Txomin Peillen: "Euskaltzaindiako ordezkatze proportzioek euskal politikakoak isladatzen dituzte"


1989ko apirilaren 30an
Txomin Peillen euskaltzaindiari elkarrizketa

Txomin Peillen: "Euskaltzaindiako ordezkatze proportzioek euskal politikakoak isladatzen dituzte"
Parisen jaio 32an, xiberutarren seme, Parisen bizi, hasi eta hezi, halere adixkide frantses bakarra bere emaztea dauka, Parise kosmopolitanoak kanpotar lagun frangoz blaitu zuen. Sorbonne unibertsitatean letrak ikasi eta Vincennes-ekoan biologia karrera burutu, bi ardatz hauek gidatu dute Txomin, apirilaren lehenean Baionako Herriko Etxean euskaltzain oso izendatu zutena, eta Jon Miranderen bitartez euskal kulturara hurbildu zena.
Gaur Pabe eta Baionako unibertsitatean irakasle, Xuberoko azken bailarako Santa Graziko azken etxean onartu gintuen, gizon segail eta urduriak.
GALDERA: Zergatik hasi zinen euskeraz idazten ?
ERANTZUNA: Ikasteko hasi nintzen. Gipuzkeraz hasi nintzen, 17 urterekin. 'Gernika' aldizkarian argitaratu zizkidaten bi olerki. Elantxobetar batek aholkatu zidan :'Beharko zenuke Xuberotarrez idazten saiatu'. Xuberoera ikasten ari nintzen, egun guziz entzuten nituen etxean baina frantsesez mintzo zitzaizkigun. Bi ipuin idatzi nitnen xuberotarrez.
Gero Gipuzkerara itzuli nintzen, ez nuen gehiago xuberotarrez idatzi. Gu jarri ginen Miranderekin gipuzkeraz idazten, berak lapurtera baino hobeki zekien. Andimak erraten zigun: 'Gero egun batez izanen zarete abertzale, baina lehenik euskera ikasi!' Nik Mirande ezagutu nuenean, 47-48an, euskaldun guztiei borroka armatua proposatzen zien. Guk guztiok ezetz ihardetsi genion. Azkenean bakarrik gelditu zen eta abertzaletasunari uko egin zion, Agirre lehendakariarekin ere hasarretu egin zen, 'Astia galtzen ari zarete, Demokrazia frantses eta amerikanoak Francorengandik libratuko zaituztela uste duzue, ez da egia, zuek borrokatu behar duzue horretarako' erraten zion.
GALDERA: Zuk uste duzu orduan idazleak konprometituagoak zeudela politikarekin? Gaurko idazle batzuk gorabehera politikoak segitzen dituzte.
ERANTZUNA: Badaude batzuk aurrepostuetan daudenak. Txillardegi esaterako. Batzuetan erraten ditu astakeriak baina zerbait kritikatzen ausartzen da. Hemen Iparraldean ni naiz bakarra beti kritikatzen ari dena. Besteek ez dute hainbeste kritikatzen, Itxaro Bordak noizpait kritikatu du ez oker edo zuzenean baina kritikatzen saiatu zen. Miranderekin 'Igela' sortu genuenean ez zen borroka armatua eskeintzeko. Hark ez zuen gehiago sinesten euskaldunengan. Hark erraten zuen 'ez du balio, ez du pena merezi'. Baina gauza bat ez zuen onartzen, borroka bat abiatuta zegoen, borroka kulturala! Olerki erotikoak idazten zitnelako ezin ziren argitaratu. 'Igela' hortarako sortu zen Mirande berriro euskeraz idazten has zedin, bestela utzia zuen, zentsuragatik.
GALDERA: 'Igela'ren jarraitzalerik badago, edo bertan behera geratu zen ? Hemengo gaur egungo euskal literaturaren giroa...
ERANTZUNA: Badituzu batzuk abertzale omen direnak, baina ez dira alderdietan agertzen. Ez dakigu abertzaleak direnentz, noiz esan dute abertzaleak direla? Nihoiz. Beren karrera baitaukate buruan. Iparraldean kostatzen da abertzalea zarela erratea. Aurreko unibertsitateko lehendakariak erran zidan 'Kontuz, ez duzu abertzaleekin ibili behar!'
GALDERA: Paben edo Baionan ?
ERANTZUNA: Paben. Kaltegarria da abertzaleekin ibiltzea. Bilbon mintzaldi baten ondorioz jakin zuen eta aholkatu zidan, 'Ez duzu Seaska lagundu behar!'. Nik biharramunean Seaskari 10.000 liberetako txekea eman nion, bazuen aspaldi ez niola sosik eman.
GALDERA: Nolabaiteko zigorra jar ziezazukeen ?
ERANTZUNA: Denbora batean bai baina ez didate zigorrik emango. Horiek erraten didatena da kontuz ibil nadin.
Azken hauteskundeetan emaitzek goiti egin dute halere bi alkatek beren postuak galdu dituzte beren buruak abertzaletzat eman zituztelako.
Nik erranen nuke ez litzatekeela alderdi batetan sartu beharko. Intelektual batek ez du derrigorrez talde politiko batetan sartu behar. Alderdiaren puntu batzuk ezin ditu kritikatu, nekeza da kritikatzea. Hori gertatzen zaigu. Intelektual gisa gauzak salatzea gure eginbidea dela idatzi nuen behin. Frantzian gertatzen dena da bigarren mailako irakasle bati gobernuaren politika kritikatzea de bekatzen zaiola, 'obligation de réserve' erraten zaio. Unibertsitatean askatasun haundiagoa daukagu, hori aprobetxatu ahal dugu baina astakeriarik erran gabe, zernahi erran gabe.
GALDERA: Hala ere alderdi batetan afiliatuta egon ez arren lerrokatze bat gertatzen da. Batzuetan ez da arras erraza ez batean ez bestean egotea, posible da abertzale soilik izatea, gaur egun Euskadin, politikaren abiadura ikusita, ez da erraza izaten une guztietan bakoitza non kokatu jakitea.
ERANTZUNA: Urruntasuna behar da.
Iparraldeko abertzaleen artean badaude zorionez idazle batzu, errepikatzen dutena eta ni hauekin bat nator, ez du gula saltsetan sartu behar. Gu abertzaleak gara eta kitto, ez dugu erraten EB koa, EMAkoa edo EAkoa garenik! Baina badira alderdietatik kanpo diren abertzaleak, anitz, ez dute erraten zein alderditakoak diren. Xuberoako 'Bizi Hatsa' aldizkarian Giressek idazten du, Mauleko zinegotziak, abertzalea zer den definizio anitz dago baina berea da nola harmonian bizi litekeen euskaldunon nortasuna. Hori biziaraztea eta garatzea.
GALDERA: Hegoaldean iduri du intelektualak eta idazleak ez dutela esaten alderdi zehatz batetan baina bai korronte politiko batetan sartuta daudela. Lerratu behar edo bestela beste korrontean dago. Batzuk apolitikoak direla esaten dute, baina hori ere bada politika mota bat.
ERANTZUNA: Apolitikorik ez dago Iparraldean. Abertzale izatea definitzen da patriota bezala eta ez euskal nazionalista bezala. Hemen euskal nortasuna defendatu nahi duen edozoin sartzen da definizioan.
GALDERA: Ardura politikoa nola ezkontzen da Euskaltzaindian? Euskaltzaindian ikusten duzu horrelako ardura politikorik edo bestelako girorik badago?
ERANTZUNA: Euskaltzaindian gauzak ez dira beti argi. Nik oraindik ez ditut ulertzen, sartu berria naiz eta ez ditut berehalexe ulertuko. Egia da nik harriduraz ikusten ditudala gauzak gertatzen. Etorri berriak boterean sartzen dira, etorri zaharrek ez dute botererik. Ni Parisen nintzen, badakit zer idatzi duten. Nik ez baitekit eta ez dakienak ixilik egon behar du. Hemendik bospasei urtetara erranen dut zer pentsatzen dudan. Euskaltzaindia Euskal Herria bezala dela pentsatzen dut. Diferentzia bat halarik ere, Iparraldeko euskaltzainak. Talde homogenoa gaituzula erraten digute baina guk ezin dugu beste era batetara egin. Guk behar dugu talde bat osatu nahiz kontraerranak ditugun, baina botuetan azaltzen garenean adibidez frente ba iduri du.
GALDERA: Halere aipatu dituzu Euskaltzaindiako botere borrokak.
ERANTZUNA: Noski, normala da.
GAI DERA: Hautagaiak proposatzeko orduan nabaritzen da batez ere. Zuk hurbiletik bizi izan duzunez gero, nola dakusazu?
ERANTZUNA: Problema batzu badirela uste dut. Baina normala dela ere, halako borrokak izatea, bestela ez genuke nihor ordezkatuko. Euskaltzaindiako proportzioek jarraitzen dutela. Euskadiko proportzioa uste dut.
GALDERA: Euskaltzainburu Haritchellar, ez al du balantzak Iparraldera tenk egiten?
ERANTZUNA: Ez zaigu gustatzen 'Iparraldea' eta 'Hegoaldea' bereiztea. Probintzia batzuk besteak baino gutxiago ordezkatuta daudela bai , une honetan Bizkaia den bezala. Beti oretan eta txandaka ibili behar da, jendea aldatuko da, denborarekin karguak ere bai. Bestalde garrantzitsua lana da, zinez. Hamar batzorde dugu, bakoitzean bada bederen 9 urgazle, lan handia egiten ari direnak, beste urgazle batzu ez ditugu sekulan ikusten.
GALDERA: Siadecok egin zuen inkesta bat hemengo euskeraren egoeraz. Guztiok gelditu ginen harrituta eta arduratuta. Agian Euskaltzaindiran aurkezpena Baionan egiteak, Haritchellar buru izateak, zeu eta Davant sartu berriak, guzti horrek lagun dezake hizkuntza zuzpertzeko?
ERANTZUNA: Siadecon eman diren xifrak beltzenak direla uste dut. Egoera behar bada hobexeagoa da. Gauza bat gertatzen da Xuberon, ez dagoela gehiago Xuberotarrik. Mauleko herriko etxean zinegotziak %la euskal kulturari ematea proposatu zuenean besteek erantzun zioten ea zergatik ez eman beste hainbeste kultura espainol eta portugesari. Maulen hainbat portuges eta espainol baitago. Kanpotiar horiek haurrak dauzkate eta euskaldunek ez. Demografiaren jestea euskaldunen artean ematen da, inguruetako familek gehienez bi seme-alaba dituzte. Bestalde Xuberotarrak kanpora joan dira, eta kanpotarrak hona. Nor geratzen da hemen Xuberotarrik ?
GALDERA: Eta kanpotarrak euskalduntzea? Bizkaian gertatu den bezala?
ERANTZUNA: Nola egin daiteke Maulen, kaskoinak, frantsesak, funtzionariak bidaltzen dizkigute euskararendako batere interesik ez daukatenak. Orain 50 urte Italianoek euskera ikasi zuten, baina geroztikakoek ez.
GALDERA: Zuk nola ikusiko zenuke motibazio neurriak hartzea, nolabaiteko mekanismoak eskoletan proposatuz, administrazioari neurriak luzatuz, jakina motibazio propiorik ez badago...
ERANTZUNA: Euskera hizkuntza kanpotar gisa kontsideratzen da. Orduan?
GALDERA: Baina inguruko guztiak euskaldunak dira, Xuberoko Botza irratia guztiek entzuten dute.
ERANTZUNA: Berrogei urtez goitiko jende gehiena euskalduna da baina umeak hamar urtez behetikoak ez dakit %l0etara iristen denentz, gazteetan %20a, Nafarroan bezala.
GALDERA: Egia al da osasunari buruzko lan bat egiten ari zarela ?
ERANTZUNA: Beka bat lortu dut Jaurlaritzatik.
Aintzinako herri medikuntza eta oraingo medikuntza alternatibaren arteko harremana aztertzen ari naiz. Hemen fenomeno bat gertatzen da. Belaunaldiz belaunaldi sendatzeko erak pasa direla. Zoazi ikustera Agerre, zoazi Cazenaverengana, zoazi Inchauspe ikustera, edozoin. Cazenaven ama Santa Graziko belar-sendagile sonatuena zen. Sendagintza horretan dabiltzanak ahaideren bat edo beste horretan zebilen antzinatik. Agerre zaharra, 82 urtekoari galdetu diot non ikasi zuen eta hark arrapostu ofizialki Parisen ikasi zuela diploma baten erdiesteko baina pratikatzen duen guztia aitarengandik ikasitekoa duela. Aita donatua zuen, hezur-zuzentzailea eta famili horretan hezur-zuzentzaileek 400 urte zeramaten horretan. Harrigarriena dugu kasu guzietan ez dela sekula etenik izan.
ERMIÑE MADARIAGA BELAUSTEGIGOITIA

Mirandek eza~utzen zituen euskaldan ~tiei borroka armatua propasatzen zien 48an~' ~_
Inteleitual batek ez du derrigorrez talde politiko batetan sartu behar"
'~Euskaltzain dian harriduraz ikusten ditut gauzak gertatzen, sartu berria naiz eta ez ditut berehalaxe ulertuko..
38-41


GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazPEILLEN1
EgileezMADARIAGA4Hizkuntza

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude