Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2025eko ekainaren 20an

«Behar nituen istorio hauek idiatzi tripa barneko minak botatzeko»

1985eko abenduaren 22an

Inprimatu

Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Egin ARGIAkoa

Eñaut Etxamendi idazleari elkarrizketa

Eñaut Etxamendik «Aurora» ipui zartagarria plazaratu du Maiatzekoen Uhargi sailean
«Behar nituen istorio hauek idiatzi tripa barneko minak botatzeko»
Asko jende elekatua zaigu literaturaren nahiz bere ahalbideen gainean eta hau aitatzean, F. J. Mendigurenek oraintsu idatzi dituen lerro batzuz oroitu naiz: ez omen du honen ustez 1iteraturak iraultzaren azkartzerako balio. Baina Eñaut Etxamendiren elaberri eta ipuinak irakurri eta, 1iteraturak barne min higatzaileak kanporatzeko balio duela konturatzen da bat, barne tragedia ilun eta kolektiboa bizi izan duen belaunaldi baten oihua aurki baidaiteke Etxamendiren produkzioan.
ARGIA.–Eñaut Etxamendi ez da Hego Euskal herrian idazle ezaguna. Nola bizi duzu idazle izate hori jakinaren gainean jende gutik irakurtzen dituela zure narrazio eta elaberriak!
EÑAUT ETXAMENDI.Ez dut asko idatzi ere. Egin nuen liburuxka bat duela hogei urte, "Azken Elurra" zeritzana. Saldu ziren lau edo bostehun ale, baina Iparraldean.
A.–Zergatik argitaratu zen hain berandu?
E.E.– Duela hogei urte idatzi nuen. Denbora hartan ez zen irakurlerik, eta ezta publikatzeko modurik, hamar urteren buruan, 500 ale publikatu genituen eta irabazi sosekin gastuak pagatu. Ondoren sari bat irabazi nuen ipui batekin. Duela urte bi edo hola Lucien Etxezarreta etorri zitzaidan Maiatzerako ipuiak eskatuz. hola idatzi nituen sei zazpi bat ipui Maiatzerako. Herria-n ere zertxobait idatzia naiz. Aurora idatzia nuen duela urte bi eta hori zen primaketa baterako. Eusko Jaurlaritzarat igorri nuen, bainan ez nuen erantzunik jaso. Lucienek esan zidan publikatzeko, eta hala egin dugu, baina akatsak zuzendu gabe.
A.–Zer sentitzen du gaur egun irakurria ez dela badakien Iparraldeko idazle batek?
E.E.–Hori izan da beti gure tragedia, lehen kantuak egin nituelarik ez nuen buruan asmatzen kantu haiek inoiz publikoaren aurrean emango nituenik: kantatzen nuen ene herria, euskara eta guztia zulora zihoala ikusten nuelako eta behar nuen mina kanporat atera, hastearekin ikusten herriak interesa zuela kantuan bihotz hantgarri handia sumatu nuen ene baitan. Idazle bezala ez zait hori gertatu. Orain halere , ikustearekin euskaldun gazteek hartzen dituztela liburu berriak, itxaropen berri bat hasi zait sortzen, eta irakurleak izatearekin etortzen da ere inspirazioa, bestela, neri bazata beste askori munduan, ba, inor ez dadizale eta bihotzeko errangurak berekin eramaten ditu lurrazpira egun batez, ziberuko abesti zahar batek nahiko poliki esaten duen bezala "ez düta nik pena handia entzulerik ükhan gabia, juratu diñat t'edia, dolütüren zeiñ maitia". Nik bezala, berrogeitahamar urteko euskaldunok esperientzia hori bizi izan dugu, gure tragedia, bakardadean saminki edan dugu ozpina inor ez zelako gure lanari behatzeko.
A.- Nola bizi duzu zure bizimodu literarioa.
E.E.- Orain arte ez dut nire burua idazle ikusi, ez anitz idatzi, abeslari bai, mila jendetako salak izan baititu, gero hurrengo egunean otoan norbaiten aurrean pasa eta hark agurtu, horrek, ni bakarzale izaki, halako depresionea eman dit, ohitu egin behar. Hori idazle bezala ez dut senditu oraindikan. Hasieran euskararenganako maitasunez idatzi nuen, hori bait zen ene mintzaira eta ene mundua, gero senditzen dut nire jendarteko lagunekin harremanak izateko gura,eta nire sentimenduak eta ene filosofia jaulkitzeko gogoa eta orduan senditzen dut egun batetik goiti zuk idatzian beste batzuk ordu pasatzen dituztela irakurtzen, horrek ematen dizu gauzak esan eta komunikatzeko gura.
A.- Sartuko gara orain zure ipui, nobela e.a.ekin. Zu ezterenzubiara zara, hor dituzu Otxagabia, Erruzate, dartemalda, Basa Sagharre e.a. Bada hor zuretzat ezinbesteko den inguru geografiakoa, zure literaturan ageri dena.
E.E.- Naturaren erdian sortua naiz, halako giroan ohitua ttipitatik, ene sendimenduak lur haiei lotuak dira. Enetzat oso toki tragikoa izan da inguru hori mugaren alde bietan. Bestalde, gure Euskal Herria ikusi dugu apurtzen, bi parte egiten, despertsonalizatzen. Berdenboran ere ikusi dut ipuietan ageri diren tokietako jendeak hortikan joaten, Pariserat, Ameriketarat, Madrilerat, Iruñerat, eta nik pertsonalki asko familia ikusi dut etxea utzi eta eta alde egiten. Horrek dolda bat eman dit, stress bat ene sendimenduetan.
A.- Bai, baina ez zara beldur egunen batean hori maila literario bukatu egingo zaizula, ez al duzu gai berririk jorratzeko ziztadarik senditzen?
E.E.- Bai, uste dut ziklo hortatik aterako naizela, baina lehendabizi horizen, hori inkonzienteki egina dut, poema edo ipuia idatzi eta gero estruktura eman. Anitz aldiz nekaturik nagoela idazten dut tar tar tar, baina gero estruktura ematen diot. Pentsatzen dut ziklo hori amaituko dela, negar horiek tripatik atera eta, beste gai batez idatziko dudala uste dut.
A.- Bada, dudarik ez, zure lanean halako soziologia, "anaia Parisen da, arreba moja" e.a.
E.E.- Hala da. Bai hori zen gure herriko modua, gure herria bizi zen erredukzione batzutan zibilizatu zituztela, gure herrian haurtzaroan eta gazte denboran halako erredukzionea bezalakoa zen, elizako kanpanak kudeatzen zuen dena. Eta bizia ez genuen gainditzen, biziaren azpitikan ibiltzen ginen, administrazioa, eleiza, holako gauza monstruosoak menperatutako jende eta herri bat ginen. Gerrara eskatzen zutelarik joatea, ba gerlara joan behar zen, edota esaten zizuten hik apeztu behar duk familiak salbatzeko eta hik apez behar huen izan, eta neri errebeldia bat sortu zitzaidan, nik esan nuen ez, ni ez naiz apeztuko. Nire sikologia kasik hautsita zegoen.
A.- Iduri luke zure ipuietan gaurko gizarteari, egun Basa Nafarroa denari, eskapi egiten diozula.
E.E.- Lehendabiziko so batez hori eman dezake, baina ez dut hori idazten gaurko Basa Nafarra baztertu nahi dudalako, nahi dut eman gaurko gazteriari, despertsonalizatzeko bide handitan baitoa egungo gazteria, erdaraz eta amerikano modutan bizitzen, nahi dut erakutsi zer izan zen gu abertzale egin gintuen mundua, zendako ginen gu abertzale, zer zen orduan gure tribua, gure jendea, nolakoak ginen orduko indioak, zendako ginen abertzale bihurtu.
A.- Mintza gaitezen Aurora lanaz.
E.E.- Aurora ez da egiazki esateko autobiografia bat, Aurora da autofilosofia bat, menturaz errazkeriaren kontrakoa, bai baita liburuan baina honi lotutako zerbait.Auroran gertatu guziak ez dira egia, bai asko, baina ez denak. Orduan Aurora ipui txiki bat da, Lucien Etxezarretak utzi balit, urte bete edo bitan nobela bat izanen zen, baina denbora problema izan da, badakizu. Beraz Auroran saiatu naiz ematen ba bide larrienak, garrantzizkoenak nire filosofiarenak, afektibitateari buruzkoak, herriari buruzkoak e.a. Hori zen idazti horren helburua, ez zen bakarrik min baten jaulkitzeko, askok usteko dute. Eñautek izan dik amodio trixte bat, hori bat ere ez da egia, nahiz konposizioa dena autobiografiakoa izan, bada ahuneko bi fikzioa, eta fikzio horrek dio ematen errangura guztia ipui honi, ez da egia Aurorarekin paso bat egin nuela, Aurora bat izan da, Irabian ibili naiz e.a., baina metamorfosis bat ematen diet gertaera horiei, hori, Aurora ipuia den bezala historikoki ez da egia, bizki tartean Auroran esandako tragedia bat nire bizian uste dut badela, baina ez da hain xinpleki presentatzen, hori da parabola bat, ipui ttiki bat, izan balitz 500 orrialdetako eleberri bat, orduan gehiago esplikatu ahalko nuen baina horrela gertatu da.
A.- Formari buruz ere izanen duzu ezer esateko.
E.E.- Idazteko maneraz, hauxe erran nezake: asko manera izaten ahal da, nik bi manera nahasten ditut, elapide zuzenetik, prosa normaletik, egun orotako hizkuntza, eta gero elapide metaforikoa, poetikoa, niretzat hori nahiko garrantzizkoa da ezen kondatzen duzularik istorio bat, oroitzapen bat, momentu batean hain beroak izaten dira sendimenduak ezen hizkuntza normalean ezin dira bota eta orduan pasa behar hizkera poetiko metaforikora, askotaz baliatu naiz ametsez., metaforikoki idazteko aukera ematen baitute. Bestalde, badira Auroran adibidez bi poema mikrokosmo antzekoak, liburu guztiko filosofia bi orrialdetan salatu nahi dut hauekin. Hizkuntza dela ta niretzat oso inportantea da euskaran bide berriak urratzea ezen pertsularitza e.a. oso onak izan arren beste forma batzu badira. Uste dut behar dugula nahiko indarra egin euskarari emateko literatura sakona, ez konbentzionala. Indarra behar dugu egin hitzen lantzeko eta hitz berriak sortzeko, behar diogu lagundu euskarari zabaltzen, ez dugu kasik literaturarik, Euskaratik egiten ahal da, munduak dazkien guztiak baino gehiago oraindikan.
Iñaki CAMINO
32-33

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakETXAMENDI1
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazETXAMENDI1
EgileezCAMINO1Kultura

ASTEKARIA

1083. zenbakia

1985eko abenduaren 22a

ASTEKARIA PDF-an

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Erabiltzen gaituzte herriok folklorismorako: landa, animaliak edo euskalkia bera”

Amets Aranguren Arrieta

“Berrikuntza egiteak prozesuan gorabehera asko dakar batzuetan, eta hala behar du”

Mikel Garcia Idiakez

Lanbide Heziketa Duala inplementatzeko modua “anabasa” eta “alegala” izaten ari dela salatu du hainbat irakaslek

Mikel Garcia Idiakez

Desokupacyl enpresa Donostian dagoela ohartarazi dute

Xalba Ramirez | Irutxuloko Hitza

AA batek zenbat eta gehiago “arrazoitu”, orduan eta okerrago

Sustatu

Azkenak

2025-06-20 | Xabier Letona Biteri

NATOren eta Trumpen irizpideen aurka, Espainiaren aurrekontu militarra %5era igotzeari uko egin dio Sánchezek

Oraindik ez dago garbi noiz arte eutsiko dion bere erabakiari Pedro Sánchez Espainiako Gobernuko lehendakariak, baina korapilo handi samarra sortzen ari da NATOren barruan, honek aurrekontu militarra %5era igotzea arbuiatu ondoren.

2025-06-20 | Eneko Imaz Galparsoro

Elkarte frankistak debekatuko dituen legea onartu du Espainiako Kongresuak

Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena

2025-06-20 | Xabier Letona Biteri

Beste familia bat etxegabetu dute Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kalean

Ostiral goizaldean emakume bat eta bere semea etxegabetu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kaleko 82. zenbakian. Espainiako Poliziaren laguntzarekin, epaitegiko segizio judiziala etxebizitzan sartu eta eta bizilagunak kanporatu dituzte.

2025-06-20 | Jon Fernández González

2100. urtean herritarren %60 urak har ditzakeen eremuan biziko dira Eusko Jaurlaritzaren azterketaren arabera

Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.

2025-06-20 | Beranduegi

5x20: Ez ahaztu espainolak garela

MULTIMEDIA - Beranduegi

2025-06-20 | Jon Fernández González

Donostiako Gladys Eneako paumei emandako tratu txarrak salatu ditu Eguzki taldeak

Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki

2025-06-20 | Eneko Imaz Galparsoro

Hamabost migratzaile bizi ziren kanpaleku bat hustu du Getxoko Udalak

Algortako Larrañazubi inguruan dago kanpalekua, eta Getxoko Udaltzainek hori husteari ekin diote ostegun goizean. Alkateak adierazi du han bizi ziren pertsonen "segurtasuna" bermatzeko eta "ingurune natural hori zaintzeko" desegin dutela. Getxoko EH Bilduren... [+]

2025-06-20 | Jon Fernández González

Zizurren ikasleak komun eta aldageletan grabatzen zituen irakasleak 180 urteko zigorra jaso dezake

Zizur Nagusiko institutu batean 41 pertsona grabatu zituen eta haietako 30 bere ikasleak ziren. Argazki batzuk sare sozialak erabilita lortzen zituen eta adimen artifizialarekin aldaketak egiten zituen.

2025-06-20 | Maria Ortega Zubiate

Jaurlaritzak babestu du Jerusalemgo kolonoentzat CAF egiten ari den tranbia

Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza, eta adierazi du CAFek nazioarteko legedia errespetatzen duela. BDZ Euskal Herriak gogorarazi dio gobernuak derrigortuta daudela okupazioa bultzatzen duten proiektuen aurka egitera.

2025-06-20 | Aimar Lopez | Antxeta Irratia

Irungo ‘auzokide patruilen’ atzean, islamofobia, xenofobia eta erailketarako deiak

Maiatzaren 5ean “Lo Vimos en Irun” WhatsApp taldea sortu zenetik, 700 lagun baina gehiago bildu dira larunbatetan patruilak antolatzen dituen taldera. “Segurtasuna bermatzeko” eta “delituak prebenitzeko” aitzakien gibelean, gorrotoaren haztegi... [+]

2025-06-20 | Gedar

Basauriko Sidenorrek 1.207 tona altzairu bidali dizkio arma-ekoizle sionista bati

Egoitza nagusia Basaurin duen enpresak IMI Systemi egin dio bidalketa. Armagintzan bakarrik aritzen da Israelgo Estatuko konpainia hori.

2025-06-20 | Jon Fernández González

Arabako Mahastiak sor-markari behin betiko itxi dio bidea Espainiako Auzitegi Gorenak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.

2025-06-20 | Jenofa Berhokoirigoin

Beskoitzen ikastola eraikitzeko lursaila eskuratu du Seaskak

Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]

2025-06-20 | Olaia L. Garaialde

Osasungintzak guztiz publikoa izan behar duela exijitu du OPA Plataforma Herrikoiak

Jose Ignacio Martinez Ortegak, OPA Herri Plataformako bozeramaileak, salatu du Eusko Jaurlaritzak “azkar” itxi nahi duela osasun mahaiko eztabaida.

2025-06-19 | Sustatu

AA batek zenbat eta gehiago “arrazoitu”, orduan eta okerrago

Applen lan egiten duen ikertzaile talde batek adimen artifizialaren (AA) esparrurako egindako ikerketa baten emaitza argitaratu dute. Izenburu esanguratsua du: The Illusion of Thinking. Euskaraz, bere izenburu luzean, honela: Pentsatzearen ilusioa: arrazoitzeko ereduen... [+]

Eguneraketa berriak daude