"Toponimia da Herri Baten Gordailua"

1986ko apirilaren 20an

Endrike Knörr euskaltzainari elkarrizketa

Endrike Knörrekin Gasteizko Jardunaldiez
"Toponimia da Herri Baten Gordailua"
Euskaltzaindiak antolatuta eta Jaurlaritzako Hizkuntz Politikarako Idazkaritzaren babesean egin ziren Lehen Toponimi Jardunaldiak Gasteizen.
Apirilaren 3, 4 eta 5ean ospatu ziren Jardunaldi hauetan ikertzaile asko bildu ziren, bai Euskal Herrikoak eta baita kanpotik etorriak ere. Ikertzaile hauetako bat eta antolatzailea ere dugu Endrike Knörr euskaltzaina.
ARGIA.– Zeintzu izan dira Toponimi Jardunaldi hauen helburuak?
ENDRIKE KNORR.– Guk jardunaldi hauek eratu baldin baditugu, izan ditugu zenbait helburu desberdinak. Bada jende asko izenak biltzen eta pertsona horiek izan ditugu gogoan. Beste aldetik badira toponimiari buruzko ikerketak egiten ari direnak, eta ez dira klase berekoak, eta gainera ez lukete pertsona berak izan behar nire ustez. Alegia, izenak biltzen dituztenak eta leku izenak ikertzen dituztenak ahal delarik ez lukete pertsona berak izan behar. Gero badira mapagintzan lanean ari direnak. Eta azkenik badira administrazioetan, udal, probintzi edo gobernu mailan ofizialtze lanean ari direnak, kartelak letreroak eta izen normalizatze lanean ari direnak.
Beraz lau pertsona talde desberdin dira eta horiek oro izan ditugu gogoan. Denei eskaini nahi izan zaie informazio oparoa. Eta informazioa izan da bai teoriko eta bai praktikoa.
A.– Zein da gizartearentzat toponimiak daukan interesa?
E.K.– Beti esan izan da toponimia dela herri baten gordailu, beraz esan nahi da izenek erakusten dutela gure iragana baina gainera gure egunotan bada presa larria izen horiek biltzeko. Pentsatu behar da zer ari den gertatzen, jendea ari da gero eta gehiago hirietara joaten. Gero «concentración parcelaria» delakoa ari da egiten bazterretan eta orduan lehen 10 edo 15 soro zirenak biltzen dira hirutara edo lautara, eta gainera gertatzen da anitzetan ematen zaizkiela horiei halako izen desitxuratuak. Beraz toponimiak antroponimiak bezala badu interesa eta gero bada presa bat biltzeko.
A.– Arazoen artean gaztelaniaztapena dago, leku izenetan esan nahi dut.
E.K.–Bistan da gure herrian bada alde batetik euskara, beste aldetik gaztelaina, beste aldetik nafar-erdara edo "navarro-aragonés", eta gaskoiera, eta azken etorria da frantsesa.
Oraintsu arte, uzten baditugu alde batera gaskoiera eta nafar-erdara, euskara atera da beti galtzen. Azken mendeotan euskal izen asko galdu dira eta euskal izen asko desitxuratu dira (esate baterako, Pirinioetan «Atxerito» dena «la Charitou deitzea). Batzu berehala konpondu ditzakegu, baina badira problema asko eta ikerketa sakona egin behar da. Beraz egin behar da alde batetik oraingo toponimiaren bilketa eta gero toponimia historikoaren bilketa. Eta biokin egin daitezke monografia politak eta hizkuntzaren izkutu asko argitu daitezke.
A.– Lan honetan nola lagundu dezakete instituzioek?
E.K.–Hori ikuskizun dago. Euskaltzaindiari dagokio lanaren parte haundi bat, baina erakunde publikoek ere parte handia daukate. Ezin zaio leporatu Euskaltzaindiari, besterik gabe, euskararen normalizazio osoa egitea. Behar duguna da elkar lana, eta esango nuke elkar lana muga guztien gainetik, alegia Euskal Herria dago hiru administrazioren azpian eta hor bistan zaigu muga guztien gainetik izan behar duela. Jardunaldietan zorionez ikusi ditugu nafar goberouaren mapagintza arduradun zenbait, eta nik ere esan dut pozten naizela ikusirik horiek ere etorri direla. Beraz nahiz eta beste administraziopean egon pozten naiz euskararen eskubideetan eta toponimia zaintzea da eskubide bat, interes bera erakusten genuela.
A.– Kanpoko partaideak ere izan dira, zer aportazio ekarri dezakete?
E.K.– Jardunaldi hauek antolatzen hasi garenean pentsatu genuen on litzakeela konparatzea gure esperientzia inguruko esperientzia zenbaitekin eta horregatik gonbidatu genuen bi katalan, eta bata da Enric Moreu-Rey, guztiz ezaguna, "Societat d'Onomastica"ko idazkari nagusia eta gero beste aldetik Galiziakoak, horiek eman dute beren ikuspuntu guztiz interesgarria. Gero Okzitania aldetik ere etorri dira zenbait, Okzitanian ez dute ikusten posible izan daitekenik halako normalkuntza bidea han. Eta gero badago alderdi bat hemen ukitu dena eta dirudiena axola gutxi zaigula eta da euskal ernigrazioarena.
A.– Beste alderdi batzuetan, katalunian adibidez, toponimi ikasketak aurreratuagoak dira, esperientzia horrek lagundu diezazueke?
E.K.– Pentsatu behar da "Societat d'Onomastica"k ia bete dituela zazpi urte, badutela han aldizkari bat, oso bizia eta egiten dituztela urtean behin bilkurak. Eta gainerakoan kartografian ere oso aurrera doaz, bai toponimia txikian baita toponimia haundian ere.
Esperientzia horrek lagundu dezake, nola bildu, zer bildu eta hori gero nola normalizatu. Arazo horretaz informazio ugari bat eman dute.
A.– Zer gertatzen da zuek ematen dituzuen izenak erabiltzen ez direnean?
E.K.– Eman dezagun «Orria», «Roncesvalles». Nonbait esaten da "Orria", paper zahar zaharretan aurkitzen duzu «Orrierreaga» edo halako zerbait. Eta gero badago tartean halako literatur forma bat, «Orreaga», eta azken finean da hautapen kontua, eta ez da beti erraza.
A.– Zer eragin dauka politikak toponimian?
E.K.–Euskaltzaindiari gehienetan eskatzen zaio bere eritzia, baina eritzi hori ez da beti jarraitzen. Eta hori gertatzen da ere, batzutan, kaleen izenekin Guk ez dugu erabakitzen zein izen jarri behar den, guk esaten dugu zein leku izen zegoen hor eta testigantza zaharrak. Politikoek, agintariek dute azken hitza, apaizek bezala.
A.–Zeuk eman zenuen hitzaldi bat jardaualdi horietan, zein izan da bere gaia?
E.K.–Nere hitzaldia izan da «Araban egin diren toponimi bilketa eta ikerketen gainean». Eta hori buruz egin nuen halako historia txiki bat, bilketa lanean nor aritu diren eta gero ikerketak nork egiten dituzten. Gero aipatu nituen bigarren partean Arabako toponimian aurkitzen diren zenbait arazo. Eman dezagun "Araba'' eta hor aipatu nuen Juan de Vitoriak XVI mendean esaten duena: "Los naturales le llaman Araba". Gero «Gasteiz» izena, etimologia oso eztabaidatua izan da eta oso pozgarria da baduela zerikusia "gazte'' izenarekin.
Gero aipatu nituen beste zenbait arazo, hiri toponimia, kale izenak eta abar.
Beste zenbait problema ere aipatu nituen, normalean ukitzen ez diren problemak, alegia, hotel, denda eta tabernen izenak. Hori ere onomastika da, eta erdi toponimnia, zeren gelditzen zaren tabernaren izena azken finean toponimoa edo leku izena bihurtzen bait da. Benetan tristegarria da ikustea zer gertatzen den, kolonizatuak gaude denda, pub eta tabernen kontuan. Kalera irtetzen baldin bazara euskal izen ugari ikusten duzu baina erdal izenak askoz ere ugariago dira gaur egun. Norbaitek kafetegi, denda edo halako zerbait irekitzen baldin badu, mesedez, begira dezala non irekitzen duen.
Beraz problema asko daude eta horrela bukatu nuen, alegia, «desideratum» bat bota nuen, ia egiten den benetan lana, bilketa lana, ikerketa lana eta gero ia zaintzen ditugun leku izenak eta ia saiatzen garen biltzean eta ikerketan orain arte bildu eta ikertu ez ditugun izenak, alegia, aipatu ditudanak, hotelak, ostatuak, dendak... Eta hortaz badaude modak baina gehienetan euskara atera da galtzaile.
Pablo R. de ARETXABALETA
38-39

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazKNÖRR1
EgileezARETXABALE1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Lurra taupaka hasiko da

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude