Castelao Euskarara Emanda, Lau Liburutan


1987ko martxoaren 22an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Koldo Izagirre, Ramon Etxezarreta eta Bego Montoriori elkarrizketa
Koldo Izagirre, Ramon Etxezarreta Eta Bego Montorio Izan Dira Itzultzaileak, Eta SUSA Editoriala
Castelao Euskarara Emanda, Lau Liburutan
Hona hemen argitaratutako liburuak: "Zirtzilak/Kristalezko Begia" (Koldo Izagirrek itzulia), "Betiko Biak" "Gauzak" (Ramon Etxezarretak itzuliak); eta "Beti Galizan" (Bego Montoriok itzulia). Edizio honen aurkezpena egiteko ez zegoen pertsona egokiagorik itzultzaileak berak baino, eta haiei lapurtu diegu hitza.
ARGIA.–Galiziarako hurbilketa txiki-txiki bat egiteko eta Castelaoren nortasuna zentratzeko agian zu, Koldo, izan zintezke pertsona egokiena.
KOLDO IZAGIRRE.–Galiziara bigarrenean joaten da, ezin da primeran joan. Galizia bigarren mailako herri bat da, beraz. Baina Galiziako errealitatea aztertuz gero –beste herri askok bezala– denetik du: martiriak, zapaltzaileak, denetik... eta artistak ere baditu. Castelao –Galiziaren nire ezagutza apurraren arabera– mugimendu artistiko eta herri baten kulturaren esponente bat da, haundia, integroa eta polifazetikoa. Baina bat da, Caliziak badu esponente gehiago, ez dezagun pentsa Galizia Castelao bakarrik denik. Askoz ere gehiago da noski. Euskaldunontzako eredu ere bada, eta imitatzeko ere egokia izan daitekeen belaunaldi baten esponentea.
A.–Casteleo hain polifazetikoa izanda, ez al dago arriskurik alderdi bat gehiegi eta bestea gutxiegi baloratzeko?
K.l.–Bere obraren zatiak bakarka hartuta ere artista haundia izango zen. Artista bai pintore bezala, bai karikaturista eta dibujante bezala. Bera gailegoa izanik Madrilen Bellas Arteseko sari estatal batetan bigarrena eskuratu zuen. Pinturari utzirik, dibujoari eta karikaturari ekin zien, baina ez karikatura gaur egun entenditzen den bezala. Berak «Kristalezko Begia»n, hain zuzen ere, honela esaten du: «Umorea al da ihauterian haur bat militarrez jaztea? Umorekoa al da botila besapean duelarik erori eta hautsi egin zaiola ikusirik barre egitea? Haurdun ezkontzen den neska bati lotsagabe esatea umorea al da?». Gaur egun, umore fazio eta inperialista-zapaltzalle hori hain modan dagoenez gero, eta beltzei buruzko txisteak modan gero eta gehiago daudenez gero, gauza horiek azpimarratzea interesgarria dela iruditzen zait.
Castelaok marrazten zuen, eta idazten zuen. Marrazki bakoitzaren azpian leienda bat, erreflexio bat, alegia, beti ikuslea alderdi erreflexibo batetara eraman nahi zuen. Beste alde batetatik Castelao politikoa izan zen gailegotasunaren aintzindarietako bat, eta gailegozalea, euskaltzalearen eredua esan genezake. Ez da ahantzi behar ere ezkerreko diputatua zela, euskal idazlea erderaz idazten ez zuena zela. Azkenik, azpimarratu nahi nuke dibujantea zela baina idatzi ere egiten zuen dibujantea, esan nahi dut gallegoz idatzi ez balu ez zukeela dibujatuko. Gaur egun Euskal Herrian artista asko eta askorekin gertatzen ez den bezala.
A.–«Kristalezko Begia» irakurrita, esan al liteke umore beltzaren bidetik abiatu zela Castelao?
K.l.–Casteleoren umorea behin eta berriz esan behar da ez dela umore hutsa. Ez da umore beltza. Umore beltzak erabiltzen dituen elemenduak erabilita ere, traszenditu egiten du. Hain zuzen ere, Castelaok nobela poliziakoak idatzi izan balitu, nobela poliziakoak baino gauza ederragoak egingo zituen, Castelaoren pertsonaiek transfenditu egingo zutelako poliziako hutsa. Umorearekin gauza bera gertatzen da, umore beltzeko elemenduak erabilita ere metafora unibertsalak egiten dakien idazle haundia da Castelao.
A.–Ramon Etxezarreta, zu nola hasi zinen Castelaorekin bueltaka?
RAMON ETXEZARRETA.–Nik nire Castelaorekin lehenengo kontaktoa, hain zuzen ere, Koldok idatzitako «Kristalezko Begia»rekin hartu nuen. Galiziarekiko joera edo tirria eragin zidan. Alde batetatik, umorea ikusten nuen faktore garrantzizko bezala. Esango nuke umore sarkastikoa eta korrosiboa dela, eta Galiziaren egoerarekiko eta gailegoekiko kritikoa. Bere herriarekin fedea duen gizona dugu Castelao, bere umorea ridikulizantea izan zitekeen, pertsonaietaz ukazioa eginez, baina ez. Castelaok kritikatzen ditu pertsonaiak, baina beren baloreetan fedea zuen. Bere herria maitagarri bihurtzen duen obra idatzi zuen Castelaok. Gu bizi garen herrian gutxik duten birtutea izango da hori. Alde horretatik, bere herria zen bezala guztiz onartzen zuen, eta bere herria maitagarria egiten duen obra idatzi zuen. Gure artean, guretzat aitortzen ditugun baloreen erreafirmazio sutsu eta batere ez neutrala ematen da batetik, edo bestetik balore horiek ukatzera doazen jarrerak ikusten dira.
A.–Ikuspegi literario hatsetik ezezik, zer nabarmenduko zenuke Casteleogan?
R.E.–Ikuspegi politikotik ere nabarmendu egiten da Castelao obra, eta nabarmentzen da egunerokotasunetik ateratako ttikikeriengatik. Egunero gertatzen diren ttikikeria horiek politizatzeko gai da Castelao, eta gaur egun hemen prozesu politikoa guztiz aldrebes joaten dela uste dut. Lehendabizi politika xelebre bat egokitzen da eta gero egunerokotasun hori politikan enkanjatzen saiatu. Gure desastrea agian hortik etortzen da.
A.–«Betiko Biak» nobela eta «Gauzak» prosa-lan laburrak; ez al da lan haundiegia izan?
R.E.–Niretzat behintzat lana baino, satisfazioa eta atsegina izan da itzulpen hau. Gainera, kontutan hartuta ni eguneroko praktikan administrazioko itzultzaile naizela –eta beraz, testu-maltratatzaile–, horrelako obra bat hartu eta nire hizkuntzara aldatu ahal izatea guztiz maitagarria da, lan dignoa dela pentsatzera iristen zara. Benetan kreazio lan bat.
A.–Azkenik, zuk, Bego Montorio, esplika ezazu zare lanaren nondik norakoa.
BEGO MONTORIO.–Nik itzuli dudan liburua "Sempre en Galiza" obraren antologia da. Esaten dute liburu hau galegismoaren biblia eta hor adierazten du Castelaok bere pentsamendu politikoa, bere ideologia. Artikulu laburrak dira eta nahiko modu heterodoxoan bilduak, zeren ez bait du hari nagusi teorikorik segitzen. Berak oso mementu desberdinetan idatzi zituen artikuluok: lebendabizikoak Badajozen desterraturik zegoenean, geroago Buenos Aireserako bidean barkuan... garai desberdinetan idatziak daude.
A.–Nola izan da aukeratua antologia hori?
B.M.–Antologia honetarako aukeratu ditugu nolabait bere ideologiaren adierazgarri izan daitezkeenak, eta bere pentsamoldearen funtsezko puntuak ulertzen laguntzeko modukoak. Nik zerbait nabarmentzekotan, bere planteamendu politikoen orijinaltasuna nabarmenduko nuke, galegismoari eta nazionalismoari buruz batik bat. Seguru aski gaur egun oraindik ere indarrik badaukate, berak planteiatu zuen formula ez da orain artean probatu behintzat.
A.–Zu, Koldo, nola hasi zinen Castelao itzultzen duela hamar urte baino gehiago? Zerk baltzatuta?
K.l.– Boutade batekin erantzungo dizut. Niri literatura unibertsala interesatzen zait. Niri Günter Grass ez zait batere interesatzen eta Castelao bai. Literatura unibertsala delako, hain zuzen. Nirea bezalako herri batetan oinarrituta idazten duelako, eta nik hortik ikas nezakeelako. Eta gainera, gozatu egiten dut irakurriz, plazerra sortzen dit. Orduan, pentsatzen dut Castelao idazle unibertsala dela. Orduan, zergatik ez itzuli?
Iaz ere ehun urte izan ziren Castelao jaio zela. Maila ofizialean gauza batzu egin ziren. Aurreko urtean Rosaliarena izan zen, eta ez zen deus egin. Eta nik uste dut Rosalia zerbait baldin bada, idazle unibertsala dela. Niri Virginia Wolf baino gehiago interesatzen zait. Aldiz, hemengo elkarte gailegoak bakarrik mugitu ziren Rosaliarekin. Castelaoren kasuan, Galizian kongresu bat egin zen eta Eibarren monumentu bat egin zitzaion. Hori izan da Castelao urtea orain arte. Liburu hauekin beste zerbait serioagoa egiteko aukera izan dugu.
Dabid ZUAZALDE

Donostian egin zen aurkezpenean, ezkerretik eskuinera: Bego Montorio, Xoxe Estevez, Ramon Etxezarreta eta Josu Landa.
Hauexek dira Castelaoren emaitzak.
42-43

GaiezKulturaArgitalgintArgiteletxeSusa
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaItzulpenginItzultzaile
PertsonaiazIZAGIRRE1
PertsonaiazETXEZARRET1
PertsonaiazMONTORIO1
EgileezUAZALDE1Kultura

Azkenak
Kirurgialari euskaldunak errektoreorde eta sailburuorde ohi letragabearentzat

Sarriegi jokatzen dugu erreaktiboki Euskal Herrian eta Euskalgintzan. Albiste bat, elkarrizketa bat, epai bat, eraso bat. Ondoren, erantzuna. Tamalez, berriro ere inertzia berak nakar Ander Gurrutxagaren elkarrizketa euskarafoboa aztertzera. Gustura gelditu zen, tartean zera... [+]


Global Sumud Flotillako euskal ordezkaritza
“Israelek Gazara heltzea eragotzi nahi badigu, indarrez egin beharko du”

Igande arratsaldean irten da Bartzelonako portutik Palestinaren aldeko inoizko ontzidirik handiena: 30 itsasontzi inguru eta 300 bat ekintzaile, Gaza helburu, blokeoa apurtu eta genozidioa salatzeko. Bidean ontzi gehiago batuko zaizkie Mediterraneoko hainbat portutatik. Gauean... [+]


2025-09-01 | ARGIA
Trumpek uste du Auzitegi Gorenak arrazoia emango diola, eta muga zergak ez baliogabetzea lortuko duela

AEBetan, Apelazio Auzitegiak Donald Trump presidenteak ezarritako muga zerga gehienak bertan behera utzi ditu. Dena den, ez ditu urriaren 14ra arte indargabetuko, eta bitartean, ia segurua da Trumpek helegitea jarriko duela. Presidenteak uste du Auzitegi Gorenak arrazoia emango... [+]


Espiritualtasun ukitu bat

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Gewandhausorchester Leipzig.
Zuzendaria: Andris Nelsons. Donostiako Orfeoia.
Koru zuzendaria: Esteban Urzelai.
Bakarlariak: Julia Kleiter (sopranoa), Christian Gerhaher (baritonoa).
Egitaraua: Mendelssohn eta Brahmsen lanak.[+]


2025-09-01 | JJ Agirre
Supremazistek beti “win-win”

Euskararen (euskaldunon) aurkako oldarraldiak ertz ugari ditu; horietako bat fronte mediatikoa da, Voxento taldea buru eta PSOE-CCOO-UGTko kide ezagunak ekintzaile nagusi. Sarri eskaintzen digute idatziren bat, barnera dezagun Euskal Herriko hizkuntza ofizialetatik zein diren... [+]


2025-09-01 | Behe Banda
Barra warroak
Makina

Hamar minutu igaro dira lur hartu dugunetik. Bizkaiko kostatik sartu, Leioa gainetik igaro eta gurpilek ordeztu dituzte hegalak Loiun. Bosteko ilaretan irten behar omen da hegazkinetik eta gu hogeita zazpigarrenean gaude zain. Estatubatuarren ikerlanek diote istripu bat egonez... [+]


Labak astelehenean irekiko ditu ateak, eta larunbatean eginen da Irekiera Festa

Eraberrituta dator Laba. Egoitza handiagoak ostalaritza eskaintza zein kultur ekitaldiak baldintza hobeagoetan ematea ahalbidetuko du.


Mingain urdina

Odolustea uztailaren 10ean hasi zen. Hamar buru hil zaizkigu harrezkero: hazarkume bat, ahari bat eta zortzi ardi. Odol analisiek baieztatu dute mingain urdinaren gaitzaren ondoriozko heriotzak izan direla denak ere.


2025-09-01 | Irati Diez Virto
Satitsua
Burmuina txikituta bizirauten duen ñimiñoa

Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]


2025-09-01 | Jakoba Errekondo
Pagatza, bizitza, sutza

Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.


2025-09-01 | Garazi Zabaleta
Gidari artzain eskola
Artzainen hurrengo belaunaldiaren bila

Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]


2025-08-30 | Patxi Aznar
Beste urrats oker bat

Duela gutxi, Netanyahuren gobernuak, AEBen baimenarekin, legez kanpoko jarduerarekin jarraitzea erabaki du Gazan, eta zerrenda osoaren kontrola hartzea. Historia pixka bat egingo dut ez zaidalako zuzena iruditzen komunikabide edo kazetari batzuek Gazan gertatzen ari dena 2023ko... [+]


2025-08-29 | Egiari Zor
Elkarbizitza demokratikoak begirunea eta neurritasun instituzionala eskatzen ditu

Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]


Eguneraketa berriak daude