«Bistan da ETBn hizkuntz eredua birplanteatu nahi dutela»

1985eko urriaren 27an

Joan Mari Torrealdairekin elkarrizketan.
Joan Mari Torrealdairekin, bere tesinaz
«Bistan da ETBn hizkuntz eredua birplanteatu nahi dutela»
"Euskal Telebista eta euskararen arazoa" tituluaz, Lizentziatura-tesina aurkeztu berria du Joan Mari Torrealdaik Informazio-Zientzien Fakultatean, ETBren nondik-norakoa sakonki aztertu du Torrealdaik bere ikerlan honetan; egun batetik besterako arduradunen deklarazio aldakorrak baino urrunago joan eta. metodologia zientifikoa erabiliz, dokumentazio-iturrietara jo du: egunkari eta aldakarietako 438 artikulu; Eusko Jaurlaritzako' Eusko Legebiltzarreko, ETB eta Administrazio Batzordeko dokumentazio, baita Herri Erakundeen eta zenbait inplikaturen artxibategiak ere arakatu ditu. Ramon Labaien Kultur Sailburu ohiarenak, kasu. Bibliografan soilik 40 orrialde eskaintzen dituen lan honek, ondorio ongi finkatuak ematen dizkigu ETBren ibilbideaz eta geroaz.
Tesina Unibertsitalean aurkeztu nuen egun berean izan genuen egilearekin elkarrizketa hau egiteko aukera.
ARGIA.– ETBn oraintsu gertatu diren arduradun aldaketak, eta arduradun berrien jarrerak berriro plazaratu dituzte zalantzak ETBren etorkizunaz. Egia esan, zuzendari berriaren, Gorardoren, deklarazio kontrajarriak irakurriz eta, batek ez daki sarritan zer pentsa. Posible ote da guzti hori baino sakonago joan, eta ETBren norabidea aztertzea? Nola burutu duzu zeuk azterketa hori?
Joan Mari Torrealdai.–Nire azterketaren gaia euskarazko Telebista Euskal Telebista da. Bainan honen azterketa zientifikoa burutzeko, beharrezkoa da, elementu bakoitza bere soilean eta aparte aztertu beharrean. batasun bezala hartzea. Ez da, beraz, komunikazio-azterketa soila; ez da hizkuntza analisi soila ere. Beraz. ETBren projektua dago alde batetik, agintaritzaren projektua, eta bestetik gizarte-indarren jarrera. Eta juxtu juxtu hortxe kokatzen dugu gure lana.
A.–Has gaitezen, puntuz-puntu azterketa horren emaitzak eskaintzen. Zein izan da ETBren sorrera-projektua?
J.M.T.–Eusko Jaurlaritzaren jatorrizko projektua horrela laburtzen da:
a) Eusko Jaurlaritzaren komunikazio-programaren zati bat baino ez da ETB; honi gehitzen zitzaion beste telebista-kanaletan ere euskararen presentzia lortzea, eta, batez ere, hirugarren telebista-kanala lortzea, 1980-84 eperako Gobernuaren Egitamuan b) ETB eraikitzeko laugarren kanal aukeratu zen, Autonomi Estatutuaren 19. Artikuluan oinarrituz eta titulartasun euskalduna emanez, eta horrela jokatzeko arrazoiak politikoak izan ziren batetik (Madrilekin negoziaketa zaila, euskal komunikabideen azpiegitura lortzea), eta linguistikoak bestetik (ETB, euskararen sendapen-tresna bilakatzea).
c) Euskara eta ETB estrukturalki lotuak agertzen dira, telebista euskalduna da jabegoz eta hizkuntzaz, eta erdara sartzea, mugatua izan bada ere. Erdaldungoari egindako kontzesio probisional bezala aurkeztu da, hirugarren kanala lortu bitartean.
d) ETB telebista osoa da, arrunta, eta ez alternatiboa, ez edukazionala ezta folklorikoa; azken hautapen honen funtsa soziolinguistikoa da: euskararen normalizazioak behar duena zera da, euskarak telebistaren funtzioak oro betetzea, telebistako arlo, arazo eta gai guztiak euskarak okupatzea.
A.-Eta projektu honen aurrean, zein izan da Gizartearen erantzuna?
J.M.T.-Projektu honek gizartean izan duen oihartzuna nahiko mugatua izan da, eta askoz mugatuagoa eztabaida. Arazorik eztabaidatuena hizkuntz eredua izan da, alegia, ETBk zein hizkuntzatan izan behar duen. Bi jarrera agertu dira: jarrera erdaltzaleak erdara gehiago sartu eta ETB elebiduna bihurtzearen alde jokatu eta jokatzen du. Jarrera euskaltzaleak, aldiz, dagoen erdara hori berori ere ezabatzera eta ETB euskara hutsez egitea bilatzen du.
A.- Eta zeintzu izan dira jarrera bakoitzaren protagonistak?
J.M.T.-Protagonistei so, alderdi politikoak, kultura taldeak eta zenbait gizabanakok parte hartu dute ezatabaidan. Baina indar horie dena ez dute jokatu modu organizatu eta kanpaina gisakoan. EHE salbu, Erdaltzaleen artean, CP izan da alderdirik aktinoena, PSOEren izenean Raúl Guerra Garridok hitzegin du, eta gizabanakoetan, Restituto Zorrilla Informazio-Zientzien Fakultateko irakaslea. Euskaltzaleen artean, Euskal Herrian Euskaraz (EHE) izan da, ekintza ugari eta biziak antolatuz, talde bezala jokatu duen bakarra.
A.- Eta zeintzu izan dira eztabaidagune printzipalak?
J.M.T.- Inkestek protagonismo anormalki haundia izan dute; 7 inkesta egin dira denetara, lau audientzia neurtzeko eta hiru jendearen eritziak jasotzeko. Eta hauetaz baliatuz, oposizio erdalzaleak gaztelania sartzea eskatu du. Egunkarietan, berriz, posizionamendua oso esanguratsua bilakatzen da: "El Correo Español-El Pueblo Vasco", "Diario Vasco", "Gaceta del Norte" zaharra, "Tribuna Vasca" eta "El País" dira erdarazaleen plataformak, ETB euskaldunarenak, ia esklusiboki "Egin" eta "Deia". "Deia"n, egia esan, bietatik agertu da, batez ere azken hilabeteotan.
A.- Zein izan da, denbora honetan, ETBk lortu duen onarpen soziala?
J.M.T.-Euskaldungoaren erabateko onarpen ia akritikoa izan du ETBk. Egon izan den kritikaren zati nagusia ETB elebakarreko bihurtzearen aldekoa izan da. Erdaldungoaren jarrera ez da konfrontazioa izan; oposizioa, espero eta beldur zen baino ahulagoa izan da; galderak halere zutik dirau; oposizio hori oraino bilakatuko den gizarte-fenomeno...
A.- Zein izan da, baina, ezatabaidaren mamia?
J.M.T.- Bi ardatz nagusitan oinarritu dira kritikak: programazio-eredua eta hizkuntz eredua, biak loturik doazelarik (lehen esan dudan bezala, euskararen normalizazioak programazio osoa eskatzen du). Erdaldunek erabili dituzten argumentoak: telebista publikoa denez, denontzat izan behar du, ez euskaldunentzat bakarrik; errealitate sozial pluralari erantzun behar dio; pluralismo eta demokraziaren izenean, elebiduna izan behar du. Eta euskaldunen argumentazioa: euskaldunon eskubidea, eta batez ere ecología informatiboa deituko genukeena: badira erdal telebistak, eta euskaldunok geurea behar dugu.
Azken batean, eztabaida honen kokaleku egokia "Euskara eta gizartea" da. ETBk bere egiazko eraginagatik baino areago balio du bere sinbolismoan; aldekoentzat zein kontrakoentzat, euskararen gizarte-presentzia eta modernotasuna sinbolizatzen du ETBk. Ideologia erdarazale bezala defini genezakeen korronte horretan, linea diferenteak daude. Batzuk funtzio identifikatzailea bera ere ukatzen diote euskarari: "euskarak ez gaitu egiten euskaldun, erdara ere Euskal Herrikoa da". Beste batzuk, ordea, funtzio pragmatikoa ukatzen diote euskarari: ez diote kapazitaterik aitortzen gaurko komunikazio-tresna izateko.
A.-Ze argumentu kontrajarriko zenuke zuk, halakoak entzunda?
J.M.T.- Euskarak ETB eta gehiago behar du, ze gizarte-komunikabiderik gabeko hizkuntza, hizkuntza hila da. Hizkuntza minorizatu bateko egoeran, bidezkoa deritzogu hizkuntz normalizazioaren funtzioan telebista legitimatzeari.
A.- ETBk bete al du orain arte zure ustez, jatorrizko projektua?
J.M.T.- Jatorrizko projektuan, ETB Euskal Telebista Nazional bezala finkatzen zen. Baina praktikan ez da horraino iritsi, bi gauza ditu eskas: euskara hutsez ez izatea, eta Euskal Herri osora ez hedatzea.
A.-Erdaltzaleek diotenez, ETBren audientziak ez du justifikatzen medioa.
J.M.T.- Audientzia hutsean ez dago, ezin da egon, ETBren legitimazioa.
Audientzian bere burua justifikatzea telebista komertzialen jokamoldea da, ETB aldiz euskararen normalizazioaren funtzioan dago. Nik uste ekologia informatiboaren kontzeptua dela giltzarria arazo honetan, diskriminazioaren antidotoa delako, hain zuzen ere.
"JB kolektiboak eta Gorordo zuzendariak erdaltzaleen salakuntza berberak ETBri"
A.- Zein da, azkenean, Gasteizko Gobernuaren politika ETBn?
J.M.T.-Ez Gasteizen ez Madrilen ez dago oraino definitua politika telebisiboa. Alde batetik, TVE frankismoan bezain zentralista da, eta ez du euskararentzat lekurik. Bestalde, Gasteizko Gobernuaren politika telebisiboa gaur zein den nork daki? Lehen Gobernu-aldian agindu zuena ez du bete, ikusi dugun bezala. ETBk berak bustinezko zangoak ditu, TVE etsaigoa eta zenbait alderdiren oposizio erdaltzalea dela medio, eta orain larriena, PNVren zenbait sektoretan, aparatoaren inguruan, azkenaldian agertu diren kontzeptuak, ETBren aldakuntza batera apuntatzen dute, txarrerako aldakuntzara alegia. Pertsona aldakuntzak jarrera aldakuntza dakar; JB deitu eta "Deia"n idazten duen kolektiboak, eta Gorordo zuzendari berriak ETBri buruz esandakoak, orain arte oposizio erdaltzaleak ETBren eredu linguistikoaren aurka esandako gauza berak dira.
Hauen deklarazioetan agertu den hizkuntza hauxe da: "es un medio que debe respetar y reflejar la puralidad de la comunidad a la que sirve" ("El Correo Español", iraila 26). "Hay que tener en cuenta la importancia de un colectivo de este país que desconoce el euskara y evitar que de ahí partan rechazos" (ib.). "Introducir elementos de flexibilidad". Begien bistan da ba, ETBren hizkuntz ereduaren birplanteaketaren aurrean gaudela.
A.- Baina, bestalde, ezin da ETBren hazkundea amaitutzat eman...
J.M.T.- Ez ETB berarena, ez komunikabideen politika. Agian orain da sasoia hirugarren kanalarena planteatzeko.
Baina ETBri begiratuz, hoberenak erakusteko dago. Gaur gaurkoz bere prozesuaren erdibidean dago, eta biderdian geldituko da hazkuntza moztuez gero. Gaur egun informatzaile eta itzultzaile da gehienbat ETB. Ekoizpen propioa, produkzio propioa egin beharrean dago. Telebista gaztea da ETB, mamitu gabekoa; jaioberria, esateko.
Zaila da, kondizio hauetan, behin betiko eritzirik ematea, batez ere bere egiazko tamaina emateko daukanean. Tamaina hori barne produkzioak erakutsi behar du. Orduan egin ahalko da ETBren kultur politikaren balorapen orokorra. Oraingoz egin dezakeguna da gogoratu eta azpimarratu Miramon gabe Iurretak ez duela gizarte-legitimaziorik luzarora: ez politikorik, ez kulturazkorik, ez eta linguistikorik.
Tesinaren edukiaren laburpen estua diren deklarazio hauetan utzi beharko dugu oraingoz hau, Agian Juan Mari Torrealdairen azterlana liburu bezala argiatraturik ikusiko dugun artean. Behintzat dudarik ez dago, gaurko euskal gizartearen eztabaidagune erdi-erdian kokatu behar dugula Torrealdairen lana.
Karmelo LANDA
23-25

GaiezKomunikabidTelebistaETBBesteak
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzErabilera
PertsonaiazTORREALDAI1
EgileezLANDA3Komunikabid

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Negu gorri, hondamendia iragarri

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Umeak, poliziak, mikrobihotzekoak

Zigor Olabarria Oleaga

Nazio ala imitazio

Gorka Bereziartua

Amillubi martxan da

Estitxu Eizagirre

Aragonesek dimisioa aurkeztu du, ERCren emaitza txarren ondoren

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Hiru itun zail Kataluniako Generalitateko presidente izateko

Jesus Rodriguez | La Directa

Azkenak

2024-05-14 | Irutxuloko Hitza

Desokupako bi gizon Donostiako etxe bat ilegalki husten saiatu dira

'Desokupa kanpora' lelopean, elkarretaratzea egin dute larunbatean, etxebizitzaren aurrean.

2024-05-14 | Axier Lopez

Genozida eta bere lagunak

2024-05-14 | Axier Lopez

94 egunez gose greban dago preso politiko maputxe bat

Guillermo Camus Jara izena du eta Txileko Lebuko kartzelan dago. Egoera larrian da, gose greba luzeaz gain, ostiraletik egarri grebari ere ekin baitio.

2024-05-14 | ARGIA

LABek salatu du Amazonek "errepresio sindikala" egiten duela

Amazonek Trapagaranen duen lan zentroan grebalarien kontra "jazarpen eta zigorrak" darabiltzala salatu du sindikatuak

2024-05-13 | ARGIA

2x12: Hipofriga | Sexilioa

MULTIMEDIA - BTN

Eguneraketa berriak daude