez dala makala izan. Etxat berealako baten aaztuko, zortzi urte ortxe-ortxe izango dira, Bizkai'ko Lemoa errian nengoala, an neure begiz ikusikoa. Ez eustan gero edozelango biotzikara emon! Bertako abade batek liburutxu bat ekarri eustan. Euskarazko dotriña zan eta 1886' garren urtian, oker ezpanendi, Llodio'ko abade nagusiaren ardurapian argitaratua izan zan, liburuak azalean iñoanez. Yoan gaur Laudio'ra ta begiratu euskeraren lorratzik aurkituten dozunentz.
Ni-neu be arabarra nazanez, aspalditxo neukan nire probintzi onetan euskera zelan ete yoakun yakiteko gogo bizi bat. Gurari au botetako asmoz aren maga gaur egiten dabien erri guztiak ziatz-ziatz aztertu nai neukeazan, Billarreal eta inguruko erritxoak, batez be.
Gorbela ostera, Baranbio'ra ta abar, yoan-etorri bat egiteketan nago egon, Araba'ko baztar onetan euskera zerbait egiten dala badakit-eta. Erabagi au garatuta ikusteko une egokirik, baiña, ez dot oraiñ arte izan. Gaurkoz, beraz, Billarreal ea onen albo erriai dagokiezen barriak emongo dautzudaz, zertxobait ezpada be.
Billarreal' dik eguzkia sartzen aldera, lau-bost bat kilometrora, Elosua izeneko erritxoa dago. Muño baten gaiñian dotore ta baketsu agertutzen yatzu, abegi txeratsu ta maitekor bat edozeiñi egiteko eran. Billarreal'ko urtegi aundia izenaz ezaututen dogun urbatuko urak, barren aldiak extikiro miaztuz, oñetaraño yatorkioz.
Araxe yoan ninizan lenengo. Ezagunik enebalako, artian ezpainintzan bein be leku aretan izan, bertaratu nintzanekoxe, urren neunhan atian dei egin neban. Gizon urtetsu ta lodikote bat laster etorri be atera. Nire lenengo berberak, yakina, euskeraz zuzendu neuntsozan. Baita berak be bardin erantzun, poz-eztitan ixten ninduala.
Euskaldun yayo nintzan
euskalduna azi,
euskera uisik amak
eustan irakatsi;
euskera malte-maite
zabiltz nigaz beti
euskera ill ezkero
ez dot gura bizi.
Ohartarazi du ChatGPT lanketa emozional “sakonak” egiteko erabiltzea “arriskutsua” izan daitekeela ez duelako erabiltzailearen testuingurua ezagutzen eta “gehiago biktimizatu” dezakeelako.
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]
Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.
Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]
Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.
-------------------------
Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]
Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.
Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.
Gasteizen igandean eginiko agerraldian, Txosnak. Gureak, denonak dinamikako kideek gaitzetsi dute txosnak ez direla enpresen gisara tratatu behar: "Gure ospakizunak edukiz hustu nahi dituztenen kontra, konpromisoaren, aniztasunaren eta autogestioaren alde egiten... [+]