Ramon Saizarbitoria: "Ni Ez Naiz Idazle Senditzen"

1986ko apirilaren 20an

Ramon Saizarbitoria idazleari elkarrizketa
Euskararen Narrabideak Aintzat Hartu Eta Egiati Onartzea Luzarorako Karga Bihurtzen Denean.
Ramon Saizarbitoria: "Ni Ez Naiz Idazle Senditzen"
Narratzeari oso alderdi aurkakoetatik heldu dakioke. Herri literatura freskutik abiatuz, ipuin landuetan barrena mugituz, edo nobela moderno eta formalistei eutsiz. Ramonek aspaldi ekin zion hirugarren aukerari, eta ez kritikoek, hain gutxi BUP-eko edozein ikaslek ez diote barkatu. Aurrerantzean mitifikaziorik astunenak eta azterketa zehatzenak jasan behar izan ditu. Langak ez bait dio inori barkatzen.
GALDERA: Inori Ramon Saizarbitoria izena aipatuz gero, berehala relazionatzen dik hori hainbat nobelarekin, baina hire ogibidea ez duk hori.
ERANTZUNA: Badira urte batzu zerbitzu sozialeko estudioetan hasi nintzela, soziologia gai exotikoa zenean. Bazen GAUR izeneko talde bat, ni han nintzen,hemengo subnormalen egoeraz aritu ginen, estatuan halako gauzetan aurreneko esperientzea zenez, harrera ona izan zuen. Zaharrak, elbarriak e.a. ere gure lanaren zati bat ziren. Garai bat izan nian prebentzioaz asko interesatu nintzena eta lau bat urte edo hor ibili ninduan perinatalidadea edo jaiotzen inguruko kontuak estudiatzen. Erakundeek eta abar arazo hauei eman beharreko erantzunek gutxi gora behera nolakoak behar duten aztertzen diagu. Metodologia berri batekin ari gaituk, enkuesta pertizipatiboaren antzeko zerbait egin nahi genikek, baina hemen Euskal Herrian indar sozialak ahituak daude eta erdibidean geratzen gaituk. Herriko jendeak bere beharrei buruz duen ideia hartzen dugu kontutan zerbitzua finkatzeko, gure laguntza hartuta, izan dadila herria bera zahar, sunormal, itsu eta gainontzeko arloetako bere prolemak aztertu eta konpontzen saiatuko dena.
GALDERA: Zer arazo guzti horretan?
ERANTZUNA: Batetik arazo hau oso marginaltzat hartzen dela, udaletan ukitzen dela, edo bestela indar politiko gutxien duen partiduari ematen zaiola; bestetik gauza hauetan oraindik ere Eliza dagoela nagusi, hau da, Eliza edo antzeko erakunde konfesionalek dutela indarra edo eragina sektore horretan.
Nere ardura momentu honetan zerbitzu sozialetan izan duk, eta arlo honetan nere papera bete dudala uste diat, euskararekin zerikusirik ez duen papera, noizbait esan nian nere existentzia alde horretatik pixka bat eskizofrenikoa izan dela, lan hau eta euskararen mundua zeharo desberdinakdituk.
GALDERA: Zer esan liteke arlo honetako ekintzei egindako kritikaz?
ERANTZUNA:Beldurra dagoela, ez zaiola atzeratuen edo zaharren aldeko politikari kritikarik egiten. Maiz esaten duk eskuinak ez duela intelektualik, baina hori txorrada galanta duk, gertatzen duk eskuina zentzu zabal batean ideologikoki ezkerretik elikatzen dela, lehen momentutan ezkertiar jendearen ideiak zirenak jabetu egiten ditu gutxinaka podereak, gu behartuta gaudek ideia berriak egiten. Orain, badirudi ez dela nahikoa su normalei zentru espezializatua egitea, bazirudik integrazioaren biderantz jo behar dugula, zaharrekin ere gauza bera, oso zailki esplika litekek filosofikoki zaharrentzat taberna eta klub baztertzaile batzu sortuz ardoa subentzionatzea onuragarri dela, gertatzen duk egiten direla klubak zahar pobreentzat, eztuak zahar direlako soilki, zaharrak eta pobreak direlako baizik. Jende gutxi ausartzen duk esaten zaharren politika oso gaizki dagoela.
Maitasun giro antzean sozialki talde hori segregatzen ari gaituk. Prolema duk zaharrak ere gustora daudela halako giroan, baina no la esango diek zaharrei kontundituta daudela, berek jakingo ditek zer nahi duten. Zahar asko zeudek toki horietara joatea burutik pasa ere egiten ez zaienak. Politika hori zahar konkretu batzuri bideratua duk, batez ere zahar pobreei.
GALDERA: Mintza gaitezen zineaz. Erakutsi al dik zerbait narratze kontutan?
ERANTZUNA: Bai, gu bisualaren zibilizazioan gaude ta, gure zenbait portaera literarioen iturburua zinea da. Zine berriaz ez zekiat zer esan, uste diat heldu zaidala neure kulturan asentatzeko garaia, ez duk garai batean bezala, gauza berrien irrika hori itzali samarra diat. Dena den ni formaz gehiago interesatzen nauk historia beraz baino, ez gaituk historia berriak asmatzeko hain kapaz, Sherezaderen kontua ere bukatu egiten duk.
Gaur egun zinearen inperioalismoa nabaria duk. Zinea gainera, literatura bezala hain duk produktu bilakatu, egia esan zinea beti izan duk hori, baina ez literatura. Gure garaian garbi zegoean, masaren literatura txarra huen eta minoritarioa ona, bakoitzak bere zabalkunde eta prezioak zizkian. Orain berriz, jendearen kontsumo maila areagotu eta literaturaren prestigioa gehitu den eran, literatura gero eta gehiago bihurtu duk produktu komertziala, eta lortu ditek, masa kulturaren kalitate maila igotzea, gaur egun oso produktu interesanteak zeudek masa literaturan, eta jendeak pentsatzen dik kultura hori dela, gainera masa kultura ez duk lehen bezain alienantea, baina nik sinestu nahi diat badagoela oraindik literatura edo zine minitoario bat, badela norbait pentsatzen duena liburu berri bat forma berri bat gabe egiteak ez duela sentidurik, baina nik ez diat esan nahi literaturaren zabaltzea egin behar ez denik, lehengo "ez diat ulertzen beraz ona duk, aspertu egiten nauk irakurtzen beraz ona duk", hori ere ez, hori penitentzi gehiegi huen, baina iruditzen zeidak momentu honetan arriskutsua ez ote den nola errekuperatu dituen merkatuak edo industriak literato oso onak, idazle oso honak. Vázquez Montalbán, Eco eta abar masa produktu dira, baina nik uste diat oso ongi ikusten dela hor editorialen eskua, zinean ere errekuperazioak, Marilin sinbolo bihurtzea bezala, halako errekuperazioak merkatuaren operazioak direla uste diat, ta hi hor hago, zer egiten duk hik, zenbait jenderen ozioaren betekizunen artesau edo haiz.
Hau ezin duk hain erraz euskal mundura estrapolatu, baina iruditzen zeidak zenbait joerak salatzen duela hemen ere halako zerbait gertatzen ari dela, idazle arteko garai bateko elkartasuna ez diat uste dagoenik, garai hartako militantismorik ez zegok, gaur idazleen elkartea zegok, baina ez zekiat ba. Lehen marginalak gintuan, beraz prolemarik ez, orain idazlearen rol soziala kontsolidatzen ari duk, jendeak euskal idazletzat hartzen hau, eta ni ez nauk oso identifikaturik senditzen, ez diat asumitzen idazle konpromezua, ni ez nauk idazle sentitzen, oraindik ez behintzat. Beharbada egunen batean auto kritika eginen diat eta erabakiko diat baietz, idazle bat naizela, asumitu behar dudala nere kolegek duten prolematikaz arduratzea, gauzak firmatzea e.a. Oraingoz euskal idazlearen rola antipatikoa egiten zeidak, behar bada euskararen munduan beti marginala izan naizelako. Gero gainera geure burua izkutatzen aritzen gara herri honetan, ez zioagu euskal kulturari puntu exaktoa hartzen, uste diagu halakoak garela eta ez gara, haraino heltzen garela eta ez gara heltzen.
GALDERA: Euskal zineaz?
ERANTZUNA: Euskal zinema asko bultzatu da Euskal Herrian, hor badaude arrazoi batzu, sintomatikoa da zinea hainbeste eta literatura hain gutxi bultzatzea. Gero gainera gure zine propioa behar lukeenaren ezaugarriak galdu egin ditugu, kanpotik etorritakoen forma eta ikonografia berak erabiltzen dizkiagu, botijoa baino espainolago gaituk orretan, diru asko eman dik Jaurlaritzak zinerako, baina ez diagu euskal kultura (zentzu zabalean diot «kultura») baitan oinarritutako zinerik egin, Madrilekoaren kopia kaskarrak egiten jardun gaituk.
GALDERA: Gaurko narraziogintza esaten den bezain galanki doala iruditzen al zaik?
ERANTZUNA: Orain gauzek kalitate minimoa ditek, oso normala duk duintasunezko gauzak aurkitzea, gure garaian zail huen, gauza lotsagarriak egiten genizkian mami nahiz estilo aldetik, alde horretatik Euskal Herrian kultura maila asko igo duk jendearengan, euskal idazleak oso kultoak dituk gaur egun. Nik, dena den behar dudan gauza kanpoko literaturan edo nire klasikoetan bilatzen diat. Edadearekin ere irakurketa sakonagoa egiten duk, hasten haiz libroak birritan irakurtzen, ni ibili nauk orain arte halako urduritasun batekin ikusteko zer estilo, zer forma ageri den beste literaturetan, oraindik ere asko egiten diat hori, hartu liburu bat irakurri lau edo bost orrialde, egin idea bat pultso narratiboaz eta gero utzi egiten diat.
Konstatazio horretaz aparte beste bat.
Arrakasta bat dik erakundeetan eta hala, baina bere obrak oraindik ez zeukak eduki behar lukeen kritika, gure denboran kritika gehiago zegoean, liburu gutxiago zegoean eta gehiago hitz egiten genian ateratzen zenarik buruz. Batetik kritika profesionalizatu egin duk, ez ekonomikoki, jende batek kritiko papera asumitu duelako baizik, eta orduan beste amateur guztiak erretiratu egin dituk, hortik etorri duk hemen oso klasikoa zen kritika espresionista horren desagertzea, atzo goizean irakurri nuen zure nobela eta ez nuen lorik egin e.a. Nik uste diat batzuk ez dugula beste biderik gauzak esateko, baina hori ja ezin diagu egin kritikoaren papera hor dagoelako, gainera gaur egun lotsagarri izango huke hori idaztea ez? Guk hor erru handia izan genian zaharren teatroa kritikatuz e.a. Euskara batua e.a., jende asko erretiratu egin duk, garai bateko Zeruko Argiako hainbat herritako korrespontsalek luma utzi ziaten, ikusten bait zuten idaztea oso gauza serioa zela.
GALDERA: Hire liburuaz egin diren itzulpenez?
ERANTZUNA: Italianoaz ez zekiat ezer, edizioa ederra eta zaindua, hor nabaritzen duk kanpoan zer errespetoa dioten idazleari, guri oraintxe gertatu zeiguk, liburu bat argitaratu eta ahaztu egin zeiek liburuaren egileen izena. Ingelesa gainetik begiratu nian eta ez diat pentsatzen marabila bat izango denik, baina hor konpon, zeinek irakurriko dit neri ingelesez. Nik sekula ez diat entenditu nola itzuli den liburu hau, baina hori ere asumitu egin behar izan diat, nik zer kulpa dut ba. Gaztelaniaz nik beste era batera egingo nikek, artea hori duk, euskal idazleak nola moldatzen garen euskararekin. 100 metroren teknika euskararen ahaletara egokituta zegok, dena den ez naik asuntoak arduratzen.
GALDERA: Hain gaizki senditzen al haiz jakinaren gainean jende askok irakurri dituela hire liburuak eta jendeak bere artean hi ez haizen beste Ramon Saizarbitoria batez hitz egiten duela?
ERANTZUNA: Bueno bai esaten zidatek, "joder pues le he visto a mi hijo con un libro tuyo" (ene semea hire liburu batekin ikusi diat hi!), badirudi akusazio bat egiten didatela. Preokupatu ere egin nauk horrekin, gauza arraroa duk, hik egiten duk gauza bat eta bihurtzen duk produkto bat hor dabilena, ezin duk esan "barkatu" edo "ongi hartu". Baina zer esango dute, nik oso produzio laburra eman diat, alde horretatik ez zegok eskizofreniarik. Nik nahi nikek gehiago idatzi, artikulu periodistikoak egin e.a., hemengo egoera, hemengo politika, hemengo autonomiak, terrorismoak e.a., oso afektatua negok ingurutzen nauen egoeragatik, ez diat idazten, zeren zer inporta zaiek nik horretaz zer diodan, gainera bakarrik indibilualidade bezala idazteko, oso ego fuertea behar duk horretarako, "Saizarbitoria dixit", edo bestela talde lanean egin behar nuke, zerbait idatzi dudanean aldizkari eta taldean izan duk. Bakarrik esateko pertsonalitate falta diat. Zeruko Argian ere hala huen, talde baten barnean, eta uste diat gizonak talde batean integraturik egin behar duela bere lana.
GALDERA: Garai bateko ZERUKO ARGIAko "Gazte naiz" batean zebiltzan hire lagun batzu "Lete esatera" instituzioetan ikusiz zer inpresio hartzen duk?
ERANTZUNA: Nik heldutasun falta edo halako zerbait badut, berak haraino ailatu dituk eta ni, nobela hark zioen bezala "Nunca llegarás a nada". Ni baino gazteago direnekin alkartzen naizenean, anarko kalifikazioa edo deskalifikazioa ematen didatenean lotsatu egiten nauk, ikusten baitut gazteak gero ta serioagoak datozela lana egiteko orduan, hain profesionalak, pentsatzen diat ez ote dudan nik segitzen adolezente batek bezala.
Bestalde formei dagokienez, progre izatea ez dela halako ta holako kazadora eramatea, oso gauza serioa dela, kazadora horien barruan pertsona konbentzional bat zegoela azken finean, orain jazkera beltzen azpian pertsona konbentzionalak dauden bezala. Azken finean urteak aurrera, ikusi egiten da ze bizitza diren desekilibratuagoak gero koerenteagoak izango badira ere, eta abar, eta hemen dik aurrera ikusiko ditugula gauzak, 40 urtetik aurrera bakoitzari merezi duen aurpegia jartzen zaio, orain hasiko gara ikusten ea batzuk zer nolako arpegiz azaltzen diren. Batzuk oso arpegi serioak izango dituzte, beste batzuk bizar zuri patriarkalak, beste batzu burusoil geratuko gaituk, eta beste batzu geratuko gaituk nahiko gazte, gazteak, horrek esan nahi dik nahiko zoroak ere bai, intseguritate asko izango ditugula, kontraesanak baina bueno, hemen ibiliko garela ez.
GALDERA: Ea ba. Euskaraz narratzea, hainbeste kostatzen den ariketa hori.
ERANTZUNA: Paradoja bat duk nirea. Nik ez diat euskara menderatzen, hori ez duk sekreto bat, eta bestalde, ezingo nikek beste hizkuntza betean idatzi, nere hizkuntza literarioa euskara delako. Euskarak jakina, badizkik zailtasun intrintsekoak. Bere burua bazterbidezko giro perifrastikoen bidez engainatzen dutenek esango didate, baina zer esaten ari zara, euskarak denetarako balio du!. Ba los cojones, igual zait. Ni saiatzen nauk euskaraz idazten, baina zehazki behar dudan hitza erabaliz eta zehazki esan nahi dudana esanez, tranparik gabe; arrazoi askogatik euskarak zailtasun intrintsekoak dauzkala diot. Nik intrintsekoak diot, beharbada ez duk euskararen errua, aditz laguntzaileen kezken iturria gure eredu erromanikoa duk, gazteleraren estetikapean bizi bait gara idazterakoan. Beste modelo batekin, ingelesa esatera, ez genikek agian hainbeste arazo izango. Neurri batetan, nire idazteko erritmo motela euskaragatik izan zitekek, edo bestela darabildan narratiba konkretoagatik.
GALDERA:Hi esistentzialismo asko irakurria haiz, zer deritzok etapa bezala?
ERANTZUNA: Modak azkenean moda baino gehiago bihurtzen dituk, modaz hasten haiz zerbaitekin eta atzenean bokazioa sortzen zaik. Jende askori hori gertatu zeiok esistentzialismoarekin, hori betirako da.
GAIDERA: Sar gaitezen teatroan pittin bat. Jo dezagun Aresti aipatzen dugula, segitu al dira bere ereduak?
ERANTZUNA: Nik uste diat ez dela inolako loturarik izan, bera frankotiradorea huen zentzu horretan, ez diat uste errekuperazio bat izan denik, hik jakingo duk igoal, baina nik ez diat uste. Frankotiradorea izan huen, oso originala, bere intuizio literarioa izugarria huen, irrespontsable galanta huen bera gainera, tipo ez serioa eta bestalde oso konbentzionala gauza askotan, bere e.a. Baina forma berriak bilatu nahi zituen, oso progresista forma aldetik. Bilboko herri xehe erdaldunaren benetako laguna, euskal burgesiaren etsai, berarekin posible huen abertzaletasun progresista bat, herrien arteko lotura dakarren abertzaletasun askatzailea, ez zekiat zer neurritaraino lortu dugun hori.
GALDERA:LUR eta?
ERANTZUNA: Orduan, badakik, Masperó zegoean Fraintzian eta Feltrinelli Milanen, halako ereduari jarraiki editorial bat altxa genian, gauza berriak ekarriz, ezker munduko ideiez, liburu objetoaren kontra e.a. Gogoan dizkiat «Afrika iraultzaren bidean» eta halako gauza progresistak, oso esperientzia polita izan huen, bere garaia iraun zuena eta itzali zena, nik hori nostalgiaz bizi diat. Inpresoak eta errenboltsoak guk egiten genizkian e.a.
GALDERA: Datorrena eta?
ERANTZUNA:Ez diat nire hurrengo nobelaz hitz egin nahi, baduk jende asko esango duena, "jode nobelaz ari duk hitz egiten eta ez dik zorioneko nobela hori ateratzen; zertan ari da babo hori", horregatik ez diat hitz egin nahi. Dena den hor nabilek, nobela bukatua zegok, azken parteak konpontzen ari nauk. Oso momentu interesantean negok, batzutan oso gustora sentitzen nauk proiektu horrekin, arratsalde asko horretan jotzen dizkiat.
Ordu asko sartu zioat, eta batzuk esango ditek gero, jode hainbeste ordu honetarako. Bai ba, ni betetzen nauena lan hau delako, txarra baldin bada, txarra duk, ez zeidak inporta, baina nik disfrutatu egiten diat, hor zeukeat mundu bat, nahiago diat mundu hori orain kanpoan egotea baino, pentsatzen diat posibilitatea dudala horrela ibiltzeko bizitzan.
Noizbehinka krisiak, denbora gehiegi duk hau egiteko, baina gero ere zentzua aurkitzen zioat. Aurki Ibon Sarasolarekin aukeratuko diat zertan moztu, zuzendu eta abar, hori beste norbaitek egin beharreko gauza baita. Aurten bukatu eta argitaratuko diat, baina asko presio sozialagatik, bestela nik uste diat berriz hasiko nintzatekeela proiektu honekin.
Iñaki CAMINO
27-32

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSAIZARBITOR
PertsonaiazSAIZARBITOR
EgileezCAMINO1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Lurra taupaka hasiko da

Estitxu Eizagirre

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Kanpaldien lehen garaipenak iristen hasi dira Israelekiko boikot akordioekin

Jon Hidalgo Gereñu

Efemeridea: Espainiarenak ziren lurraldeetan, "gaztelania ez beste hizkuntza guztiak desagerrarazteko" agindu zuen Carlos III.a Borboikoak

ARGIA

“Maite dut Iparraldean antzerkia egitea, uste baitut hemen kodeak ulertzen direla”

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude